Zarys onto-bio-psycho-społecznego modelu poczucia winy moralnej

• Authors: Rychter Katarzyna

Title variants

EN

An Outline of the Onto-bio-psycho-social Model of Moral Guilt

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Poczucie winy sprzężone z wartościami moralnymi jest bardzo złożonym, typowo ludzkim fenomenem. Stało się ono przedmiotem zainteresowania różnych (sub)dyscyplin filozofii, takich jak etyka czy antropologia filozoficzna, oraz nauki, w tym: psychologii, socjologii, neuronauki. Powstała cała masa szczegółowych (specjalistycznych) modeli poczucia winy. Do tej pory nie powstał jednak model całościujący, to jest taki, który „godziłby” wyniki badań naukowych różnych dyscyplin i refleksji filozoficznych nad poczuciem winy. W artykule podejmuję próbę stworzenia zarysu takiego modelu. Łączę inspiracje pochodzące z filozofii, logoteorii i nooteorii z danymi z psychologii poznawczej, społecznej, socjologii emocji oraz szeroko pojętej neuronauki. Nie zapominam również o językowym obrazie poczucia winy. Celem dodatkowym czynię próbę „sformułowania” eksperymentów, które mogą posłużyć do badania poczucia winy moralnej w całej jego złożoności, na materiale językowym odnoszącym się do zwykłych sytuacji dnia codziennego. Kategorią rdzenną modelu jest kategoria wartości.

EN

Feeling of guilt in the context moral values is a very complex and typically human phenomenon. This emotion became a subject of interest in various subdisciplines of philosophy, such as ethics, philosophical anthropology, and science, including psychology, sociology, neuroscience. A comprehensive model, which would combine research results from various disciplines and philosophical reflections on guilty feelings, has not yet been created. In the article, I’m traying to give an outline of a model of moral guilt. I combine inspirations from philosophy, logotheory and nootheory with data from cognitive psychology, social psychology, sociology of emotions and neuroscience. I don’t forget about the linguistic image of guilty feelings. As an additional goal, I am trying to design experiments that can be used to test the feelings of moral guilt, in all their complexity, in everyday situations. The core category of the model is the category of value.

Keywords

PL

poczucie winy moralnej; model onto-bio-psycho-społeczny poczucia winy moralnej; logoteoria; nooteoria; neuronauka

EN

feeling of moral guilt; onto-bio-psycho-social model of feeling of moral guilt; logotheory; nootheory; neuroscience

• Publisher: Uniwersytet Warszawski. Wydział Filozofii
• Journal: Edukacja Filozoficzna
• Year: 2021
• Issue: 71
• Pages: 191-220

Contributors

author

Rychter Katarzyna

References

• Addis D.R., McIntosh A.R., Moscovitch M., Crawley A.P., McAndrews, M.P. Characterizing spatial and temporal features of autobiographical memory retrieval networks: a partial least squares approach, „NeuroImage” 2004, Vol. 23, No. 4, s. 1460–1471, https://doi.org/10.1016/j.neuroimage.2004.08.007.
• Amodio D.M., Frith C.D., Meeting of minds: the medial frontal cortex and social cognition, „Nature Reviews. Neuroscience” 2006, 7(4), s. 268–277, https://doi.org/10.1038/nrn1884.
• Basile B., Mancini F., Macaluso E., Callagirone C., Frackowiak R., Bozzali M., Deontological and altruistic guilt: evidence for distinct neurobiological substrates, "Human Brain Mapping” 2011, 32(2), s. 229–239, URL: https://onlinelibrary.wiley.com/doi/epdf/10.1002/hbm.21009, https://doi.org/10.1002/hbm.21009.
• Bastin C., Harrison B.J., Davey H.G., Moll J., Whittle S., Feelings of shame, embarrassment and guilt and their neural correlates: A systematic review, „Neuroscience and Biobehawioral Reviews” 2016, Vol. 71, s. 455–471, https://doi.org/10.1016/j.neubiorev.2016.09.019.
• Berger P.L., Zaproszenie do socjologii, tłum. J. Stawiński, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002.
• Buber M., Problem człowieka, tłum. R. Reszke, Fundacja Aletheia, Wydawnictwo Spacja, Warszawa 1993.
• Craig A.D., How do you feel-now? the anterior insula and human awareness, „Nature Reviews Neuroscience” 2009, No. 10, s. 59–70, https://doi.org/10.1038/nrn2555.
• Duan L., Feng Q., Xu P., Using Functional Near-Infrared Spectroscopy to Assess Brain Activation Evoked by Guilt and Shame, „Frontiers in Human Neuroscience” 2020, Vol. 14, s. 1–9, URL: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7298148/pdf/fnhum-14-00197.pdf, https://doi.org/10.3389/fnhum.2020.00197.
• Durkheim E., Samobójstwo, tłum. K. Wakar, Oficyna Naukowa, Warszawa 2011.
• Dziarnowska W., Przybysz P., Emocje moralne jako podstawa zmysłu moralnego. Defekty zmysłu moralnego, „Rocznik Kognitywistyczny” 2010, t. 4, s. 57–64.
• Falkowska M., Semantyka winy we współczesnej polszczyźnie, Copyright by M. Falkowska, Warszawa 2012.
• Frankl V.E., Homo patiens, tłum. R. Czernecki, J. Morawski, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 1984.
• Frankl V.E., Wola sensu. Założenia i zastosowanie logoterapii, Wydawnictwo Czarna Owca, Warszawa 2010.
• Frankl V.E., Człowiek w poszukiwaniu sensu. Głos nadziei z otchłani Holokaustu, tłum. A. Wolnicka, Wydawnictwo Czarna Owca, Warszawa 2014.
• Frankl V.E., Bóg ukryty. W poszukiwaniu ostatecznego sensu, tłum. A Wolnicka, Wydawnictwo Czarna Owca, Warszawa 2015.
• Fourie M.M., Thomas K.G., Amodio D.M., Warton C.M., Meintjes E.M., Neural correlates of experienced moral emotion: an fMRI investigation of emotion in response to prejudice feedback, „Social Neuroscience” 2014, Vol. 9, No. 2, s. 203–218, https://doi.org/10.1080/17470919.2013.878750.
• Greene J.D., Sommerville R.B., Nystrom L.E., Darley J.M., Cohen J.D., An fMRI investigation of emotional engagement in moral judgment, „Science” 2001, Vol. 298, No. 5537, s. 2105–2108, https://doi.org/10.1126/science.1062872.
• Greer K., Walking an Emotional Tightrope: Managing Emotions in a Women’s Prison, „Symbolic Interaction” 2002, Vol. 25, No. 1, s. 117–139, https://doi.org/10.1525/si.2002.25.1.117.
• Gogacz M., Wokół problemu osoby, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 1974.
• Grzegorczykowa R., Rozwój semantyczny leksemów winien, powinien, w: Na językoznawczych ścieżkach. Prace ofiarowane Profesorowi Jerzemu Podrackiemu, red. A. Mikołajczuk, R. Pawelec, Wydawnictwo Naukowe Semper, Warszawa 2007, s. 235–243.
• Haidt J., The moral emotions, w: Handbook of affective sciences, eds. R.J. Davidson, K. Scherer, H.H. Goldsmith, Oxford University Press, Oxford 2003.
• Herzyk A., Mózg, emocje, uczucia – analiza neuropsychologiczna, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2003.
• Higgins E.T., The „Self Digest”. Self-knowledge serving self-regulatory functions, „Journal of Personality and Social Psychology” 1996, 71(6), s. 1062–1083, https://doi.org/10.1037//0022-3514.71.6.1062.
• Immordino-Yang M.H., Singh V., Hippocampal contributions to the processing of social emotions, „Human Brain Mapping” 2011, 34(4), s. 945–955, https://doi.org/10.1002/hbm.21485.
• Jaspers K., Problem winy, tłum. J. Garewicz, „Etyka” 1979, nr 17.
• Kamińska A., Pedagogiczne implikacje antropologii V.E. Frankla, „Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Humanitas. Pedagogika” 2018, nr 16, s. 43–54.
• Kendal A., Neural basis of guilt: a quantitative and connectivity meta-analysis of functional imaging studies, „Masters of Sciences” 2014, s. 42, URL: https://escholarship.mcgill.ca/downloads/fq977x76x?locale=en.
• Koechlin E., Ody Ch., Kouneiher F., The Architecture of Cognitive Control in the Human Prefrontal Cortex, „Science” 2003, Vol. 302, No. 5648, s. 1181–1185, https://doi.org/10.1126/science.1088545
• Kubany E.S., Watson S.B., Guilt: elaboration of a multidimensional model, „Psychological Record” 2003, Vol. 53, s. 51–90.
• Lewis M., Emocje samoświadomościowe: zażenowanie, duma, wstyd, poczucie winy, w: Psychologia emocji, red. M. Lewis, J.M. Haviland-Jones, tłum. M. Kacmajor, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk, 2005, s. 780–795.
• Lewis M., Wyłanianie się ludzkich emocji, w: Psychologia emocji, red. M. Lewis, J.M. Haviland-Jones, tłum. M. Kacmajor, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2005, s. 342–355.
• Mclatchie N., Giner-Sorolla R., Derbyshire S.W.G., „Imagined guilt” versus „recollected guilt”. Implications for fMRI, „Social Cognitive and Affective Neuroscience” 2016, Vol. 11, No. 5, s. 703–711, https://doi.org/10.1093/scan/nsw001.
• Marchwicki P., Koncepcja człowieka w logoterapii, „Seminare” 2002, nr 18, s. 340–341.
• Mariański J., Moralność w kontekście społecznym, Wydawnictwo NOMOS, Kraków 2014.
• Michl P., Meindl T., Meister F., Born C., Engel R., Reiser M., Hennig-Fast K., Neurobiological underpinnings of shame and guilt: a pilot fMRI study, „Social Cognitive and Affective Neuroscience” 2014, Vol. 9, No. 2, s. 150–157, https:// doi.org/10.1093/scan/nss114.
• Moll J., Zahn R., Oliveira-Souza R., Krueger F., Grafman J., The neural basis of human moral cognition, „Nature Reviews Neuroscience” 2005, Vol. 6, No. 10, s. 799–809.
• Moll J., Oliveira-Souza R., Garrido G.J., Bramati I.E., Caparelli-Daquer E.M., Paiva M., Zahn R., Grafman J., The self as a moral agent: linking the neural bases of social agency and moral sensitivity, „Social Neuroscience” 2007, Vol. 2, No. 3–4, s. 336 –352, https://doi.org/10.1080/17470910701392024.
• Moll J., Oliveira-Souza R., Zahn R., Grafman J., The Cognitive Neuroscience of Moral Emotions, za: P. Przybysz, W. Dziarnowska, Emocje i dylematy moralne z perspektywy neuroetyki, „Studia z Kognitywistyki i Filozofii Umysłu” 2012, nr 6, s. 37–62.
• Morey R.A., McCarthy, G., Selgrade E., Seth S., Nasser J., LaBar K., Neural systems for guilt from actions affecting self versus others, „Neuroimage” 2012, Vol. 60, No. 1, s. 683–692, https://doi.org/j.neuroimage.2011.12.069.
• Nowak T., Język w świetle odkryć nauki, PETRUS, Kraków 2011.
• Olsson A., Ochsner N.K., The role of social cognition in emotion, „Trends in Cognitive Sciences” 2008, Vol. 12, No. 2, s. 65–71, https://doi.org/10.1016/j.tics.2007.11.010.
• Ossowska M., Podstawy nauki o moralności, PIW, Warszawa 1957.
• Phan K.L., Wager T., Taylor S.F., Liberzon I., Functional neuroanatomy of emotion: a meta-analysis of emotion activation studies in PET and fMRI, „NeuroImage” 2002, Vol. 16, No. 2, s. 331–348, https://doi.org/10.1006/nimg.2002.1087.
• Popielski K., Wolicki M., Antropologiczno-filozoficzne podstawy analizy egzystencjalnej i niektóre jej aplikacje do teorii osobowości, w: Człowiek – pytanie otwarte. Studia z logoteorii i logoterapii, red. K. Popielski, Lublin 1987, s. 101–106.
• Popielski K., Człowiek: egzystencja podmiotowo-osobowa, w: Człowiek, wartości, sens. Studia z psychologii egzystencji. Logoteoria i nooteoria. Logoterapia i nooterapia, red. K. Popielski, Redakcja Wydawnictw Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 1996, s. 25–47.
• Popielski K., Psychologia egzystencji. Wartości w życiu, Wydawnictwo KUL, Lublin 2009.
• Scheler M., Stanowisko człowieka w kosmosie, w: tegoż: Pisma z antropologii filozoficznej i teorii wiedzy, tłum. S. Czerniak, A. Węgrzecki, PWN, Warszawa 1987.
• Scheler M., Miłość i poznanie, tłum. M.M. Baranowska, „Kwartalnik Filozoficzny” 2000, t. 28, z. 2, s. 171–195.
• Shin L.M., Dougherty D.D., Orr S.P., Pitman R.K., Lasko M., Macklin M.L., Alpert N.M., Fischman A.J., Rauch S.L., Activation of anterior paralimbic structures during guilt-related script-driven imagery, „Biological Psychiatry” 2000, Vol. 48, No. 1, s. 43–50, https://doi.org/10.1016/s0006-3223(00)00251-1.
• Shott S., Emotion and Social Life: A Symbolic Interactionist Analysis, „The American Journal of Sociology” 1979, Vol. 84, No. 6, s. 1317–1334.
• Siddiqui S.V., Chatterjee U., Kumar D., Siddiqui A., Goyal N., Neuropsychology of prefrontal cortex, „Indian Journal of Psychiatry” 2008, Vol. 50, No. 3, s. 202– 208, https://doi.org/10.4103/0019-5545.43634.
• Stach R., Sumienie i mózg. O wewnętrznym regulatorze zachowań moralnych, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2012.
• Strus W., Żylicz P.O., Emocje samoświadomościowe – podstawowe rozróżnienia i narzędzia pomiaru, w: Metody badania emocji i motywacji, red. H. Gasiul, Wydawnictwo Difin, Warszawa 2018, s. 94–109.
• Takahashi H., Yahata N., Koeda M., Matsuda T., Asai K., Okubo Y., Brain activation associated with evaluative processes of guilt and embarrassment: an fMRI study, „Neuroimage” 2004, 23(3), s. 967–974, https://doi.org/10.1016/j.neuroimage.2004.07.054
• Tangney R.L. Dearing, Shame and Guilt, Guilford Press, New York 2002.
• Wagner U., N’Diaye K., Ethofer T., Vuilleumier P., Guilt-specific processing in the prefrontal cortex, „Cerebral Cortex” 2011, Vol. 21, No. 11, s. 2461–2470, https://doi.org/10.1093/cercor/bhr016.
• Zimbardo Ph.G., Psychologia i życie, tłum. E. Czerniawska, PWN, Warszawa 1999.