Pojęcie herezji jako narzędzie sprawowania władzy w dyskursie medialnym

• Authors: Strupiechowska Monika

Title variants

EN

The Concept of Heresy as an Instrument of Power in the Media Discourse

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

W dyskursie medialnym wielokrotnie zauważyć można posługiwanie się pojęciem herezji, odbiegającym od znaczenia uzgodnionego w debacie naukowej i teologicznej. W określaniu danego zjawiska tym mianem w mniejszym stopniu chodzi o obecne zwłaszcza w dialogu ekumenicznym napięcia i odstępstwa od nauki Kościoła rzymskokatolickiego. Współczesne herezje zdają się w większym stopniu opierać na odstępstwach od powszechnych interpretacji nauk Kościoła lub wręcz przeciwnie – dążą do przywrócenia tradycjonalizmu nauk. W artykule zbadano dwie współczesne osie konfliktu, określane przez uczestników debaty jako „herezje”. Wykorzystując metodę krytycznej analizy dyskursu oraz analizę danych zastanych, poszukiwano odpowiedzi dotyczącej genezy takiego ujęcia zagadnienia, powodów jego uważniania (kontrsepizacji) oraz zaangażowanych w proces aktorów, a także jawnych i ukrytych celów badanych fenomenów. W analizowanych przypadkach posługiwanie się pojęciem „herezji” służy realizacji interesów elit symbolicznych oraz jest skutecznym narzędziem legitymizowania tożsamości grupowej.

EN

In the media discourse, the concept of heresy is often given a meaning which deviates from the meaning agreed upon in the scientific and theological debate. Defining a specific phenomenon as a “heresy” is less about deviation from the teaching of the Roman Catholic Church and more about departures from common interpretations of those teachings or about seeking to restore their traditionalism. This article examines two contemporary axes of conflict that are called heresies by the participants in the debate. Using the methods of critical discourse analysis and analysis of the available data, answers were sought regarding the genesis of the heresies, the reasons for their being recognised as such, and the actors in the process, as well as the explicit and hidden goals of the phenomena. In the cases analysed, the use of the concept of “heresy” served the interest of symbolic elites and was an effective tool for legitimising group identity.

Keywords

PL

herezja; analiza dyskursu; homoseksualizm; nacjonalizm; modernizm

EN

heresy; discourse analysis; homosexuality; nationalism; modernism

• Publisher: Instytut Socjologii UW
• Journal: Stan Rzeczy
• Year: 2020
• Issue: 1(18) Herezja
• Pages: 155-178

Contributors

author

Strupiechowska Monika

References

• Arnold C. 2009. Mała historia modernizmu, tłum. T. Zatorski, Wydawnictwo WAM.
• Badiou A. 2007. Święty Paweł. Ustanowienie uniwersalizmu, tłum. J. Kutyła, P. Mościcki, Ha!art.
• Barber B.R. 2004. Dżihad kontra McŚwiat, tłum. H. Jankowska, Muza.
• Bauman Z. 2018. Retrotopia. Jak rządzi nami przeszłość?, tłum. K. Lebek, Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Berger P. 1999. The Desecularization of the World. A Global Overview, [w:] tegoż, The Desecularization of the World. Resurgent Religion and World Politics, William B. Eerdmans Publishing.
• Cito D. 2012. Delicta graviora contro la fede e sacramenti, [w:] Questioni attuali di diritto penale canonico, Libreria editrice vaticana.
• Fejes F. 2008. Gay Rights and Moral Panic. The Origins of America’s Debate on Homosexuality, Palgrave Macmillan.
• Foucault M. 2000a. Historia seksualności, t. I: Wola wiedzy, tłum. B. Banasiak, T. Komendant, K. Matuszewski, Czytelnik.
• Foucault M. 2000b. Seksualność i władza, [w:] tegoż, Filozofia, historia, polityka. Wybór pism, tłum. D. Leszczyński, L. Rasiński, Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 201–218.
• Habermas J. 2002. Wierzyć i wiedzieć, tłum. M. Łukasiewicz, „Znak”, nr 7, s. 8–21.
• Harris W.C. 2009. Queer Externalities. Hazardous Encounters in American Culture, SUNY Press.
• Hindes B. 1999. Filozofie władzy. Od Hobbesa do Foucaulta, tłum. D. Leszczyński, L. Rasiński, Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Jan Paweł II. 1979a. Encyklika „Redemptor hominis”, https://opoka.org.pl/biblioteka/W/WP/jan_pawel_ii/encykliki/r_hominis.html; dostęp: 5.02.2020.
• Jan Paweł II. 1979b. Homilia w czasie Mszy świętej odprawionej na placu Zwycięstwa, 02.06.1979 roku, http://nauczaniejp2.pl/dokumenty/wyswietl/id/538; dostęp: 4.03.2021.
• Jan Paweł II. 1989. Apostolisches Schreiben zum 50. Jahrestag des Beginns des Zweiten Weltkriegs, http://www.vatican.va/content/john-paul-ii/de/apost_letters/1989/documents/hf_jp-ii_apl_19890827_anniv-beginning-ii-world-war.html; dostęp: 5.02.2020.
• Jan Paweł II. 1994. Modlitwa Anioł Pański z 20.02.1994, „L’Osservatore Romano”, nr 4, s. 39.
• Jan Paweł II. 1995a. List apostolski Tertio millennio adveniente, Pallottinum, https://opoka.org.pl/biblioteka/W/WP/jan_pawel_ii/listy/tertio.html; dostęp: 5.02.2020.
• Jan Paweł II. 1995b. Przemówienie Jego Świątobliwości Papieża Jana Pawła II wygłoszone na forum 50. sesji Zgromadzenia Ogólnego ONZ (Nowy Jork, 5 października 1995 r.), „Studia i Materiały / Polski Instytut Spraw Międzynarodowych”, nr 100, s. 14.
• Jan XXIII. 1963. Encyklika o pokoju między wszystkimi narodami opartym na prawdzie, sprawiedliwości, miłości i wolności „Pacem in terris”, Wrocławska Księgarnia Archidiecezjalna.
• KKK. 1992. Katechizm Kościoła Katolickiego, Pallottinum.
• Kołakowski L. 1974. Moje słuszne poglądy na wszystko, Znak.
• Kołakowski L. 2019. Chrześcijaństwo, Znak.
• KPK. 1983. Kodeks Prawa Kanonicznego, red. P. Majer, Wolters Kluwer.
• Piazzoni A.M. 2004. Historia wyboru papieży, tłum. M. Lehnert, Wydawnictwo M.
• Pius X. 1907. Pascendi dominici gregis, http://sanctus.pl/index.php?grupa-=89&podgrupa=500&doc=450; dostęp: 10.08.2020.
• Piwowarczyk J. 1957. Katolicka etyka społeczna, Veritas.
• Rogalski M. 2018. Producenci margaryny? Marian Zdziechowski i polski modernizm katolicki, Universitas.
• Sobór Watykański II. 1966. Deklaracja o wolności religijnej „Dignitatis humanae”, „Acta Apostolicae Sedis”, nr 58, s. 929–946.
• Terlikowski T.P. 2004. Tęczowe chrześcijaństwo: homoseksualna herez ja w natarciu, QLCO.
• van Dijk T.A. 1993. Elite Discourse and Racism, Sage Publications.
• Warchala M. 2014. Romantyzm i narodziny myśli postsekularnej, „Logos i Ethos”, nr 36, s. 73–85.
• Wojtyła K. 1999. Rozważania o istocie człowieka, Wydawnictwo WAM.
• Žižek S. 2008. O wierze, tłum. B. Baran, Aletheia.
• Archidiecezja Gnieźnieńska. 2018. Prymas o nacjonalizmie i wojnie polsko-polskiej, http://www.archidiecezja.pl/aktualnosci/archiwum/2018/maj/prymas_o_nacjonalizmie_i_wojnie_polskopolskiej.html; dostęp: 5.02.2020.
• Bartkiewicz A. 2017. Bawer Aondo-Akaa. Niewygodny narodowiec, https://www.rp.pl/Plus-Minus/311169900-Bawer-Aondo-Akaa-Niewygodnynarodowiec.html; dostęp: 5.02.2020.
• Bartoś T. 2013. Homolobby, https://natemat.pl/blogi/tadeuszbartos/65057,homolobby; dostęp: 10.08.2020.
• Bończa-Tomaszewski N. 1996. Głęboka ekologia, czyli stara herezja w nowych eko-szatach, https://www.fronda.pl/a/gleboka-ekologia-czyli-staraherezja-w-nowych-eko-szatach,101275.html; dostęp: 5.02.2020.
• Busse A. 2017a. BUSSE: Separatyzm rasowy – odpowiedź na multikulti w XXI wieku. 16 SIERPNIA 2017, http://tenetetraditiones.blogspot.com/2017/11/busse-separatyzm-rasowy-odpowiedz-na.html; dostęp: 10.08.2020.
• Busse A. 2017b. Nacjonalizm a Kościół Katolicki, https://medianarodowe.com/nacjonalizm-a-kosciol-katolicki/; dostęp: 5.02.2020.
• Chołodowski M. 2019. „Mafia homoseksualna w Kościele winna pedofilii”. Marsz dla Życia i Rodziny w Białymstoku, https://bialystok.wyborcza.pl/bialystok/7,35241,24802806,mafia-homoseksualna-w-kosciele-winna-pedofilii--marsz-dla.html; dostęp: 10.08.2020.
• Cieniek R. 2019. Synod dla Amazonii. Ewolucja Kościoła w cieniu skandali [ANALIZA], https://wiadomosci.onet.pl/religia/aktualnosci/synod-oamazonii-historyczne-zmiany-nowy-grzech-i-zwyciestwo-franciszka/tns8tqb; dostęp: 9.08.2020.
• Deon. 2018. Czy katolicki nacjonalista to heretyk? Abp Jędraszewski odpowiada wiernym, https://deon.pl/kosciol/czy-katolicki-nacjonalista-to-heretykabp-jedraszewski-odpowiada-wiernym,496815; dostęp: 10.08.2020.
• Deutsche Welle. 2013. „Nie mnie osądzać gejów”. Słowa papieża o homoseksualizmie, https://www.dw.com/pl/nie-mnie-os%C4%85dza%C4%87-gej%C3%B3w-s%C5%82owa-papie%C5%BCa-o-homoseksuali%C5%BAmie/a-16987153; dostęp: 10.08.2020.
• Do Rzeczy. 2017a. Rasistowskie hasła 11 listopada. Rzecznik Marszu Niepodległości: Odcinamy się od tego, https://dorzeczy.pl/kraj/46969/rasistowskie-hasla-11-listopada-rzecznik-marszu-niepodleglosci-odcinamy-sie-od-tego.html; dostęp: 4.03.2021.
• Do Rzeczy. 2017b. Rzecznik Młodzieży Wszechpolskiej: Nie jesteśmy rasistami, ale separatystami rasowymi, https://dorzeczy.pl/kraj/46991/Rzecznik-Mlodziezy-Wszechpolskiej-Nie-jestesmy-rasistami-ale-separatystami-rasowymi.html; dostęp: 4.03.2021.
• Dziewiecki M. 2005. List księży – homoseksualistów to promocja „kultury” gejowskiej, https://opoka.org.pl/biblioteka/Z/ZD/odp_promog.html; dostęp: 5.02.2020.
• Ferdek B. 2008. Ekoreligia, http://www.lexcredendi.pl/ekoreligia/; dostęp: 10.08.2020.
• Gospodarek D. 2019. Ks. prof. Andrzej Kobyliński: O relacji homoseksualizmu z kapłaństwem, https://www.fronda.pl/a/ks-prof-andrzej-kobylinski-orelacji-homoseksualizmu-z-kaplanstwem,131878.html; dostęp: 10.08.2020.
• Gazeta Wyborcza. 2019. Abp Jędraszewski w TV Republika pytany o Gretę Thunberg i „ekologizm” cytuje Biblię: „Cz yńcie sobie ziemię poddaną”, https://krakow.wyborcza.pl/krakow/7,44425,25545152,abp-marek-jedraszewski-w-telewizji-republika-ekologizm-to.html; dostęp: 5.02.2020.
• Kłoczkowski J.A. 2011. Jak być heretykiem?, „Gazeta Wyborcza”, 22.01.2011.
• Konferencja Episkopatu Polski. 1975. List Episkopatu Polski o chrześcijańskim patriotyzmie, [w:] Listy pasterskie Episkopatu Polski 1945–1974, Éditions du Dialogue, s. 708.
• Konferencja Episkopatu Polski. 2017a. Trwa Tydzień Modlitw o Jedność Chrześcijan, https://episkopat.pl/en/rozpoczal-sie-tydzien-modlitw-ojednosc-chrzescijan; dostęp: 5.02.2020.
• Konferencja Episkopatu Polski. 2017b. Chrześcijański kształt patriotyzmu. Dokument Konferencji Episkopatu Polski prz ygotowany przez Radę ds. Społecznych, https://episkopat.pl/en/chrzescijanski-ksztalt-patriotyzmu-dokumentkonferencji-episkopatu-polski-przygotowany-przez-rade-ds-spolecznych/; dostęp: 5.02.2020.
• Konferencja Episkopatu Polski. 2018. Być pielgrzymem pokoju, https://episkopat.pl/slowo-rady-kep-ds-pielgrzymek-o-pielgrzymowaniunarodowym/; dostęp: 4.03.2021.
• Kongregacja Edukacji Katolickiej. 2005. Instrukcja Kongregacji Edukacji Katolickiej nt. kryteriów rozeznawania powołania u osób z tendencjami homoseksualnymi ubiegających się o przyjęcie do seminarium i dopuszczenie do święceń, https://opoka.org.pl/biblioteka/W/WR/kongregacje/kedukacji/instrukcja_homos_04112005.html; dostęp: 5.02.2020.
• Kongregacja Nauki Wiary. 1975. Deklaracja o niektórych zagadnieniach etyki seksualnej „Persona humana”, https://opoka.org.pl/biblioteka/W/WR/kongregacje/kdwiary/zbior/t_1_27.html; dostęp: 5.02.2020.
• Kongregacja Nauki Wiary. 1976. Deklaracja o kwestii dopuszczenia kobiet do kapłaństwa urzędowego, http://www.vatican.va/roman_curia/congregations/cfaith/documents/rc_con_cfaith_doc_19761015_inter-insigniores_pl.html; dostęp: 5.02.2020.
• Kongregacja Nauki Wiary. 1986. List do biskupów kościoła katolickiego o duszpasterstwie osób homoseksualnych „Homosexualitatis problema”, https://opoka.org.pl/biblioteka/W/WR/kongregacje/kdwiary/zbior/t_2_18.html; dostęp: 5.02.2020.
• Kongregacja Nauki Wiary. 1992. Uwagi dotyczące odpowiedzi na propozycje ustaw o niedyskryminacji osób homoseksualnych, http://www.vatican.va/roman_curia/congregations/cfaith/documents/rc_con_cfaith_doc_19920724_homosexual-persons_pl.html; dostęp: 5.02.2020.
• Kongregacja Nauki Wiary. 1998. Wyjaśnienie doktrynalne dotyczące końcowej części formuły „Wyznania wiary”, https://opoka.org.pl/biblioteka/W/WR/kongregacje/kdwiary/wyzn_wiary.html; dostęp: 5.02.2020.
• Kongregacja Nauki Wiary. 2003. Uwagi dotyczące projektów legalizacji związków między osobami homoseksualnymi, https://opoka.org.pl/biblioteka/W/WR/kongregacje/kdwiary/homo_03062003.html; dostęp: 12.03.2021.
• Kowalczyk D. 2016. Homoseksualna herezja, „Idziemy”, nr 5(539), s. 9.
• Kratiuk K. 2013. Księża z Wenus, https://www.pch24.pl/ksieza-z-wenus, 19025,i.html; dostęp: 5.02.2020.
• Lisicki P., Wybranowski W. 2019. Walec rewolucji można zatrzymać w Polsce, https://dorzeczy.pl/kraj/123519/walec-rewolucji-mozna-zatrzymac-w-polsce.html; dostęp: 10.08.2020.
• Liwski M. 2016. Mateusz Liwski: Nasz cel to Wielka Polska Katolicka, https://www.nacjonalista.pl/2016/10/29/mateusz-liwski-nasz-cel-towielka-polska-katolicka/; dostęp: 10.08.2020.
• Ławnicki T. 2018. Głos Terlikowskiego – głosem rozsądku. Katolicki publicysta o księżach-pedofilach, https://natemat.pl/257053,tomasz-terlikowski-opedofilii-w-kosciele-wsrod-ksiezy-specjalna-komisja; dostęp: 4.03.2021.
• MW. 2018. Abp Marek Jędraszewski: „Tęczowa zaraza, jak epidemia cholery”, https://krakow.wyborcza.pl/krakow/7,44425,25517337,abp-marek-jedraszewski-teczowa-zaraza-jak-epidemia-cholery.html; dostęp: 10.08.2020.
• MWł. 2018. Skandal homoherezji. Raport PCh24, https://www.pch24.pl/skandal-homoherezji--raport-pch24,62417,i.html; dostęp: 5.02.2020.
• Polonia Christiana. 2019. Herezje na synodzie? Hierarchowie wzywają do krucjaty modlitwy i postu, https://www.pch24.pl/herezje-na-synodzie-hierarchowie-wzywaja-do-krucjaty-modlitwy-i-postu,70801,i.html; dostęp: 10.08.2020.
• Przeciszewski M. 2019. Kościół wobec patriotyzmu i nacjonalizmu, https://www.gosc.pl/doc/6047766.Kosciol-wobec-patriotyzmu-i-nacjonalizmu/8; dostęp: 5.02.2020.
• Radio Maryja. 2019. X Marsz Niepodległości przeszedł ulicami Warszawy, https://www.radiomaryja.pl/informacje/x-marsz-niepodleglosciprzeszedl-ulicami-warszawy/; dostęp: 5.02.2020.
• Ruch Narodowy. 2018. Suwerenny naród w XXI wieku. Program Ruchu Narodowego, https://ruchnarodowy.net/wp-content/uploads/Program-Ruchu-Narodowego.pdf; dostęp: 10.08.2020.
• SIDE. 1993. Światowe Zgromadzenie na rzecz Sprawiedliwości, Pokoju i Integralności Stworzenia, Seul, Republika Korei, 5–12 marca 1990. Dokument końcowy, „Studia i Dokumenty Ekumeniczne”, nr 1(31), s. 49–71.
• Siewniak R. 2018. Duch fałszywej religii na Marszu Niepodległości, https://deon.pl/kosciol/komentarze/duch-falszywej-religii-na-marszu-niepodleglosci,458822; dostęp: 5.02.2020.
• Sobańda A. 2018. Prof. Jacek Leociak: Polski Kościół w swoim rdzeniu jest herezją, ponieważ w większości jest narodowo-katolicki, https://kultura.dziennik.pl/ksiazki/artykuly/574182,prof-jacek-leociak-polski-kosciol-w-swoimrdzeniu-jest-herezja-poniewaz-w-wiekszosci-jest-narodowo-katolicki.html; dostęp: 5.02.2020.
• Stasik E. 2016. Benedykt XVI skarży się na „brud” w Kościele katolickim, https://www.dw.com/pl/benedykt-xvi-skar%C5%BCy-si%C4%99-nabrud-w-ko%C5%9Bciele-katolickim/a-19536360; dostęp: 10.08.2020.
• Wałach M. 2018. Narodowcy chcą Boga! Kto im Go pokaże?, https://www.pch24.pl/narodowcy-chca-boga--kto-im-go-pokaze-,59622,i.html; dostęp: 8.08.2020.
• Wiejak A. 2019. Nachalna herez ja chorej ideologii. Cz y prymaska Szwecji, aby na pewno wie, co czyni?, https://wpolityce.pl/kosciol/469853-nachalna-herezja-chorej-ideologii; dostęp: 5.02.2020.
• wPolityce. 2018. Abp Stanisław Gądecki mówi wprost: Większość problemów dotyczących pedofilii wiąże się z homoseksualizmem, https://wpolityce.pl/kosciol/426734-zwiazek-pedofilii-i-homoseksualizmu-abp-gadecki-mowi-wprost; dostęp: 10.08.2020.