Społeczny wymiar osobowej nazwy własnej − zarys problematyki

• Authors: Matusiak-Kempa Iza

Title variants

EN

The social dimension of personal names – an outline of the issue

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

W artykule omawia się typy strukturalno-semantyczne osobowych nazw własnych w perspektywie społecznych potrzeb poznawczych i komunikacyjnych. Artykuł dzieli się na dwie podstawowe części. W pierwszej partii tekstu argumentuje się na rzecz tezy, że kreacje nazewnicze są wyrazem asymetrycznych relacji jednostka – społeczeństwo, a nadanie nazwy osobowej, niezależnie od jej wydźwięku aksjologicznego, zawsze jest wyrazem nominacyjnej woli większości. W drugiej części artykułu rozpatruje się wpływ opozycji swój – obcy na kształtowanie się modeli semantyczno-formalnych nazwisk Polaków. Na podstawie socjologicznych definicji pojęć swój i obcy oraz zasady penetracji społecznej wyodrębnia się dwa zasadnicze typy struktur nazewniczych wyspecjalizowanych do nazywania osób. Pierwszy model realizują osobowe nazwy własne kreowane dla osób „obcych” i jest on zarezerwowany dla nazwisk tworzonych od nazw miejscowych i nazw etnicznych. Drugi model nazewniczy realizują onimy tworzone z perspektywy pojęcia swój. Tę matrycę charakteryzuje większa pojemność informacyjna, umożliwiająca szczegółowość deskrypcji. W modelu tym mieszczą się onimy kreowane ze względu na cechy psychiczne, fizyczne, wykonywany zawód i relacje rodzinne człowieka. W tej części artykułu zwraca się także uwagę na językowe i pozajęzykowe kryteria, które spełnia komunikatywna nazwa osobowa.

EN

The article discusses structural and semantic types of personal names in the perspective of social cognitive needs and communication needs. The article is divided into two parts. In the first part it is argued that naming creations are an expression of asymmetrical elationship between an individual and the society, and that giving a personal name (regardless of its axiological tone) will always be an expression of the shared will of the majority. The second part of the article focuses on the influence of the ‘our man – a stranger’ opposition on the formation of formal names of Poles. Based on the sociological definitions of concepts of ‘our man’ and ‘a stranger’ as well as the principle of social penetration two basic types of naming structures are distinguished. The first model is reflected in personal proper names created for ‘strangers’ and is reserved for surnames created on the basis of names of places or ethnic names. The second model is implemented in names created from the perspective of the concept of ‘our man’. This matrix is characterized by a greater information capacity facilitating a detailed description and includes names created on the basis of mental and physical characteristics, occupations and family relations. This part of the article also draws attention to language-related and non-language-related criteria which communicative persolal name has to meet.

Keywords

PL

opozycja swój – obcy; schematy strukturalno-semantyczne antroponimów; motywacja antroponimów

EN

opposition our man – stranger structural and semantic anthroponyms; anthroponomic motivation

• Publisher: Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie
• Journal: Prace Językoznawcze
• Year: 2020
• Issue: XXII/3
• Pages: 165–179

Contributors

author

Matusiak-Kempa Iza

• Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie

References

• Bartmiński J. (2007): Stereotypy mieszkają w języku. Lublin.
• Benedyktowicz Z. (2000): Portrety „obcego”. Kraków.
• Bubak J. (1996): Proces kształtowania się polskiego nazwiska mieszczańskiego i chłopskiego.Kraków.
• Cieślikowa A. (2001): Nazwa w tekście a tekst w nazwie. [W:] Semantyka tekstu artystycznego. Red. A. Pajdzińska, R. Tokarski. Lublin, s. 99−108.
• Cooley Ch. H. (2005): Grupy pierwotne. [W:] Antropologia kultury. Zagadnienia i wybór. Red. A. Mencwel. Warszawa, s. 264−379.
• Goffman E. (2006): Rytuał interakcyjny. Przeł. A. Szulżycka. Warszawa.
• Goffman E. (2008): Człowiek w teatrze życia codziennego. Przeł. H. Datner-Śpiewak i P. Śpiewak. Warszawa.
• Górny H. (2004): Nazwiska mieszkańców wybranych miejscowości dawnej ziemi sanockiej w świetle interferencji etniczno-językowej (XV−XIX w.). Rzeszów.
• Grabias S. (2019): Język w zachowaniach społecznych. Podstawy socjolingwistyki i logopedii. Lublin.
• Kaleta Z. (2003): Wartości i antywartości w staropolskich odapelatywnych nazwach osób. [W:] Nazwy własne a kultura. Red. Z. Kaleta. Warszawa, s. 21−48.
• Kaleta Z. (2007): Historia nazwisk polskich na tle społecznym i obyczajowym (XII−XV wiek). T. I. Warszawa.
• Łobodzińska R., Tomczak L. (1988): Współczesne przezwiska polskie. Analiza formalna i znaczeniowa. Wrocław.
• Magda-Czekaj M. (2003): Historyczne nazwiska ludności Olesna na Śląsku Opolskim. Kraków.
• Matusiak-Kempa I. (2009): Nazwiska mieszkańców komornictwa jeziorańskiego (XVI−XVIII w.). Olsztyn.
• Matusiak-Kempa I. (2019): Nomen omen. Studium antroponimiczno-aksjologiczne. Olsztyn.
• Mossakowska B. (1993): Nazwiska mieszkańców Komornictwa Olsztyńskiego. Olszyn.
• Oronowicz-Kida E. (2009): Tabu językowe a przezwiska ludowe. [W:] „Języka a Kultura”. T. 21: Tabu w języku i kulturze. Red. A. Dąbrowska. Wrocław, s. 233−240.
• Pleszczyński J. (2018): Odmienność. Kiedy inny staje się obcym. [W:] OBCY/INNY. Propozycje aplikacji pojęciowych. Red. M. Karwatowska, R. Litwiński, A. Siwiec. Lublin, s. 181−−196.
• Puzynina J. (1992): Język wartości. Warszawa.
• Rymut K. (1998): Nazwiska. [W:] Polskie nazwy własne. Encyklopedia. Red. E. Rzetelska- -Feleszko. Kraków, s. 143−160.
• Samsonowicz H. (1971): Złota jesień polskiego średniowiecza. Warszawa.
• Skowronek K. (2001): Współczesne nazwisko polskie. Kraków.
• Szulowska W. (2004): Dawna antroponimia Mazowsza (XV−XVII w.). Olsztyn.
• Tönnies F. (2008): Wspólnota i stowarzyszenie. Rozprawa o komunizmie i socjalizmie jako empirycznych formach kultury. Przeł. M. Łukasiewicz. Warszawa.
• Trzebiński J. (2002): Narracyjne konstruowanie rzeczywistości. [W:] Narracja jako sposób rozumienia świata. Red. J. Trzebiński. Gdańsk.
• Wójcicka M. (2018): Społeczno-kulturowe funkcje OBCEGO/INNEGO. [W:] OBCY/INNY. Propozycje aplikacji pojęciowych. Red. M. Karwatowska, R. Litwiński, A. Siwiec. Lublin, s. 127−138.
• Ziajka B. (2014): Językowo-kulturowy obraz świata społeczności wiejskiej utrwalony w przezwiskach i przydomkach (na przykładzie nieoficjalnych antroponimów mieszkańców Zagórza w powiecie chrzanowskim). Kraków.