Kwartety smyczkowe Władysława Żeleńskiego

• Authors: Renat Maryla

Title variants

EN

String Quartets by Władysław Żeleński

• Languages of publication: PL EN

Abstracts

PL

Głównym celem artykułu jest przedstawienie twórczości polskiego kompozytora Władysława Żeleńskiego (1837–1921) na obsadę kwartetu smyczkowego, w kontekście jego biografii. Omówiona w pracy część twórczości kompozytora obejmuje następujące dzieła: 1. Wariacje na oryginalny temat g-moll op. 21 (1869); 2. Kwartet smyczkowy F-dur op. 28 (1875); 3. Kwartet smyczkowy A-dur op. 42 (po 1880). W rozwiązaniu niniejszej problematyki można wyróżnić dwa etapy. Pierwszy dotyczy omó- wienia stanu, istniejącej wyłącznie w języku polskim, literatury przedmiotu na ten temat, która jest uboga i przeważnie ogranicza się do ogólnych uwag stylo-krytycznych, nie zawsze słusznych. Brakuje prac, które by w sposób całościowy szczegółowo omawiały wszystkie utwory należące do twórczości kameralnej Żeleńskiego. Niniejsza praca jest zatem pierwszą próbą w tym zakresie. Drugi etap dotyczy analizy muzycznej, w wyniku której omówione zostały: forma, technika kompozytorska, strona wyrazowa oraz recepcja. W utworach na kwartet smyczkowy Żeleńskiego dominuje liryczna kategoria wyrazowa. Wiodącą rolę odgrywa faktura, w której współdziałanie instrumentów ciągle zmienia się we wzajemnych relacjach. Kolejną właściwością zasługującą na uwagę są nawiązania do polskiej muzyki ludowej. Przejawia się to w stosowaniu charakterystycznych kwart lidyjskich i kwint burdonowych. Nadto kompozytor wprowadza stylizacje tańców niepolskich siciliany i tarantelli, co ma miejsce w Wariacjach na oryginalny temat op. 21. Mniejszą rolę w kształtowaniu narracji odgrywa harmonika. Nie zawiera ona nowatorskich rozwiązań, zwłaszcza w dwóch pierwszych dziełach. Między kwartetami F-dur op. 28 a A-dur op. 42 miała miejsce ewolucja techniki kompozytorskiej, co zaowocowało w drugim z utworów – pogłębionym rozwojem harmoniki dur-moll, silnym zróżnicowaniem faktury i wprowadzeniem partii wirtuozowskich. Styl Żeleńskiego w kwartetach smyczkowych reprezentuje nurt klasycyzujący. Stanowi syntezę klasycznych form z neoromantycznym kształtowaniem narracji muzycznej. Dzieła na kwartet smyczkowy Żeleńskiego reprezentują wysoką wartość artystyczną, tworząc zarazem podwaliny polskiej kameralistyki w II połowie XIX wieku.

EN

The main aim of the article is to present the works for string quartet of the Polish composer Władysław Żeleński (1837–1921) in the context of his biography. The part of the composer’s output discussed herein includes the following works: 1. Variations on an Original Theme in G Minor, Op. 21 (1869); 2. String Quartet in F major, Op. 28 (1875); 3. String Quartet in A major, Op. 42 (after 1880). Two phases can be distinguished in dealing with this issue. The first concerns the outline of the state of the literature on the subject, existing only in the Polish language, poor and usually limited to general stylistic-critical comments, which are not always correct. There are no papers that discuss in detail and in a comprehensive way all the music pieces belonging to Żeleński’s chamber works. This paper is therefore the first attempt in this respect. The second phase concerns the musical analysis, as a result of which the following are discussed: form, compositional technique, expressive aspect and reception. The multifaceted analysis was carried out partly by referring to Nicolas Cooke’s concept and using the comparative analysis. Żeleński’s compositions for string quartet are dominated by the lyrical category of expression. The key role is played by texture, in which the interaction of instruments is constantly changing within mutual relations. Another feature that deserves attention are references to Polish folk music. This is reflected in the use of the characteristic Lydian fourths and drone fifths. Moreover, the composer introduces stylizations of the non-Polish dances, siciliana and tarantella, which occurs in Variations on the original theme, Op. 21. Harmony plays a minor role in shaping the narration. It does not contain any innovative solutions, especially in the first two works. The compositional technique evolved between the quartets in F major, Op. 28 and A major, Op. 42, which resulted, in the second composition, in a deeper development of the major-minor harmonics, a fairly diversified texture and the introduction of virtuoso parts. Żeleński's string quartets’ style represents the Classicizing style. It is a synthesis of the Classicist forms with a Neo-Romantic shaping of the musical narrative. Żeleński's compositions for string quartet represent a high artistic value, laying at the same time the foundations for Polish chamber music in the second half of the 19th century.

Keywords

PL

kwartet smyczkowy, polska muzyka kameralna XIX wieku, Władysław Żeleński.

EN

string quartet, Polish chamber music of 19th century, Władysław Żeleński.

• Publisher: Wydawnictwo im. Stanisława Podobińskiego Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie
• Journal: Edukacja Muzyczna
• Year: 2017
• Issue: 12
• Pages: 9-51

Dates

published

2017

Contributors

author

Renat Maryla

• Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy im. J. Długosza w Częstochowie

References

• Ladislaus Żeleński, Variationen über ein Original – Thema, zwei Violinen, Viola und Violoncell op. 21, Fr. Kistner, Leipzig, nr wyd. 6153, b.r.w.
• Ladislaus Żeleński, Quartet F-dur für zwei Violinen, Viola und Violoncell op. 28, Fr. Kistner, Leipzig, nr wyd. 6157, b.r.w.
• Ladislaus Żeleński, Quartet für zwei Violinen, Viola und Violoncell op. 42, J. Hainauer, Breslau, nr wyd. 3556, b.r.w.
• Bauman Jolanta, Kwartet fortepianowy c-moll Władysława Żeleńskiego – przed- stawienie, [w:] Muzyka fortepianowa VIII, Prace Specjalne 4 Akademii Mu- zycznej w Gdańsku, Gdańsk 1989, s. 149–153.
• Chomiński Józef M., Wilkowska-Chomińska Krystyna, Historia muzyki polskiej, cz. 2, PWM, Kraków 1996, s. 57–75.
• Gołębiowska Julia, Kwartet smyczkowy w muzyce polskiej XIX wieku, Uniwersy- tet im. A. Mickiewicza, Poznań 2014.
• Jachimecki Zdzisław, Muzyka polska od roku 1864 do roku 1914, [w:] Polska, jej dzieje i kultura od czasów najdawniejszych do chwili obecnej, red. A. Brückner, t. 3, Księgarnia Trzaska, Evert i Michalski, Warszawa 1930, s. 890–904.
• Jachimecki Zdzisław, Władysław Żeleński, PWM, Kraków 1987.
• Jachimecki Zdzisław, Rozwój kultury muzycznej w Polsce, Piwarski i Sp., Kraków 1914, s. 129–147.
• Jaczyński Michał, Recepcja twórczości Władysława Żeleńskiego w latach 1857–1939, Musica Iagellonica, Kraków 2017.
• Michalska Wanda, Utwory kameralne Władysława Żeleńskiego wydane drukiem, praca magisterska napisana pod kierunkiem Z. Jachimeckiego, maszynopis, Uniwersytet Jagielloński, Kraków 1937.
• Mizerska-Golonek Ewa, Targosz Jacek, Forma sonatowa, Akademia Muzyczna w Krakowie, Kraków 1997.
• Poniatowska Irena, Twórczość symfoniczna i kameralna środowiska warszaw- skiego w latach 1860–1914, [w:] Kultura muzyczna Warszawy drugiej poło- wy XIX wieku, red. A. Spóz, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1980, s. 225–238.
• Poniatowska Irena, Romantyzm. Część druga 1850–1900. Twórczość muzyczna, [w:] Historia muzyki polskiej, red. S. Sutkowski, t. 5, Sutkowski Edition, Warszawa 2010.
• Poźniak Włodzimierz, Muzyka kameralna i skrzypcowa, [w:] Z dziejów polskiej kultury muzycznej. Od oświecenia do Młodej Polski, t. 2. red. Z.M. Szwey- kowski, PWM, Kraków 1966, s. 482–485.
• Przybylski Tadeusz, Zapomniane kwartety smyczkowe kompozytorów polskich II połowy XIX wieku: Paderewskiego, Pankiewicza, Rutkowskiego i Żeleń- skiego, [w:] Warsztat kompozytorski, wykonawstwo, koncepcje polityczne Ignacego Jana Paderewskiego, red. W.M. Marchwica, A. Sitarz, Musica Ia- gellonica, Kraków 1991, s. 149–160.
• Reiss Józef W., Najpiękniejsza ze wszystkich jest muzyka polska, PWM, Kraków 1984.
• Szopski Felicjan, Władysław Żeleński, seria: Biblioteka Muzyczna, red. M. Gliń- ski, Gebethner & Wolff, Warszawa 1928.
• Tomaszewski Mieczysław, Interpretacja integralna dzieła muzycznego. Rekone- sans, Akademia Muzyczna w Krakowie, Kraków 2000.
• Chmara-Żaczkiewicz Barbara, Mirecki Franciszek, [w:] Encyklopedia muzyczna PWM. Część biograficzna, cz. m, red. E. Dziębowska, PWM, Kraków 2000, s. 278–280.
• Dziadek Magdalena, Żeleński Władysław, [w:] Kompozytorzy polscy 1918–2000, t. 2: Biogramy, red. M. Podhajski, Akademia Muzyczna im. F. Chopina w Warszawie, Akademia Muzyczna im. S. Moniuszki w Gdańsku, Gdańsk – Warszawa 2005, s. 1132–1137.
• Negrey Maciej, Żeleński Władysław, [w:] Encyklopedia muzyczna PWM. Część biograficzna, cz. w–ż, red. E. Dziębowska, PWM, Kraków 2012, s. 392–401. Sitarz Andrzej, Joachim József, [w:] Encyklopedia muzyczna PWM. Część biograficzna, cz. h i j, red. E. Dziębowska, PWM, Kraków 1993, s. 461–462. Swaryczewska Katarzyna, Żeleński Władysław, [w:] Słownik muzyków polskich, red. J.M. Chomiński, t. 2: M–Z, Instytut Sztuki PAN, PWM, Kraków 1967,s. 311–313.
• [b.n.a.], Nowości muzyczne, „Echo Muzyczne i Teatralne” 1883, nr 7, s. 76. Chwiłek Agnieszka, Kameralistyka polska drugiej połowy XIX wieku. Problematyka badawcza, „Przegląd Muzykologiczny” 2012, s. 147–157.
• Chybiński Adolf, Władysław Żeleński (W 75 rocznicę urodzin), „Kronika Powszechna” 1912, nr 48, s. 374–376.
• Hanicki Tadeusz, Koncert kompozytorski Wł. Żeleńskiego, „Echo Muzyczne, Teatralne i Artystyczne” 1896, nr 18 (657), s. 215.
• Jachimecki Zdzisław, Władysław Żeleński. W dziesiątą rocznicę śmierci, „Orkiestra” 1931, nr 3, s. 36–37.
• Jaczyński Michał, Wykonania muzyki Władysława Żeleńskiego w Wiedniu, „Prace Naukowe Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie. Edukacja Mu- zyczna”, z. 10, red. Marta Popowska, Częstochowa 2015, s. 163–180; http://dx.doi.org/10.16926/em.2015.10.09.
• [Świętochowski Aleksander], Echa warszawskie, „Przegląd Tygodniowy Życia Społecznego, Literatury i Sztuki” 1877, nr 46, s. 525.
• Zieziula Grzegorz, Życie i twórczość Władysława Żeleńskiego w świetle źródeł epistolarnych, „Muzyka” 2008, nr 4, s. 89–102.

Identifiers

ISSN

1895-8079