Dziewiętnastowieczne tłumaczenia Kodeksu Napoleona wobec tradycji polskiej terminologii prawnej

• Authors: Wismont Magdalena , Woźniak Ewa

Title variants

EN

The 19th-century translations of the Napoleonic Code and the history of Polish legal terminology

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

W artykule podjęto zagadnienie trwałości polskiej terminologii prawnej w kontekście przemian zachodzących w prawodawstwie w pierwszej połowie XIX w. po wprowadzeniu Kodeksu Napoleona jako prawa powszechnego obowiązującego w Księstwie Warszawskim. Badaniami objęto słownictwo terminologiczne z trzech pól tematycznych: OPIEKA, RODZINA i ROZWÓD. Leksykę związaną z tymi pojęciami prawnymi, obecną w tłumaczeniach Kodeksu Napoleona, skonfrontowano z terminami używanymi w prawie polskim od czasów najdawniejszych do końca XVIII w. Biorąc pod uwagę tożsamość wyrażeń językowych, a nie ich odnośność pojęciową, stwierdzono duży udział leksyki prawnej wykazującej stabilność: 44% terminów użytych w przekładach Kodeksu Napoleona znanych było w dawnej polskiej terminologii prawnej. Z przeprowadzonych badań wynika, że XIX-wieczny tłumacz francuskiego prawa, które w sferze pojęciowej zrywało z dotychczasową tradycją prawną Rzeczypospolitej szlacheckiej, opierał się w znaczącym stopniu na zastanej leksyce. Zauważono również, że stabilność charakteryzuje przede wszystkim terminy syntetyczne wyrażające podstawowe pojęcia prawne, natomiast wśród terminów nowych dominują wielowyrazowe korelaty bardziej złożonych pojęć prawnych.

EN

The article discusses the persistence of Polish legal terminology in the context of the legal changes that were introduced in the first half of the 19th c. after the Napoleonic Code had become public law in the Duchy of Warsaw. The presented research covers vocabulary related to three thematic fields: CARE, FAMILY and DIVORCE. The study compares the lexis that is associated with these areas and that can be found in the Napoleonic Code with the terms that had been used in Polish law until the end of the 18th century. The study, which focuses on the sameness of the terms rather than their referents, shows a large number of persistent legal terms: 44% of the terms used in the translations of the Napoleonic Code had been present in the Polish legal terminology earlier. It also indicates that the 19th-century translation of French law, which significantly differed from the legal tradition of the Commonwealth of Poland, was largely based on the already used terminology. Finally, the study shows that the translator used traditional synthetic terms when referring to basic legal concepts. The new terms, by contrast, include mostly multi-word equivalents of more complex legal concepts.

Keywords

PL

historia języka polskiego – XIX wiek leksyka prawna; Kodeks Napoleona; tłumaczenie tekstów prawnych; stałość w języku

EN

history of the 19th-century Polish language; legal vocabulary; Napoleonic Code; translation of legal texts; language persistence

• Publisher: Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie
• Journal: Prace Językoznawcze
• Year: 2020
• Issue: XXII/4
• Pages: 253–263

Contributors

author

Wismont Magdalena

• Uniwersytet Łódzki

author

Woźniak Ewa

• Uniwersytet Łódzki

References

• Axer J. (2004): Łacina jako drugi język narodu szlacheckiego Rzeczypospolitej. [W:] Łacina jako język elit. Red. J. Axer. Warszawa, s. 151–156.
• Bohusz K. M. (1810): Kodeks Napoleona. Warszawa.
• Grynwaser H. (1951): Kodeks Napoleona w Polsce. [W:] tegoż: Pisma. T. 1. Wrocław, s. 13–172.
• Felber H., Budin G. (1994): Teoria i praktyka terminologii. Przekł. Cz. Schatte. Warszawa.
• Iluk J. (2012): Terminologia prawna i prawnicza z perspektywy interlingwalnej. „Acta Universitatis Wratislaviensis. Studia Linguistica” nr 31, s. 7–21.
• Janowska A. (2018): Stałość, stabilność, ciągłość. Uwagi terminologiczne. [W:] Filologia jako porządkowanie chaosu. Studia nad językiem i tekstem. Red. E. Woźniak, A. Lenartowicz- -Zagrodna. Łódź, s. 13–22.
• Kierzkowska D. (2007): Tłumaczenie prawnicze. Warszawa.
• Lizisowa M. T. (1995): Podstawowe terminy prawne w statutach staropolskich na tle słowiańskim. Studium semantyczne. Kraków.
• Radwański Z. (2009): Kodyfikacja prawa cywilnego. „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” z. 2, s. 131–142.
• Rokoszowa J. (1999): Język – czas – milczenie. Kraków.
• Posner S. (1912): Polska a Kodeks Napoleona. „Krytyka”. T. 35, s. 13–24.
• Rosner A. (2007): Zmagania z językiem prawa. Przykład polskiego przekładu Kodeksu Napoleona w Księstwie Warszawskim. [W:] Współczesny język prawny i prawniczy. Red. A. Niewiadomski, A. Mróz, R. Pawelec. Warszawa, s. 9–22.
• Rosner A. (2008): Pierwsze polskie tłumaczenia Kodeksu Napoleona. [W:] Kodeks Napoleona. Historia i współczesność. Red. K. Sójka-Zielińska. Warszawa, s. 271–294.
• Smoleński W. (1925): Spory o przekład polski Kodeksu Napoleona. [W:] tegoż: Studia historyczne. Warszawa, s. 232–238.
• Sójka-Zielińska K. (2007): Kodeks Napoleona. Historia i współczesność. Warszawa.
• Szaniawski F. K. (1809): O tłumaczeniu Kodeksu Napoleona w polskim języku. „Pamiętnik Warszawski”. T. 3, nr 7, s. 52–60.
• Szczepankowska I. (2006): Rola łaciny w kształtowaniu terminologii prawa polskiego w okresie od XVI do XVIII wieku. Problemy transferu pojęć i nazw. [W:] Język w urzędach i w sądach. Red. M. T. Lizisowa. Kraków, s. 75–89.
• Szczerbic P. (2018): Speculum Saxonum. Ius municipale. Skorowidz terminów prawniczych. Zestawił i opracował G. M. Kowalski. Kraków. Seria Bibliotheca Iagellonica. Fontes et Studia 33.
• Szymczak M. (1966): Nazwy stopni pokrewieństwa i powinowactwa rodzinnego w historii i dialektach języka polskiego. Warszawa.
• Wilkoń A. (2010): Trwanie a zmiana językowa. „LingVaria” II, s. 69–74.
• Wismont M. (2018): Osoby w sądzie. Określenia osób w sprawie rozwodowej na przykładzie tłumaczeń Kodeksu Napoleona. [W:] Filologia jako porządkowanie chaosu. Studia nad językiem i tekstem. Red. E. Woźniak, A. Lenartowicz-Zagrodna. Łódź, s. 431–442.
• Wismont M., Woźniak E. (2020): Rola Kodeksu Napoleona w systematyzowaniu polskiej terminologii prawnej. „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Linguistica” 54, s. 59–69.
• Wojtyła-Świerzowska M. (2006): Prasłowiańskie dziedzictwo leksykalne w polskim słownictwie prawnym: prawo, zakon, cena, wina, kara. [W:] Język w urzędach i w sądach. Red. M. T. Lizisowa. Kraków, s. 67–74.
• Woźniak E. (2015): Ciągłość i zmiana – język urzędowy w dobie nowopolskiej. „Poradnik Językowy” z. 3, s. 26–41.
• Woźniak E., Wismont M. (2016): „Stare” i „nowe” w polskiej terminologii prawnej 1 poł. XIX w. (na przykładzie terminologii dotyczącej rozwodów). „Issledovanija po slavjanskim jazykam” nr 21 (1), s. 1–20.
• Woźniak E., Zarębski R. (2016a): Kodeks Napoleona w dziejach języka urzędowego w Polsce – rekonesans badawczy. „Język Polski” z. 1, s. 46–58.
• Woźniak E., Zarębski R. (2016b): Kontynuacja vs innowacja. Drogi rozwoju polskiej terminologii administracyjno-prawnej po wprowadzeniu Kodeksu Napoleona. „Prace Filologiczne” 69, s. 535–547.
• Woźniak E., Zarębski R. (2018): O (nie)przydatności źródeł leksykograficznych w badaniach XIX-wiecznej terminologii prawnej. „Język Polski” z. 4, s. 59–69.
• Zajda A. (1990): Staropolska terminologia prawnicza (do 1500 r.). Kraków.
• Zajda A. (1999): Staropolska terminologia prawnicza odznacza się wybitną rodzimością. „Język Polski” z. 1–2, s. 47–53.
• Zajda A. (2001): Studia z historii polskiego słownictwa prawniczego i frazeologii. Kraków.