Urzeczowienie, fetyszyzm i praca intelektualna

• Authors: Świrek Krzysztof
• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Artykuł jest propozycją powrotu do pojęć fetyszyzmu i reifikacji jako klasycznych, ale nadal aktualnych narzędzi krytycznej teorii społeczeństwa. W ramach szeroko pojętej analizy nowoczesności wskazywały one na odwrócenia, w których środek zastępuje cel, a obiektywizujące miary redukują niewspółmierne jakości. W tekście zostają zestawione koncepcje, które można uznać za źródła teorii fetyszyzmu i urzeczowienia, a także ich klasyczne i nowsze sformułowania w pracach Marksa, Lukácsa i Deborda. Wskazane w tytule pojęcia odniesione są do pracy intelektualnej, której rola we współczesnym kapitalizmie jest zarazem centralna i podporządkowana. W końcowej partii tekstu zaproponowane zostaje pojęcie intelektualisty totalnego jako kogoś, kto poprzez roszczenie do krytyki i formę swojej twórczości sprzeciwia się urzeczowieniu pracy intelektualnej i jej redukcji do działalności technicznej i zekonomizowanej.

EN

This paper proposes a return to notions of reification and fetishism as classic but still valid tools of critical social theory. In the broad frame of analysis of modernity, these notions pointed to processes of inversion in which means were substituted for aims, and objectivistic measures were reduced to disproportionate qualities. In this text, several concepts are juxtaposed: both those that can be understood as sources for theories of fetishism and reification, and their classic and more contemporary expositions in the works of Marx, Lukács, and Debord. The author applies the notions of reification and fetishism to intellectual work, which plays a simultaneously central and subordinate role in contemporary capitalism. In the final part of the text he proposes the notion of a total intellectual: the term is meant to describe someone who objects to the reification of intellectual work and its reduction to technical and economic activity.

Keywords

PL

urzeczowienie; fetyszyzm; praca intelektualna; intelektualista totalny

EN

reification; fetishism; intellectual work; total intellectual

• Publisher: Instytut Socjologii UW
• Journal: Stan Rzeczy
• Year: 2019
• Issue: 1(16) Intelektualiści totalni
• Pages: 27-68

Contributors

author

Świrek Krzysztof

References

• Abramowski E. 1918. Poemat śmierci, Gebethner i Wolff.
• Althusser L. 2009 [1965]. W imię Marksa, tłum. M. Herer, Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
• Althusser L. 1975 [1968]. Przedmiot „Kapitału”, [w:] L. Althusser, E. Balibar, Czytanie „Kapitału”, tłum. W. Dłuski, Państwowy Instytut Wydawniczy.
• Baczko B. 2009 [1964]. Rousseau: samotność i wspólnota, Słowo/obraz terytoria.
• Badiou A. 2018. Greece and the Reinvention of Politics, tłum. D. Broder, Verso.
• Baudrillard J. 2006 [1991]. Wojny w zatoce nie było, tłum. S. Królak, Sic!
• BBC 2019. Lecturer’s Widow Bits out at Cardiff University Workload, BBC Wales, 20.02.2019; https://www.bbc.com/news/uk-wales-47296631, dostęp: 17.03.2020.
• Benjamin W. 2005. Pasaże, tłum. I. Kania, Wydawnictwo Literackie.
• Berardi F. 2015. Heroes. Mass-Murder and Suicide, Verso.
• Boltanski L., Chiapello E. 2018 [1999]. The New Spirit of Capitalism, tłum. G. Elliott, Verso.
• Buck-Morss S. 2014. Hegel, Haiti i historia uniwersalna, tłum. K. Bojarska, Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
• Debord G. 2015. Społeczeństwo spektaklu oraz Rozważania o społeczeństwie spektaklu, tłum. M. Kwaterko, Państwowy Instytut Wydawniczy.
• Engels F. 1949. „Kapitał” Marksa, [w:] K. Marks, F. Engels, Dzieła wybrane, t. 1, Książka i Wiedza.
• Fanon F. 1985 [1961]. Wyklęty lud ziemi, tłum. H. Tygielska, Państwowy Instytut Wydawniczy.
• Feuerbach L. 1959. O istocie chrześcijaństwa, tłum. A. Landman, PWN.
• Fromm E. 1989. Mieć czy być: duchowe podstawy nowego społeczeństwa, tłum. J. Miziński, Kolegium Otryckie.
• Fumagalli A. 2011. Twenty Theses on Contemporary Capitalism (Cognitive Biocapitalism), tłum. S. Ovan, „Angelaki”, nr 16(3), s. 7–17, https://doi.org/10.1080/0969725X.2011.626555.
• Gdula M. 2015. Uspołecznienie i kompozycja. Dwie tradycje myśli społecznej a współczesne teorie krytyczne, Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
• Habermas J. 1983. Dogmatyzm, rozum i decyz ja – teoria i praktyka w cywilizacji naukowej, tłum. Z. Krasnodębski, [w:] tegoż, Teoria i praktyka, Państwowy Instytut Wydawniczy. [Habermas J. 1978. Dogmatismus, Vernunft und Entscheidung – Zu Theorie und Praxis in der verwissenschaftlichten Zivilisation, [w:] tegoż, Theorie und Praxis. Sozialphilosophische Studien, Suhrkamp.]
• Hegel G.W.F. 1958. Wykłady z filozofii dziejów, tłum. J. Grabowski, A. Landman, PWN.
• Hegel G.W.F. 1990. Encyklopedia nauk filozoficznych, tłum. Ś.F. Nowicki, PWN.
• Hegel G.W.F. 1999. Fragmenty o religii ludowej i chrześcijaństwie (1793–1794), [w:] tegoż, Pisma wczesne z filozofii religii, tłum. G. Sowiński, Znak.
• Hegel G.W.F. 2010. Fenomenologia ducha, tłum. Ś.F. Nowicki, Aletheia.
• Illouz E. 2010. Uczucia w dobie kapitalizmu, tłum. Z. Simbierowicz, Oficyna Naukowa.
• Jameson F. 2010. Valences of the Dialectic, Verso.
• Jameson F. 2011. Postmodernizm, czyli logika kulturowa późnego kapitalizmu, tłum. M. Płaza, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
• Kojève A. 1999. Wstęp do wykładów o Heglu, tłum. Ś.F. Nowicki, Aletheia.
• Kołakowski L. 1988. Główne nurty marksizmu, Aneks.
• Kulas P. 2017. Inteligenckość zaprzeczona. Etos i tożsamość młodych inteligenckich elit, Scholar.
• Kwaterko M. 2015. Od tłumacza, [w:] G. Debord, Społeczeństwo spektaklu oraz Rozważania o społeczeństwie spektaklu, Państwowy Instytut Wydawniczy.
• Lazzarato M. 1996. Immaterial Labor, tłum. P. Colilli, E. Emory, [w:] Radical Thought in Italy: A Potential Politics, red. P. Virno, M. Hardt, University of Minnesota Press.
• Lazzarato M. 2011. Nowa definicja „biopolityki”, tłum. A. Czarnacka, „Praktyka Teoretyczna”, nr 2–3, s. 27–36.
• Lukács G. 1968. Teoria powieści. Esej historyczno-filozoficzny o wielkich formach epiki, tłum. J. Goślicki, PIW.
• Lukács G. 1985. Über die Vernunft in der Kultur. Ausgewählte Schriften 1909– 1969, Reclam.
• Lukács G. 1988. Historia i świadomość klasowa. Studia o marksistowskiej dialektyce, tłum. M.J. Siemek, PWN.
• Marazzi Ch. 2014. Socjalizm kapitału, [w:] Marks. Nowe perspektywy, red. Libera Università Metropolitana, tłum. S. Królak, Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Marcuse H. 2017. Philosophy, Psychoanalysis and Emancipation. Collected Papers of Herbert Marcuse, vol. 5, Routledge.
• Marks K. 1951. Kapitał. Krytyka ekonomii politycznej, t. 1, red. P. Hoffman, Książka i Wiedza.
• Marks K. 1961. Tez y o Feuerbachu, tłum. S. Filmus, Książka i Wiedza.
• Marks K., Engels F. 1961. Ideologia niemiecka, tłum. K. Błeszyński, S. Filmus, [w:] K. Marks, F. Engels, Dzieła wybrane, t. 3, Książka i Wiedza.
• Mészáros I. 1989. The Power of Ideolog y, Harvester Wheatsheaf.
• Milner J.-C. 2017. Dzieło jasne. Lacan, nauka, filozofia, Fundacja im. Augusta hr. Cieszkowskiego.
• Morariu V. 2010. Apolityczna kreatywność. Spektakl łączenia ludzi, [w:] Wieczna radość. Ekonomia polityczna społecznej kreatywności, red. prowadzący J. Sowa, Fundacja Bęc Zmiana.
• Morrish L. [2019]. Pressure Vessels: The Epidemic of Poor Mental Health among Higher Educations Staff, Higher Education Policy Institute.
• Mościcki P. 2015. My też mamy już przeszłość. Guy Debord i historia jako pole bitwy, Fundacja Bęc Zmiana.
• Polanyi K. 2010. Wielka transformacja. Polityczne i ekonomiczne źródła naszych czasów, tłum. M. Zawadzka, Warszawa.
• Rousseau J.-J. 1956. Trz y roz prawy z filozofii społecznej, tłum. H. Elzenberg, PWN.
• Rousseau J.-J. 1966. Uwagi o rządzie polskim, tłum. M. Staszewski, [w:] tegoż, Umowa społeczna oraz Uwagi o rządzie polskim, Przedmowa do «Narcyza», List o widowiskach, List o opatrzności, Listy moralne, List do arcybiskupa de Baumont, Listy do Malesherbesa, PWN.
• Rousseau J.-J. 1983. Marzenia samotnego wędrowca, tłum. E. Rzadkowska, Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Schaff A. 1965. Marksizm a jednostka ludzka, Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Schnädelbach H. 2006. Hegel. Wprowadzenie, tłum. A.J. Noras, Oficyna Naukowa.
• Siemek M.J. 1998. Hegel i filozofia, Oficyna Naukowa.
• Silva S. 2013. Reification and Fetishism: Processes of Transformation, „Theory, Culture & Society”, vol. 30(1), s. 79–98.
• Simmel G. 1997. Filozofia pieniądza, tłum. A. Przyłębski, Wydawnictwo Fundacji Humaniora.
• Simmel G. 2008. Podział pracy jako prz ycz yna rozejścia się kultury subiektywnej i kultury obiektywnej, tłum. A. Przyłębski, [w:] tegoż, Pisma socjologiczne, Oficyna Naukowa.
• Streeck W. 2017. How Will Capitalism End? Essays on a Failing System, Verso.
• Tihanov G. 2010. Pan i niewolnik. Lukács, Bachtin i idee ich czasów, tłum. M. Adamiak, Oficyna Naukowa.
• Vandenberghe F. 2002. Reconstructing Humants: A Humanist Critique of Actant-Network Theory, „Theory, Culture & Society”, vol. 19(5/6), s. 51–67.
• Wark M. 2014. Spektakl dezintegracji. Sytuacjonistyczne drogi wyjścia z XX wieku, tłum. K. Makaruk, Fundacja Bęc Zmiana.
• Weber M. 2011. Etyka protestancka i duch kapitalizmu, tłum. D. Lachowska, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
• Žižek S. 2008. W obronie przegranych spraw, tłum. J. Kutyła, Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
• Žižek S. 2009. Georg Lukács as the Philosopher of Leninism, [w:] G. Lukács, Tailism and Dialectic. A Defence of History and Class Consciousness, tłum. E. Leslie, Verso.
• Žižek S. 2011. Od tragedii do farsy, cz yli jak historia się powtarza, tłum. M. Kropiwnicki, B. Szelewa, Wydawnictwo Krytyki Politycznej.