Metafizyka dziś

• Authors: Sobota Daniel Roland

Title variants

EN

Metaphysics Today

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Wedle wielu potwierdzających się nawzajem diagnoz, które zaczęły pojawiać się od drugiej połowy XX wieku, żyjemy obecnie w „społeczeństwie spektaklu”. To spektakl wyznacza bowiem dominujący model życia społecznego. Rozwój mediów cyfrowych dokonał daleko idącej radykalizacji tej sytuacji, nie zmieniając zasadniczo jej prawdy: wirtualizacja wszechobecnego spektaklu potęguje jego ogólną omnipotencję. Ta autocharakterystyka najnowszej epoki w dziejach świata przywołuje, ale też radykalizuje znaną skądinąd metaforę theatrum mundi. Pytanie zasadnicze artykułu brzmi następująco: jeśli rzeczywistość jest teatrem, to znaczy grą i nieprawdą, czy i jak możliwa jest dziś jeszcze metafizyka, która z założenia ma być domeną prawdy? Zwrot „metafizyka dziś” można rozumieć wszak wielorako. Jednym z jego znaczeń jest metafizyka tego, co daje (się) widzieć, to znaczy metafizyka dnia. Byłaby ona metafizyką zjawiania się i pokazywania, metafizyką fenomenalności, słowem – metafizyką fenomenologiczną. Powodem wyróżnienia przez autora podejścia fenomenologicznego jest, po pierwsze, to, że głównym tematem fenomenologii jest jawienie się i pokazywanie tego, co się jawi, a po drugie, coraz częściej powtarzane przekonanie, że to jawienie się należy badać nie czysto „teoretycznie”, lecz poprzez pełne uważności i zaangażowania, konkretne działanie, które uniemożliwia poznającemu zajmowanie li tylko biernej pozycji widza (jak było dotychczas). Poznawanie to sprawa czynienia. Dlatego to właśnie fenomenologia, rozumiana tutaj jako specyficzne działanie performatywne, wydaje się według autora najlepiej przygotowana do podjęcia metafizycznego wyzwania rzuconego przez spektakularną naturę współczesnej rzeczywistości.

EN

According to the large number of mutually confirming diagnoses that began to appear in the second half of the twentieth century, we live today in a “society of the spectacle” in which the spectacle determines the dominant model of social life. The development of digital media has radicalised this situation to a far-reaching extent, without fundamentally changing its truth. Today we are only participants in a virtual show. This self-characterisation of the latest era in world history invokes, and radicalises too, the metaphor of the theatrum mundi. The central question of the article is whether, if the world is all game and untruth, metaphysics – which is supposed to be the domain of truth – is possible (and how). Today’s metaphysics can be variously understood, including ultimately as a metaphysics of the spectacle, in other words, as a metaphysics of the day. This could be a metaphysics of appearing and showing, a metaphysics of phenomenality, of the word, or phenomenological metaphysics. The reason I have highlighted the phenomenological approach is, first, the fact that the main theme in phenomenology is the appearance of that which appears and, second, the increasingly recurrent conviction that this appearance should be examined not purely “theoretically” but through specific, fully attentive and involved action that prevents the knower from assuming merely the passive position of a spectator (as was the case before). Knowing is a question of doing. This is why I see phenomenology, understood in this context as specific performative action, as best suited for addressing the metaphysical challenge of the spectacle-based nature of contemporary reality.

Keywords

PL

metafizyka współczesna; fenomenologia; performans; społeczeństwo spektaklu; theatrum mundi

EN

contemporary metaphysics; phenomenology; performance; society of the spectacle; theatrum mundi

• Publisher: Instytut Socjologii UW
• Journal: Stan Rzeczy
• Year: 2022
• Issue: 1(22) Powrót metafizyki
• Pages: 83-115

Contributors

author

Sobota Daniel Roland

References

• Balthasar H.U. von. 2005. Teodramatyka, t. 1: Prolegomena, tłum. M. Mijalska, M. Rodkiewicz, W. Szymona, Wydawnictwo M.
• Barba E. 2007. Canou z papieru, tłum. L. Kolankiewicz, Instytut im.J. Grotowskiego.
• Baudrillard J. 1998. Ameryka, tłum. R. Lis, Wydawnictwo Sic!
• Carlson M. 2007. Performans, tłum. E. Kubikowska, PWN.
• Chyła W. 1999. Kultura audiowizualna, Fundacja Humaniora.
• Debord G. 2006. Społeczeństwo spektaklu oraz Rozważania o społeczeństwie spektaklu, tłum. M. Kwaterko, PIW.
• Deleuze G. 1997. Różnica i powtórzenie, tłum. B. Banasiak, Wydawnictwo KR.
• Deleuze G. 2011. Logika sensu, tłum. G. Wilczyński, Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Depraz N. 2004. Le tournant pratique de la phénoménologie, „Revue philosophique de la France et de l’étranger” 129, nr 2, s. 149–165.
• Depraz N. 2010. Zrozumieć fenomenologię. Praktyka konkretu, tłum. A. Czarnacka, Oficyna Naukowa.
• Derrida J. 2016. Widma Marksa. Stan długu, praca żałoby i nowa Międzynarodówka, przeł. T. Załuski, PWN.
• Domańska E. 2007. „Zwrot performatywny” we współczesnej humanistyce, „Teksty Drugie”, nr 5, s. 48–61.
• Florida R. 2010. Narodziny klasy kreatywnej oraz jej wpływ na przeobrażenia w charakterze pracy, wypocz ynku, społeczeństwa i ż ycia codziennego, tłum. T. Krzyżanowski, M. Penkala, Narodowe Centrum Kultury.
• Flusser V. 2015. Ku filozofii fotografii, tłum. J. Maniecki, Wydawnictwo Aletheia.
• Foucault M. 2000. Filozofia – historia – polityka. Wybór pism, tłum. D. Leszczyński, L. Rasiński, Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Foucault M. 2012. Hermeneutyka podmiotu, tłum. M. Herer, Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Foucault M. 2018. Rządzenie sobą i innymi, tłum. M. Herer, Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Gadamer H.G. 1990. Gesammelte Werke, t. 1: Hermenitik I: Wahrheit und Methode. Grundzüge einer philosophischen Hermeneutik, J.C.B. Mohr (Paul Siebeck).
• Gadamer H.G. 1993. Prawda i metoda. Zarys hermeneutyki filozoficznej, tłum. B. Baran, Inter esse.
• Gennep A. van. 2006. Obrzędy przejścia, tłum. B. Biały, PIW.
• Geulen E. 2012. Giorgio Agamben. Wprowadzenie, tłum. M. Ratajczak, Wydawnictwo Sic!
• Goźliński P. 2005. Bóg aktor. Romantyczny teatr świata, słowo/obraz terytoria.
• Heidegger M. 1967. Sein und Zeit, Max Niemeyer Verlag.
• Heidegger M. 1997. Drogi lasu, tłum. zbiorowe, Fundacja Aletheia.
• Heidegger M. 1999. Znaki drogi, tłum. zbiorowe, Spacja.
• Heidegger M. 2004. Bycie i czas, tłum. B. Baran, Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Henry M. 2006. Fenomenologia nie-intencjonalna, tłum. J. Migasiński, [w:] Fenomenologia francuska. Roz poznania/interpretacje/rozwinięcia, red. J. Migasiński, I. Lorenc, Wydawnictwo IFiS PAN, s. 418–437.
• Henry M. 2012. Wcielenie. Filozofia ciała, tłum. M. Frankiewicz, D. Adamski, Homini.
• Horkheimer M., Adorno T.W. 2010. Dialektyka oświecenia. Fragmenty filozoficzne, tłum. M. Łukasiewicz, Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
• Hume D. 2004. Badanie dotyczące rozumu ludzkiego, tłum. D. Misztal, T. Sieczkowski, Zielona Sowa.
• Husserl E. 1967. Idee czystej fenomenologii i fenomenologicznej filozofii, tłum. D. Gierulanka, PWN.
• Jung C.G. 2019. Czerwona księga, tłum. J. Prokopiuk, J. Korpanty, Vis-à-vis Etiuda.
• Kaczmarek O. 2016. Inaczej niż pisać. Levinas i antropologia postmodernistyczna, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
• Kosiński D. 2007. Histrioni i aktorzy, „Ethos” 77–78, s. 136–137.
• Levinas E. 2000. Inaczej niż być lub ponad istotą, tłum. P. Mrówczyński, Aletheia.
• Marzec A. 2015. Widmontologia. Teoria filozoficzna i praktyka artystyczna, Fundacja Bęc Zmiana.
• McKenzie J. 2011. Performuj albo... Od dyscypliny do performansu, tłum. T. Kubikowski, Universitas.
• McLuhan H.M. 2021. Epoka Gutenberga, tłum. A. Wojtasik, Narodowe Centrum Kultury.
• Mitchell W.J.T. 2009. Zwrot piktorialny, tłum. M. Drabek, „Kultura Popularna” 23, nr 1, s. 4–19.
• Nietzsche F. 1910–1911. Wola mocy. Próba przemiany wszystkich wartości, tłum. S. Frycz, K. Drzewiecki, Nakład Jakóba Mortkowicza.
• Patočka J. 1987. Co to jest fenomenologia?, [w:] tegoż, Świat naturalny a fenomenologia, tłum. J. Zychowicz, PAT, s. 5–139.
• Platon. 1999a. Dialogi, t. 1, tłum. W. Witwicki, Antyk.
• Platon. 1999b. Dialogi, t. 2, tłum. W. Witwicki, Antyk.
• Platon. 1999c. Państwo. Prawa (VII ksiąg), tłum. W. Witwicki, Antyk.
• Rorty R. 1996. Przygodność, ironia i solidarność, tłum. W.J. Popkowski, Spacja.
• Scheler M. 1987. O istocie filozofii i moralnym warunku poznania filozoficznego, tłum. A. Węgrzecki, [w:] tegoż, Pisma z antropologii filozoficznej i teorii wiedzy, tłum. A. Węgrzecki, S. Czerniak, PWN, s. 241–303.
• Sloterdijk P. 2014. Musisz swe życie odmienić. O antropotechnice, tłum. J. Janiszewski, Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Sobota D.R. 2018. Problemy z fenomenologią, [w:] Wybrane problemy wczesnej fenomenologii, zebrał D.R. Sobota, Wydawnictwo IFiS PAN, s. 7–62.
• Turner V. 2010. Proces rytualny. Struktura i antystruktura, tłum. E. Dżurak, PIW.
• Waldenfels B. 2002. Topografia obcego, tłum. J. Sidorek, Oficyna Naukowa.
• Weischedel W. 1998. Teologia filozoficzna w cieniu nihilizmu, tłum. G. Sowinski, „Znak”, nr 6 (469), s. 15–31.
• Zawojski P. 2018. Cyberkultura. Syntopia sztuki, nauki i technologii, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.