LUDZIE CZY ZWIERZĘTA? PRZODKOWIE W MITACH ULURU U PITJANTJATJARA

• Authors: Szyjewski Andrzej

Title variants

EN

HUMANS OR ANIMALS? ANCESTORS IN PITJANTJATJARA MYTHS OF ULURU

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Mity koncentrujące się wokół skały Uluru (Ayers Rock) są ściśle skorelowane z charakterystycznymi elementami jej ukształtowania. Pozwala to na wyprowadzenie szeregu wniosków dotyczącego postrzegania przez Aborygenów przodków mitycznych, zwłaszcza relacji ich strony zwierzęcej i ludzkiej. W przeciwieństwie do istot demonicznych (mamu),takich jak Kurpany, cechujących się zmaksymalizowaną hybrydalnością, przodkowie przejawiają swą podwójną naturę okazjonalnie. Ruch odnosi się zwykle do ich zoomorficzności, jednak dysponują jednocześnie cielesnością „ludzką”, a zwłaszcza „ludzkim” wyposażeniem kulturowym. Jednak ich przekształcanie w elementy krajobrazu nie zachodzi według jednoznacznego kodu. Szlaki Snu przodków nie wyznaczają syntagmy mitu, ze względu na powtarzanie epizodów w różnych kontekstach geograficznych. Przedstawiające epizody mityczne formacje skalne, drzewa i trawa nie mają jednoznacznych przyporządkowań. Tym niemniej przewodnią rolę w tak powstającym amalgamacie tworzą struktury symboliczne rzutowane na elementy krajobrazu, co widać szczególnie na przykładzie obecności binarnej symboliki organizacji społecznej w interpretacjach symetrycznych układów skalnych.

EN

Myths focusing on the Uluru (Ayers Rock) are closely correlated with the characteristic elements of its shape. This allows us to formulate a number of proposals concerning the perception of Aboriginal mythical ancestors, especially their animal versus human characteristics. In contrast to the totally hybrid status of demonic beings (mamu), such as Kurpany, ancestors reveal their ambigous nature rather seldom. When moving, they were usually described as zoomorphic beings, but at the same time they were endowed with "human" moods of behaviour, and especially "human" cultural equipment. However, their transformations into the distinctive elements of the Uluru landscape went randomly, without any stable code of transformation. The Dreaming tracks of ancestors also could not provide the syntagm of myth, due to the constant repeating of mythic episodes in different geographical contexts. Therefore depicting mythic episodes in rock formations, trees or grass could not offer unabiguous asignments. However, symbolic structures that were projected on the elements of Uluru landscape took the lead in the processes of transformations, what espacially may be observed by the repeatable presence of dual social organization code in the symmetric layout of the rock features.

Keywords

PL

mit; Aborygeni australijscy; Pitjantjatjara; inicjacja; Uluru; Ayers Rock; struktura społeczna; transformacja

EN

myth; Australian Aborigines; Pitjantjatjara; Initiation; Uluru; Ayers Rock; social structure; transformation

• Publisher: Lubuskie Towarzystwo Naukowe
• Journal: Rocznik Lubuski
• Year: 2016
• Volume: 42
• Issue: 2
• Pages: 63-95

Contributors

author

Szyjewski Andrzej

• Uniwersytet Jagielloński

References

• Amery R., Williams G.J. (2009), Reclaiming through renaiming; The reinstatement of Kaurna toponyms in Adelaide and The Adelaide Plains, [w:] The Land is A Map; Placenames of indigenous origin in Australia, L. Hercus, F. Hodges, J. Simpson [eds], Adelaide.
• Bates D. (1976), The passing of the Aborigines, New York.
• Berndt R. M. (1952), Djanggawul: An Aboriginal Religious Cult of North- Eastern Arnhem Land, London.
• Berndt C. H. (1950), Women’s changing ceremonies in northern Australia, Paris.
• Chatwin B. (1987), The Songlines, New York.
• Curran G. (2010), Contemporary ritual; practice in an Aboriginal settlement; the Warlpiri Kurdiji ceremony, nieopubl. praca doktorska, Canberra.
• Duncum R. Uluru Kata Tjuta National Park Plant Walk Guide, b. r., b. m.
• Fraser J. (1892), The Aborigines of New South Wales, Sydney. Gillen F. J. (1901-1902), Gillen’s diary: The Camp jottings 1-4, [w:] http://spen erandgillen.net/objects/ 4fbc74f32162ef0678b65638 [data dostępu: 05.05.2014].
• Harney W. E. (1960), Ritual and behaviour at Ayers Rock, „Oceania” 1960, vol. 31.
• Harney W. E. (1957), The Story of Ayers Rock.
• Harney W. E. 1959), Tales of the Aborigines, London.
• Harney W. E. (1963), To Ayers Rock and Beyond, Adelaide.
• Kaberry P. (1939), Aboriginal woman; sacred and profane, London.
• Keneally T. The Mysteries of Ayers Rock, [w:] http://www.waymarking.com/waymarks/WMJZ0R.
• Kerle A. (2005), Uluru, Kata Tjuta & Watarrka, Sydney.
• Latz P. (1996), Bushfires and Bushtucker – Aboriginal Plant Use in Central Australia, Alice Springs.
• Layton R. (2001), Uluru; an Aboriginal history of Ayers Rock, Canberra.
• Layton R. (1992), Australian Rock Art; new synthesis, Oxford.
• Lewis D, Rose D. (1987), The Shape of the Dreaming; the cultural significance of Victoria River rock art, Canberra.
• MacFarlane I. (2010), Entangled places; interactive histories in the Western Simpson Desert, central Australia, nieopubl. praca doktorska, Canberra.
• Maurice M. (1989), Lake Amadeus Land Claim Report, Canberra.
• Mountford, CH. P. (1948), Brown Men and Red Sand: journeyings in wild Australia, Melbourne.
• Mountford Ch. P. (1965), Ayers Rock, Sydney.
• Mountford Ch. P. (1976), Nomads of the Australian Desert, Adelaide.
• Mountford Ch. P. (1978), The Rainbow-Serpent myths of Australia, [w:] The Rainbow Seprent; A chromatic piece, I. R. Buchler, K. Maddock [eds], Hague.
• Peterson N. (1975), Hunter-gatherer territoriality; the perspective from Australia, „American Anthropologist”, nr 77.
• Petri H. (1950), Wandllungen in der geistige Kultur northwestaustralischer Stamme, „Veroeffentlichungen aus dem Museum fur Natur-, Volker’ und Handelskunde in Bremen”.
• Robinson A. C. et al. [Eds] (2003), A Biological Survey of the Anangu Pitjantjatjara
• Lands, South Australia, 1991-2001, Adelaide.
• Róheim G. (2013), The Milky Way and the esoteric meaning of Australian initiation
• Róheim G. (1934), The Riddle of the Sphinx, London, [w:] Drives, Affects, Behavior, R. M. Loewenstein (Ed.), s. 370-378.
• Roheim G. (1945), The Eternal Ones of the Dream: A Psychoanalytic Interpretation of Australian Myth and Ritual, New York.
• Roheim G. (1974), Children of the desert: The western tribes of Central Australia, Vol. 1, New York.
• Róheim G. (1988), Children of the Desert II: Myths and Dreams of the Aborigines of Central Australia, Sydney.
• Róheim, G. (1925), Australian Totemism. London: Allen & Unwin.
• Rose D. (1992), Dingo makes us Human; life and land in an Aboriginal Australian culture, Cambridge.
• Spencer B., Gillen F. J. (1927), The Arunta; A study of a stone age people, London.
• Spencer B.,Gillen F. J. (1904), Northern Tribes of Central Australia, London.
• Stanner W. E. H. (1965), Aboriginal territorial organization: estate, range, domain and regime, „Oceania”, nr 36.
• Strehlow T. G. H. (1971), The Songs of Central Australia, Sydney.
• Strehlow T. G. H. (1947), Aranda traditions, Melbourn.
• Szyjewski A. (2014), Australijskie ceremonie ognia: Gadjari i Buluwandi, „Studia Religiologica”, Tom 47, Numer 3.
• Szyjewski A. (2014), Mitologia australijska jako nośnik tożsamości, Kraków.
• Tindale N. B. (1935-1936), Initiation among the Pitjandjara natives of the Mann and Tomkinson Ranges in South Australia, „Oceania”, nr 6.
• UKNPH, Knowledge for Toursit Guides (2009).
• UKNPH, National Park Knowledge Handbook (2012).
• Warner W. L. (1956), Black Civilization; A social study of an Australian tribe, New York.
• http://laptop.deh.gov.au/parks/ uluru/management/programs/mala- reintroduction. html [data dostępu: 13.04.2015]