Al-Farabi i średniowieczna filozofia arabska

• Authors: Andrzejuk Artur

Title variants

EN

Al-Farabi and Medieval Arabic Philosophy

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

W artykule proponuje się zwrócenie uwagi na egzystencjalną perspektywę rozważań metafizycznych Al-Farabiego. Uważa się, że jest to przekroczenie Arystotelesowskiego esencjalizmu w kierunku ujęć bardziej egzystencjalnych. Nie oznacza to jednak, że Al-Farabi dystansuje się od platonizmu i neoplatonizmu: jego neoplatonizm jest ewidentny w postaci Plotyńskiego emanacjonizmu, choć połączonego z systemem planetarnym Ptolemeusza i Arystostelesowską teorią przyczynowania. Państwo doskonałe Al-Farabiego zdradza – z kolei – inspiracje platońskie. Bardziej Arystotelesowska jest antropologia Drugiego Nauczyciela, ale już jego teoria poznania rodzi się wyraźnie z interpretacji Aleksandra z Afrodyzji. Ten aleksandrynizm jest w myśli Drugiego Nauczyciela wyraźnie rozwinięty i wpisany w antropologię i eschatologię. Wszystkie wymienione elementy myśli Al-Farabiego tworzą w jego ujęciu spójny system, który on sam nazywa „harmonizacją”. System też ma zdecydowanie neoplatoński szkielet: zaczyna od pierwszej przyczyny, przez emanację kolejnych hipostaz dochodzi do sfery lunarnej, w której kompozycje z materii i formy tworzą znany nam świat bytów możliwych, znajdujących się cały czas na granicy istnienia i nieistnienia. Uwieńczeniem tego schematu i swoistym w nim reditio jest wynikający z Farabiańskiej noetyki postulat doskonalenia się „zwierzęcia rozumnego” pod względem moralnym przez kontakt z inteligencją czynną, który powoduje, że po rozpadzie ludzkiego wehikułu z materii i formy sam człowiek będzie trwał na podobieństwo niematerialnej inteligencji oddzielonej. Doprowadzić ludzi ma do tego odpowiednia organizacja społeczna, którą Al-Farabi określił jako państwo cnoty (doskonałe).

EN

In this paper, we turn our attention to the existential perspective of the al-Farabi’s metaphysical thought, which is considered to represent a transcendence of aristotelian essentialism toward a more existential approach. Nonetheless, it does not mean that al-Farabi distances himself from platonism and neoplatonism: neoplatonism of his works is present in a shape of plotinian emanationism even it is joined with the solar system of Ptolemy and the aristotelian causal theory. Next, there are platonic inspirations in the Farabian perfect state. Anthropology of the Second Teacher is more aristotelian, but his theory of knowledge is distinctly rooted in the interpretation of Alexander of Aphrodisias. This alexandrianism is clearly developed in the thought of the Second Teacher and implemented in its anthropology and eschatology. All the ennumerated elements of the al-Farabi thought create, according to him, a coherent system he calls a „harmonisation”. The aforementioned system has also a neo-platonic construction: it starts with the first cause and continues through emanation of subsequent hypostases to finally reach a lunar sphere in which compositions of matter and form create the world we know, of possible beings which remain constantly on the border of existence and non-existence. The culmination of this scheme and a specific reditio in it, is the postulate of moral perfection of man – „rational animal”– deriving directly from the Farabian noetics. A moment of conjunction with active intellect enables human being to continue to exist in the shape of immaterial detached intelligence (intellect) after disintegration of human vehicle of matter and form. Towards this goal citizens are to be guided by the perfect society described by al-Farabi as the state of virtue (the Perfect State).

Keywords

PL

filozofia arabska; Al-Farabi; neoplatonizm; neoarystotelizm; istnienie

EN

arabic philosophy; Al-Farabi; neoplatonism; neoaristotelism; existence

• Publisher: University of Warsaw, Institute of Philosophy
• Journal: Edukacja Filozoficzna
• Year: 2021
• Issue: 72
• Pages: 207-237

Contributors

author

Andrzejuk Artur

References

• Abu Nas’r al-Farabi, On the Perfect State of Al-Farabi, trans. R. Walzer, Clarendon Press, Oxford University Press, New York NY, Oxford 1985.
• Al-Farabi, Państwo doskonałe. Polityka, tłum. J. Bielawski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1967.
• Al-Farabi, Philosophy of Plato and Aristotle, tłum. M. Mahdi, The Free Press of Glencoe, New York 1962.
• Anczarski A., Harmonizacja poglądów Platona i Arystotelesa w filozofii al-Farabiego, praca magisterska, Warszawa 2012, [Biblioteka Główna Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie].
• Andrzejuk A., Średniowieczna filozofia arabska, w: Dydaktyka filozofii, red. S. Janeczek, t. 10, Historia filozofii, cz. II, Moc zakorzenienia, red. S. Janeczek, A. Starościc, Wydawnictwo KUL, Lublin 2020, s. 276–277.
• Bielawski J., Al-Farabi – Drugi Nauczyciel. Życie i dzieło, w: Al-Farabi, Państwo doskonałe. Polityka, tłum. J. Bielawski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1967, s. I–LI.
• Corbin H., Historia filozofii muzułmańskiej, tłum. K. Pachnniak, Wydawnictwo Akademickie Dialog, Warszawa 2005.
• Geoffrey M., La tradition arabe du „Peri nou” d’Alexandre d’Aphrodise et les origines de la théorie farabienne de quarte degrés de l’intellect, w: Chr. D’Ancona, G. Serra, Aristotele et Alessandro di Afrodisia nella tradizione araba (Actes du colloque La ricezione araba ed ebraica della filosofia et della scienza greche, Padoue, 14–15 mai 1999), Il Poligrafo, Padova 2002, s. 191–231.
• Gilson E., Byt i istota, tłum. P. Lubicz, J. Nowak, Instytut Wydawniczy „Pax”, Warszawa 1963.
• Gilson E., Historia filozofii chrześcijańskiej w wiekach średnich, tłum. S. Zalewski, wyd. 2, Instytut Wydawniczy „Pax”, Warszawa 1987.
• Gilson E., Les sources gréco-arabes de l’augustinisme avicennisant, „Archives d’histoire doctrinale et littéraire du moyen âge” 1929, nr 4, s. 4–149 (115–126).
• Gogacz M., O typach metafizyki średniowiecznej, „Studia Philosophiae Christianae” 1967, nr 1(3), s. 21–54; przedruk w: tenże, W kierunku tomizmu konsekwentnego, Wydawnictwo UKSW, Warszawa 2012, s. 29–51.
• Goichon A.-M., La philosophie d’Avicennè et son influence en Europe médiévale, wyd. 3, Adrien-Maisonneuve, Paris 1979.
• Hitti P.K., Dzieje Arabów, tłum. W. Dembski, M. Skuratowicz, E. Szymański, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1969.
• Kuć K., Koncepcja człowieka jako podstawa filozofii prawa w tekstach Al-Farabiego, w: Awicenna i średniowieczna filozofia arabska, red. A. Aduszkiewicz i M. Gogacz, ATK, Warszawa 1983, [seria wydawnicza: Opera Philosophorum Medii Aevi. Textus et Studia, t. 4], s. 61.
• Leaman O, Krótkie wprowadzenie do filozofii islamu, tłum. M. Lipszyc, Aletheia, Warszawa 2004.
• Madkour I., L’Organon d’Aristote dans le monde Arabe: Ses traduction, son études et ses application, Vrin: Paris 1969,
• Madkour I., La place d’al- Farabi dans l’ecole philosophique musulmane, Adrien-Maisonneuve, Paris 1939, s. 231.
• Marmura M.E., Al-Ghazali, w: Historia filozofii arabskiej, w: Historia filozofii arabskiej, red. P. Adamson, R.C. Taylor, tłum. K. Pachniak, A. Wąs, Wydawnictwo WAM, Kraków 2015, s. 135–149.
• McGill W.A., Ibn Abī Usaibiʻa’s biography of Hunain ibn Ishāq, Ishāq ibn Hunain, and Hubaish ibn al-Hasan: ninth century physicians and translators of Baghdad [translator’s thesis], Hartford Seminary Foundation, Hartford 1944, s. 52.
• Milcarek P., Od istoty do istnienia. Tworzenie się metafizyki egzystencjalnej wewnątrz łacińskiej tradycji filozofii chrześcijańskiej, Fundacja Świętego Benedykta, Warszawa 2008.
• Mrozek A., Al-Farabi jako komentator i kontynuator filozofii greckiej, a w szczególności Arystotelesa, Studia Mediewistyczne 1961, nr 2, s. 101–134.
• Mrozek A., Średniowieczna filozofia arabska, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1967.
• Najjar F.M., Al- Farabi’s Harmonization of Plato’s and Aristotle’s Philosophies, „The Muslim World” 2004, nr 94, s. 29–44.
• O’Meara D.J., Platonopolis: Platonic Political Philosophy in Late Antiquity, Oxford University Press, Oxford 2005, rozdz: Platonopolis in Islam: Al‐Farabi’s Perfect State, DOI:10.1093/acprof:oso/9780199285532.003.0014.
• Popper K., Społeczeństwo otwarte i jego wrogowie, tłum. H. Krahelska, t. 1–2, wyd. 2, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1993.
• Reisman D.C., Al-Farabi i program nauczania filozofii, tłum. Adam Wąs, w: Historia filozofii arabskiej, red. P. Adamson, R.C. Taylor, tłum. K. Pachniak, A. Wąs, Wydawnictwo WAM, Kraków 2015, s. 61–78.
• Saliba D., Etude sur la métaphisique d’Avicenne, Presses Universitaires de France, Paris 1927.
• Serafińska-Telęda M., Elementy platońskiej antropologii u podstaw filozofii politycznej al-Farabiego, Warszawa 2007, praca magisterska, Biblioteka Główna UKSW.