Współczesny uniwersytet – w pułapce racjonalności eksplikatywnej

• Authors: Żywczok Alicja

Title variants

EN

Modern university – in the trap of explanatory rationality

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Dostrzeżenie dysproporcji między klasycznym wzorcem uprawiania nauki a racjonalnością eksplikatywną skłoniło autorkę artykułu do przeanalizowania przyczyn niepokoju wielu naukowców, związanego z zachowaniem odpowiedniego poziomu kultury naukowej. Poddała w wątpliwość wybrane kierunki rozwoju (vs inwolucji) współczesnych uniwersytetów, odsłaniając pozory nowoczesności (np. sprawozdawczość parametryczną i kategoryzację), będące powodem instrumentalnego traktowania zarówno pracowników naukowych i naukowo-dydaktycznych, jak i samej nauki (pojmowanej jako dziedzina kultury). Jednocześnie ujawniła przewidywane skutki dominacji technokratycznej dla przetrwania idei uniwersytetu i optymalnego funkcjonowania tej instytucji. Upowszechnianie się w społeczności uniwersyteckiej niekorzystnych poglądów, przekonań, postaw i wzorców skłoniło do wartościowania obecnych tendencji formalno-administracyjnych, często ograniczających swobodę intelektualną i transgresję. Autorka twierdzi, iż presja stosowania kryteriów ekonomicznych w ocenie procesów kulturotwórczych bywa postrzegana jako represjonowanie naukowców i budzi, zwłaszcza w humanistach, słuszny opór etyczny. Mentalna dezorientacja i niezadowolenie pracowników oraz studentów, związane między innymi z trudnością sprostania irracjonalnym standardom, świadczą o zachwianiu uniwersyteckiego etosu. W badaniu naukoznawczym, którego przedmiot stanowi parametryzacja, posłużono się hermeneutyczną interpretacją tekstów źródłowych oraz osiągnięciami metodologicznymi filozofii analitycznej – analizą rekonstrukcyjną i krytyczną oraz argumentacją. Metody te umożliwiają bowiem zbadanie zasadności twierdzeń przed ich uznaniem czy usankcjonowaniem.

EN

The disparity between the classic model of pursuing science and explanatory rationality inspired the author to analyze the sources of researchers’ concern about preserving an appropriate level of science culture. The author questions the selected directions of development (vs. involution) of modern universities, exposing their apparent modernity (e.g. parametric reporting and categorization) that lead to an instrumental treatment of researchers, research and teaching employees, as well as of science itself (understood as a discipline of culture). Also, the author reveals the expected influence of technocratic domination on preserving the concept of university and on the optimal functioning of the institution. Unfavorable views, beliefs, attitudes and models, so common among today.s university communities, lead the author to evaluate the current formal-administrative tendencies that often limit intellectual freedom and transgression. The author claims that the pressure to apply economic criteria for assessing culture-generating processes is often considered as the victimization of researchers, and evokes justified ethical resistance, especially among humanists. Mental disorientation and dissatisfaction of the employees and students, related partly to the difficulties in meeting irrational standards, testify to the university ethos being undermined. For the purpose of this parametrization study, the author used a hermeneutic interpretation of the source texts and the methodological achievements of analytic philosophy, i.e. reconstructive and critical analysis and argumentation. These methods make it possible to examine the legitimacy of statements before they are accepted or sanctioned.

Keywords

PL

uniwersytet; nauka; rozum eksplikatywny; rozum implikatywny; parametryzacja

EN

university; science; explicative mind; implicative mind; parametrization

• Publisher: Lubuskie Towarzystwo Naukowe
• Journal: Rocznik Lubuski
• Year: 2018
• Volume: 44
• Issue: 2
• Pages: 93-107

Contributors

author

Żywczok Alicja

• Uniwersytet Śląski w Katowicach

References

• Ajdukiewicz K. (1965), O wolności nauki, [w:] Język i poznanie, t. 2, Wybór pism z lat 1945-1963, red. K. Ajdukiewicz, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
• AndrukowiczW. (2017), Wokół fenomenu autokreacji, Wydawnictwo Naukowe Wydziału Humanistycznego US „Minerwa”, Szczecin.
• Bierdiajew M. (2001), Sens twórczości. Próba usprawiedliwienia człowieka, przeł. H. Paprocki, Wydawnictwo „Antyk”, Kęty.
• Drabińska A. (2012), Zarządzanie relacjami na rynku usług edukacyjnych szkół wyższych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• Gajda J. (2006), Granice wolności, „Horyzonty Wychowania”, nr 5.
• Heller M. (2015), Samoobronne mechanizmy nauki, [w:] Idea uniwersytetu. Reaktywacja, red. P. Sztompka, K. Matuszek, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
• Humboldt W. (2002), O myśli i mowie. Wybór pism z teorii poznania, filozofii dziejów i filozofii języka, przeł. E.M. Kowalska, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• Johnson P. (2008), Twórcy, przeł. A. i J. Maziarscy, „Świat Książki”,Warszawa.
• Kobierzycki T. (1989), Osoba – dylematy rozwoju. Studium metakliniczne, Wydawnictwo „Pomorze”, Bydgoszcz.
• Kostkiewicz J. (2008), Wychowanie do wolności wyboru. Ponadczasowy wymiar pedagogiki Fryderyka Wilhelma Foerstera, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków.
• Kowalski M., Kowalska E. (2015), Społeczna rola intelektualisty-nauczyciela akademickiego – refleksje, „Rocznik Lubuski”, t. 41, cz. 2, s. 231-236.
• Krąpiec A. (2000), Dzieła, T. 18, Ludzka wolność i jej granice, Redakcja Wydawnictw Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin.
• Kuhn T. (2001), Struktura rewolucji naukowych, przeł. H. Ostromęcka, Wydawnictwo Fundacji „Aletheia”, Warszawa.
• Kwieciński Z. (2008), Dewiacyjne zmiany w środowisku akademickim. Patologie czy epidemie, [w:] Świat idei edukacyjnych. Zbiór studiów ofiarowanych Księdzu Profesorowi Jerzemu Bagrowiczowi w 70. rocznicę urodzin, red. W. Szulakiewicz, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń.
• Melosik Z. (2009), Uniwersytet i społeczeństwo. Dyskursy wolności, wiedzy i władzy, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków.
• Mill J. S. (2005), O wolności, przeł. A. Kurlandzka, [w:] Idem, Utylitaryzm. O wolności, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• Newman J. H. (2000), Kazania uniwersyteckie. Piętnaście kazań wygłoszonych przed Uniwersytetem Oxfordzkim między 1826 a 1843 rokiem, przeł. P. Kostyło, Wydawnictwo „Znak”, Kraków.
• Ostrowicka H., Spychalska-Stasiak J. (2017), Uodpowiedzialnianie akademii – formacje wiedzy i władza parametryzacji w dyskursie akademickim. „Nauka i Szkolnictwo Wyższe”, nr 1.
• Ostrowska U. (1998), Doświadczanie wartości edukacyjnych w szkole wyższej, Wydawnictwa Uczelniane Akademii Techniczno-Rolniczej, Bydgoszcz.
• Stępień A. B. (2015), Studia i szkice filozoficzne, t. 3, Wydawnictwo Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin.
• SztompkaP. (2014), Uniwersytet współczesny; zderzenie dwóch kultur, „Nauka”, nr 1.
• Siwińska B. (2014), Uniwersytet ponad granicami. Internacjonalizacja szkolnictwa wyższego w Polsce i Niemczech, Dom Wydawniczy „Elipsa”, Warszawa.
• Sławek T. (2002), Antygona w świecie korporacji. Rozważania o uniwersytecie i czasach obecnych, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.
• Śliwerski B. (2013), Klinika akademickiej pedagogiki, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków.
• Trentowski B. F. (1978), Podstawy filozofii uniwersalnej. Wstęp do nauki o naturze, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
• Twardowski K. (1933), O dostojeństwie uniwersytetu, Rolnicza Drukarnia i Księgarnia Nakładowa, Poznań.
• Witkowski L. (1983), Filozofia nauki Ferdynanda Gonsetha (na tle problemów współczesnego racjonalizmu), Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń.
• Witkowski L., (red.) (1990), Dyskursy rozumu: między przemocą a emancypacją: z recepcji Jurgena Habermasa w Polsce, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń.
• Wulf A. (2017), Człowiek, który zrozumiał naturę. Nowy świat Alexandra von Humboldta, przeł. K. Bażyńska-Chojnacka, P. Chojnacki, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań.
• Żywczok A. (2009), Aksjologia odkrycia naukowego – studium rozwoju i wychowania osobowości naukowych, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń.
• Żywczok A. (2016), Wychować człowieka prawdomównego. Koncepcje, badania naukowe, wdrożenia, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice