"Harcownik w świecie zawodowców". Roman Zimand jako badacz literatury i pisarz polityczny

• Authors: Olaszek Jan

Title variants

EN

“A Skirmisher in the World of Professionals”: Roman Zimand as a Literary Researcher and Political Writer

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Artykuł dotyczy postaci Romana Zimanda jako badacza kultury i pisarza politycznego. Autor przedstawia życiorys badacza, analizuje jego dorobek i podejście do pracy naukowej, zastanawia się nad jego funkcjonowaniem jako intelektualisty zaangażowanego politycznie, opisuje relacje między trzema aktorami wydarzeń: Zimandem, otaczającym go środowiskiem naukowym i władzami PRL. Wreszcie stawia pytanie o zasadność używania wobec Zimanda kategorii „intelektualisty totalnego” i zastanawia się nad typowością tego przypadku dla PRL po 1956 roku.

EN

This article is about the journalist, literary researcher, and opposition activist Roman Zimand. The author tries to answer several questions about Zimand’s life and achievements. What were his specific achievements and his approach to academic work? What role did the political context of the Polish People’s Republic play? What was the relationship between Zimand and the academic community in which he operated? To what extent can he be considered a “total intellectual”? The article begins with a brief biographical outline. Then the author focuses on presenting Zimand’s output and the specifics of his approach to academic work. The next part concerns Zimand’s political writing and the combination of his political commitment with his scholarship. Then the author discusses the relations between Zimand, the academic community, and the authorities of the Polish People’s Republic. In the last part of the article, the author considers the possibility of viewing Zimand as a “total intellectual.”

Keywords

PL

Roman Zimand; inteligencja w PRL; opozycja w PRL; Instytut Badań Literackich PAN; intelektualista totalny

EN

Roman Zimand; opposition in communist Poland; Institute of Literary Research of the Polish Academy of Sciences; total intellectual

• Publisher: Instytut Socjologii UW
• Journal: Stan Rzeczy
• Year: 2019
• Issue: 1(16) Intelektualiści totalni
• Pages: 145-181

Contributors

author

Olaszek Jan

References

• Archiwum Akt Nowych: KC PZPR, Archiwum Szkół Partyjnych, Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich.
• Archiwum Instytutu Badań Literackich: materiały z posiedzeń Rady Naukowej.
• Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej: akta dotyczące internowania Romana Zimanda.
• Archiwum Ośrodka Karta: kolekcja środowiskowa podziemnego czasopisma „KOS”.
• Archiwum Uniwersytetu Warszawskiego: akta studenckie i personalne Romana Zimanda.
• Biblioteka Instytutu Badań Literackich PAN: recenzje pracy doktorskiej Romana Zimanda.
• Błażejowska J. 2018. Opoz ycja antyreżimowa w Instytucie Badań Literackich w Polskiej Akademii Nauk w latach 1956–1989, Oficyna Wydawnicza Volumen, Instytut Pamięci Narodowej.
• Błażejowska J. 2019. Ta historia wciąż trwa. Wspomnienia Jana Olszewskiego, Zysk i S-ka.
• Bourdieu P. 2001. Reguły sztuki. Geneza i struktura pola literackiego, tłum. A. Zawadzki, Universitas.
• Dział Kadr Instytutu Badań Literackich: akta personalne Romana Zimanda.
• Franaszek A. 2018. Herbert. Biografia, t. 1, Znak.
• Głowiński M. 1993. Roman Zimand (16 listopada 1926 – 6 kwietnia 1992), „Pamiętnik Literacki”, nr 1, s. 263–269.
• Głowiński M., Wołowiec G. 2018. Czas nieprzewidziany. Długa rozprawa bez pana, wójta i plebana, Wielka Litera.
• Grądzka-Rejak M., Olaszek J. 2020. Holokaust, pamięć, powielacz. Zagłada Żydów i okupacyjne stosunki polsko-żydowskie w publikacjach drugiego obiegu w PRL, Instytut Studiów Politycznych PAN, Więź, Instytut Pamięci Narodowej.
• Grochowska M. 2014. Strzelecki. Śladem nadziei, Świat Książki.
• Hellich A. 2018. Gry z autobiografią: przemilczenia, intelektualizacje, parodie, Instytut Badań Literackich PAN.
• Kaliski B. 2016. Radykalizm czasu przełomu, czyli spór o Okrągły Stół w latach 1988–1989, „Polska 1944/45–1989”, nr 14, s. 307–337.
• Kobylarz R. 2009. Walka o pamięć. Polityczne aspekty obchodów rocznicy powstania w getcie warszawskim 1944–1989, Instytut Pamięci Narodowej.
• Kuroń J. 1990, Wiara i wina. Do i od komunizmu, Aneks.
• Lipski J.J. 1990. Niezrozumiały i przerażający amok. Rozmowa z Janem Józefem Lipskim, [w:] J. Trznadel, Hańba domowa: rozmowy z pisarzami, Wydawnictwo „Test”.
• Lipski J.J. 2010. Dzienniki 1954–1957, Więź.
• Loth R. 2015. Zapamiętane. Z lat dawnych Instytutu Badań Literackich PAN, Instytut Badań Literackich PAN.
• Łopieńska B., Szymańska E. 1986. Stare numery, Aneks.
• Modzelewski K. 2016. Zajeździmy kobyłę historii. Wyznania poobijanego jeźdźca, Iskry.
• Muzeum Holokaustu. https://collections.ushmm.org/search/catalog/irn14150#?rsc=186338&cv=0&c=0&m=0&s=0&xywh=-1333%2C-142%2C4321%2C2831; dostęp: 20.05.2020.
• Niesiołowski S. 1992. Roman, „Życie Warszawy”, nr 91, s. 3.
• Ninateka.pl. Rozmowy o nauce. Doktor Roman Zimand wyjaśnia, co to jest i czym się zajmuje nauka o literaturze (zapis audycji prowadzonej przez Joannę Szczęsną w Rozgłośni Harcerskiej, 1977, cz. 1). https://ninateka.pl/audio/rozglosnia-harcerska-ron-nauka-o-literaturze-cz-1; dostęp: 20.05.2020.
• Ninateka.pl. Rozmowy o nauce. Doktor Roman Zimand wyjaśnia, co to jest i czym się zajmuje nauka o literaturze (zapis audycji prowadzonej przez Joannę Szczęsną w Rozgłośni Harcerskiej, 1977, cz. 2). https://ninateka.pl/audio/rozglosnia-harcerska-ron-nauka-o-literaturze-cz-2; dostęp: 20.05.2020.
• Olaszek J. 2018a. Podziemne dziennikarstwo. Funkcjonowanie głównych pism informacyjnych podziemnej „Solidarności” w Warszawie w latach 1981–1989, Instytut Pamięci Narodowej.
• Olaszek J. 2018b. Jan Walc. Biografia opozycjonisty, Trzecia Strona.
• Prussak M. 2016. Zofia Stefanowska – życie pośród korekt, [w:] IBL w PRL. II. Sylwetki. Wspomnienia, red. E. Kiślak, Instytut Badań Literackich PAN, s. 149–158.
• Przeperski M. 2015. Odwrót od Października. Pacyfikacja prasy i dziennikarzy w latach 1956–1958, „Pamięć i Sprawiedliwość”, nr 28, s. 311–352.
• Rafalska-Kuś D. 2008. Międz y marzeniami a rzeczywistością. Tygodnik „Po Prostu” wobec głównych problemów społecznych i politycznych Polski w latach 1955– 1957, Wydawnictwo Neriton.
• Rokicki K. 2011. Literaci. Relacje między literatami a władzami PRL w latach 1956–1970, Instytut Pamięci Narodowej.
• Siwicka D. 1992. Przedmowa, [w:] R. Zimand, Materiał dowodowy. Szkice drugie, wybór i oprac. D. Siwicka, Instytut Literacki.
• Siwicka D. 2002. Roman Zimand, [w:] Opoz ycja w PRL. Słownik biograficzny 1956–89, t. 2, red. J. Skórzyński, P. Sowiński, M. Strasz, Ośrodek Karta, s. 373–374.
• Sławiński J. 2000. Teksty i teksty. Prace wybrane, t. 3, red. W. Bolecki, Universitas.
• Strzelecki J. 1971. Próby świadectwa, Czytelnik.
• Tomczok M. 2017. Piołun i popiół… trzydzieści lat później, „Zagłada Żydów. Studia i materiały”, nr 1, s. 690–703.
• Urban J. 1985. Konferencja rzecznika rządu, „Życie Warszawy”, nr 224.
• Urban J., Stremecka M. 2013. Jerzy Urban o swoim ż yciu rozmawia z Martą Stremecką, Czerwone i Czarne.
• Władyka W. 2011. Lata 1956–1960, [w:] Czasopisma społeczno-kulturalne w okresie PRL, red. U. Jakubowska, Fundacja Akademia Humanistyczna, Instytut Badań Literackich PAN, s. 137–168.
• Woroszylski W. 2017. Dzienniki, t. 1.: 1953–1982, Ośrodek Karta.
• Woroszylski W. 2018, Dzienniki, t. 2.: 1982–1988, Ośrodek Karta.
• Woroszylski W. 2019. Dzienniki, t. 3.: 1988–1996, Ośrodek Karta.
• Wróblewski A.K. 2008. Dzienniki zabrane przez bez piekę, Agora.
• Zakład Rękopisów Biblioteki Narodowej. Archiwum Aliny Kowalczykowej, Archiwum Michała Głowińskiego, Archiwum Kazimierza Wyki.
• Ziątek Z. 2016. IBL wobec współczesności, [w:] IBL w PRL. I. Studia i wspomnienia, red. E. Kiślak, Instytut Badań Literackich, s. 331–387.
• Zieliński J. 2016. Erudyta poprzeczny. Stare i nowe glossy do portretu Romana Zimanda, [w:] IBL w PRL. II. Sylwetki. Wspomnienia, red. E. Kiślak, Instytut Badań Literackich, s. 201–224.
• Zimand R. 1953a. Antoni Sygietyński jako krytyk artystyczny, „Materiały do Studiów i Dyskusji z Zakresu Teorii i Historii Sztuki, Krytyki Artystycznej oraz Metodologii Badań nad Sztuką”, nr 4, s. 44–128.
• Zimand R. 1953b. Próba o Diderocie, „Myśl Filozoficzna”, nr 4, s. 312– 325.
• Zimand R. 1954. Kryteria oceny dzieł sztuki w krytyce Antoniego Sygietyńskiego, „Materiały i Studia Instytutu Nauk Społecznych przy KC PZPR. Seria historyczna”, t. 1, Książka i Wiedza, s. 214–155.
• Zimand R. 1961. Trz y studia o Boyu, Państwowy Instytut Wydawniczy.
• Zimand R. 1963. Kilka prac o „złej” literaturze, „Pamiętnik Literacki”, nr 4, s. 543–556.
• Zimand R. 1964. „Dekadentyzm” warszawski, Państwowy Instytut Wydawniczy.
• Zimand R. 1965. Szkice, Państwowy Instytut Wydawniczy.
• Zimand R. 1973. Rynek, „Teksty”, nr 4, s. 103–110.
• Zimand R. 1975. Tłumacz-zdrajca i tłumaczenie-zdrada, „Teksty”, nr 6, s. 56–71.
• Zimand R. 1979a. „W nocy od 12 do 5 rano nie spałem”: „Dziennik” Adama Czerniakowa – próba lektury, Libella.
• Zimand R. 1979b. Lekcje francuskiego: (z listów nie napisanych), „Teksty”, nr 1, s. 157–165.
• Zimand R. 1981a. Trz y szkice z lat 1978–1979, Krakowska Oficyna Studentów.
• Zimand R. [Leopolita] 1981b. Posłowie, [w:] Nowotko-Mołojec: z początków PPR: nieznane relacje Władysława Gomułki i Franciszka Jóźwiaka, Głos.
• Zimand R. 1982a. „W nocy od 12 do 5 rano nie spałem”: dziennik Adama Czerniakowa – próba lektury, Państwowy Instytut Wydawniczy.
• Zimand R. 1982b. Miłosz, Tyrmand, Zinowiew, Krąg.
• Zimand R. [Leopolita] 1983a. Teksty cywilne przez Leopolitę, Instytut Literacki.
• Zimand R. [Leopolita] 1983b. Teksty cywilne przez Leopolitę, In Corpore.
• Zimand R. 1983c. Gatunek: podróż, „Kultura”, nr 10.
• Zimand R. 1983d. Gatunek: podróż (dok.), „Kultura”, nr 11.
• Zimand R. 1984. Wojna i spokój: szkice trzecie, Polonia Book Fund.
• Zimand R. [Leopolita] 1987a. Moim zdaniem. Las rzecz y politycznych, Grupy Polityczne Wola.
• Zimand R. 1987b. Piołun i popiół (cz y Polacy i Żydzi wzajem się nienawidzą?), Pokolenie.
• Zimand R. 1989a. Czas normalizacji: szkice czwarte, Aneks.
• Zimand R. 1989b. Trz y brz ydkie choroby polskiej opozycji, „Kultura”, nr 9, s. 75–80.
• Zimand R. 1990. Diarysta Stefan Ż., Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Zimand R. 1992. Materiał dowodowy. Szkice drugie, wybór i oprac. D. Siwicka, Instytut Literacki.
• Zimand R. 2016. Jerzy Giedroyc, Leszek Kołakowski, Roman Zimand, „Przegląd Polityczny”, nr 135, s. 168–170.