Topoi umuzycznione. Przegląd koncepcji toposu w muzyce

• Authors: SOŁTYSIK Michał

Title variants

EN

Musical topoi. The chosen perspectives of topos in music

• Languages of publication: PL EN

Abstracts

PL

Treść artykułu ma ukazać różne ujęcia topoi w sztuce muzycznej. W tym celu zostaje przedstawiona historia pojęcia toposu. Ten termin z antycznej retoryki dość szybko stał się pojęciem używanym w szerszym kontekście kulturowym, dzięki czemu połączono go również z ars musica. W okresie średniowiecza dokonała się adaptacja starożytnych koncepcji oraz rozwinięcie ich w stronę ilustracyjności, w epokach nowożytnych nastąpiło zaś wzmocnienie roli afektów. W XX stuleciu wiele ujęć umuzycznionego topoi zaczęło funkcjonować równolegle. Współczesna myśl w omawianym zakresie dostarcza licznych propozycji oscylujących między muzykologią, literaturoznawstwem a filozofią. Można przypuszczać, że pojmowanie toposu w muzyce będzie się w przyszłości wiązało z perspektywą transkulturową, która wydaje się odpowiednim paradygma- tem badawczym wobec zachodzących w kulturze europejskiej procesów, takich jak globalizacja i orientalizacja.

EN

This article studies topos as a concept and its influence in Western Music. For this end, the history of how the understanding of topos developed, as well as how it manifested itself, shall be presented. This term, one which originates from the Ancient Greek’s study of Rhetoric, quickly gained acceptance in many cultural contexts. It is thanks to this growth that it was promptly incorporated into ars musica. During the Middleages, this concept from the Antique era was revived, notably influencing the illustrative nature of this era’s music. The concept continued throughout the Common era proceeding, especially in reinforcing the role of affects in music. The 20th century witnessed the progression of many unique understandings of topos coindependently. The contemporary thought of this era has presented numerous propositions of one is to understand the term that oscillates between the fields of musicology, literature studies, and philosophy. It can be said, that defining topos in the field of music will be closely tied with the emerging „transcultural” phenomenon; an appropriate paradigm with which to observe the variables shaping European culture, such as globalization and orientalism.

Keywords

PL

filozofia muzyki; historia muzyki; retoryka muzyczna; topos w muzyce; topos transkulturowy

EN

philosophy of music; history of music; musical rhetoric; topos in music; transcultural topos

• Publisher: Wydawnictwo im. Stanisława Podobińskiego Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie
• Journal: Edukacja Muzyczna
• Year: 2019
• Issue: 14
• Pages: 199–228

Dates

published

2019

Contributors

author

SOŁTYSIK Michał

References

• Arystoteles, Retoryka, przeł. H. Podbielski, Polskie Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 2014.
• Borowiecka Renata, Twórczość religijna Pawła Łukaszewskiego. Muzyka jako wyraz zmysłu wiary artysty, Akademia Muzyczna w Krakowie, Kraków 2019.
• Curtius Ernst Robert, Literatura europejska i łacińskie średniowiecze, tłum. A. Borowski, Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Univer- sitas, Kraków 1997.
• Eichstaedt Jarosław, Od toposu poetyckiego do toposu kultury, [w:] Toposy (w) filozofii. Filozofia i jej miejsce w doświadczeniu kulturowym, red. M. Woź- niczka, M. Perek, Wydawnictwo im. Stanisława Podobińskiego Uniwersytetu Humanistyczno-Przyrodniczego im. Jana Długosza w Częstochowie, Często- chowa 2018, s. 39–52.
• Górny Tomasz, Polifonia. Od muzyki do literatury, Towarzystwo Autorów i Wy- dawców Prac Naukowych Universitas, Kraków 2017.
• Hinz Edward, Nurt religijny w muzyce różnych epok, Wydawnictwo Bernardi- num, Pelplin 2003.
• Jabłoński Maciej, Muzyka jako znak. Wokół semiotyki muzyki Eero Tarastiego, Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Poznań 1999.
• Jadacki Jacek, Topos – archetyp – mit: analiza semantyczna, [w:] Topos naro- dowy – w muzyce polskiej pierwszej połowy XIX wieku, red. W. Nowik, Aka- demia Muzyczna im. Fryderyka Chopina, Warszawa 2006.
• Jasiński Tomasz, Polska barokowa retoryka muzyczna, Wydawnictwo Uniwer- sytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 2006.
• Karpowicz-Zbińkowska Antonina, Teologia muzyki w dialogach filozoficznych św. Augustyna, Wydawnictwo Nomos, Kraków 2013.
• Karpowicz-Zbińkowska Antonina, Zwierciadło muzyki, Wydawnictwo Tyniec, Kraków 2016.
• Lipka Krzysztof, Słyszalny krajobraz. Szkice o powiązaniach muzyki i literatury: od Abélarda do Rilkego, Wydawnictwo Nowy Świat, Warszawa 2004.
• Lipka Krzysztof, Utopia urzeczywistniona. Metafizyczne podłoże treści dzieła muzycznego, Uniwersytet Muzyczny Fryderyka Chopina, Warszawa 2009.
• Matusiak Błażej, Hildegarda z Bingen. Teologia muzyki, Wydawnictwo Homini, Kraków 2003.
• Mazur Aneta, Epopea XIX wieku, czyli totalność powieściowego świata, [w:] Transcendencja realistów. Motywy metafizyczne w polskiej i niemieckiej pro- zie II połowy XIX wieku, Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, Opole 2001.
• Orman Edyta, Kategoria Stiftung von Zeit w Eggebrechtowskiej koncepcji mu- zyki, [w:] Kultura i sztuka w ujęciu filozoficznym, red. B.A. Nowak, K. Ma- ciąg, Wydawnictwo Naukowe Tygiel, Lublin 2017, s. 7–41.
• Paczkowski Szymon, Nauka o afektach w myśli muzycznej I połowy XVII wieku, Wydawnictwo Muzyczne Polihymnia, Lublin 1998.
• Pociej Bohdan, Bycie w muzyce. Próba opisania twórczości Henryka Mikołaja Góreckiego, Akademia Muzyczna im. Karola Szymanowskiego, Katowice 2005.
• Polony Leszek, Symbol i muzyka, Akademia Muzyczna w Krakowie, Kraków 2011.
• Sawicki Bernard, W chorale jest wszystko, Wydawnictwo Tyniec, Kraków 2014. Sławecki Michał, Topos romano-frankoński. Aspekt wykonawczy na przykładzie wybranych utworów, wydruk komputerowy rozprawy doktorskiej pisanej pod kierunkiem K. Szymonika, Uniwersytet Muzyczny Fryderyka Chopina, Warszawa 2011.
• Szulakowska-Kulawik Jolanta, Antyczne dokonania enologiczne jako źródło inspiracji europejskiej kultury muzycznej, wydruk komputerowy rozprawy dok- torskiej pisanej pod kierunkiem Z. Macha, Uniwersytet Śląski, Katowice 2015.
• Szymańska-Stułka Katarzyna, Topos w muzyce – topos narodowy. Miejsca wspólne, przestrzenie i idee, [w:] Topos narodowy w muzyce polskiej pierw- szej połowy XIX wieku, red. W. Nowik, Akademia Muzyczna im. Fryderyka Chopina, Warszawa 2006, s. 85–101.
• Tatarkiewicz Władysław, Dzieje sześciu pojęć, Państwowe Wydawnictwo Nau- kowe, Warszawa 1988.
• Tatarkiewicz Władysław, Estetyka średniowiecza, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Wrocław 1962.
• Tomaszewski Mieczysław, O muzyce polskiej w perspektywie intertekstualnej. Studia i szkice, Akademia Muzyczna w Krakowie, Kraków 2005.
• Abramowska Janina, Topos i niektóre miejsca wspólne badań literackich, „Pa- miętnik Literacki” 1982, vol. 73, z. 1 (2), s. 3–4.
• Akopian (Hakobian) Levon, Koncepcje teoretyczno-muzyczne jako czynnik prze- szkadzający w rozumieniu muzyki, „Teoria Muzyki” 2015, nr 7, s. 9–30.
• Bobilewicz-Bryś Grażyna, Aleksander Skriabin w myśli estetycznej i twórczości symbolistów rosyjskich, „Slavia Orientalis” 1993, nr 1, s. 29.
• Gamrat Małgorzata, Od Kuhlaua do Dusapina, czyli muzyka, narracyjność i zna- czenie według Márty Grabócz (Márta Grabócz, Musique, narrativite, signifi- cation, préface de Charles Rosen, L’Harmattan, Paris 2009), „Res Facta Nova” 2013, nr 14 (23), s. 273–279.
• Hejmej Andrzej, Muzyka w literaturze. Perspektywy współczesnych badań, „Tek- sty Drugie” 2000, nr 4 (63), s. 28–36.
• Sławecki Michał, Topos romano-frankoński na przykładzie „Missa Claromon- tana” (2005) na chór, organy i kotły Mariana Sawy, „Pro Musica Sacra” 2017, nr 15, s. 185–196.
• Polony Leszek, Muzyka jako projekcja świata. Symbol w polu pojęć pokrewnych w myśleniu muzykologicznym, „Estetyka i Krytyka” 2011, nr 1 (20), s. 137– 150.
• Tomaszewski Mieczysław, Odczytywanie dzieła muzycznego. Od kategorii ele- mentarnych do fundamentalnych i transcendentnych, „Teoria Muzyki” 2012, nr 1, s. 9–50.
• Tomaszewski Mieczysław, W zadziwieniu i zadumie nad „pokoleniem 33”, „Teoria muzyki” 2013, nr 3, s. 9–31.
• Afektów teoria, [w:] Encyklopedia muzyki, red. A. Chodkowski, Polskie Wydaw- nictwo Muzyczne, Warszawa 1995, s. 15.
• Katharsis teoria, [w:] Encyklopedia muzyki, red. A. Chodkowski, Polskie Wy- dawnictwo Muzyczne, Warszawa 1995, s. 433.
• Nomos, [w:] Encyklopedia muzyki, red. A. Chodkowski, Polskie Wydawnictwo Muzyczne, Warszawa 1995, s. 611.

Identifiers

ISSN

2545–3068