Afrykańska przyroda w reportażach Ryszarda Kapuścińskiego: literackość, wierność faktom, subiektywna wizja świata (na podstawie książki Heban)

• Authors: Kuryłowicz Beata

Title variants

EN

African nature in reportages by Ryszard Kapuściński: literariness, faithfulness to facts, an individual vision of the world (based on the book Heban [the English title: The Shadow of the Sun])

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Artykuł jest próbą pokazania wpływu literackości i wierności faktom na sposób ukształtowania jednostkowej wizji świata w reportażu literackim. Z jednej strony bowiem ukazanie rzeczywistości w tekście dokumentarnym zdeterminowane jest faktograficznym charakterem wypowiedzi. Stąd też autorka dąży do przedstawienia prawdy o świecie – prawdy nie tyle będącej obiektywnym zapisem faktów, ile naznaczonej subiektywnym, podmiotowym spojrzeniem na wydarzenia. Z drugiej natomiast – literacka forma (styl) warunkuje taki dobór środków i technik artystycznego wyrazu, które narzucają zindywidualizowany ogląd rzeczywistości. Ilustrację materiałową teoretycznych rozważań stanowią fragmenty reportaży R. Kapuścińskiego pochodzące z książki Heban. Przedstawiona w artykule analiza pokazuje, że wykorzystane w utworze środki stylistyczne (m.in. operowanie kontrastem, stosowanie enumeracji, barwnych porównań i metafor), motywowane cechami gatunkowymi reportażu literackiego, służą przekazaniu prawdy o opisywanych miejscach, pomagają precyzyjnie oddać istotę zjawisk bądź odsłonić różnorodne aspekty opisywanych fenomenów.

EN

This article is an attempt to demonstrate the influence of literariness and faithfulness to facts on the way of expressing and forming an individual vision of the world in the literary reportage. On the one hand, the fact of showing reality in a documentary text is determined by the factual nature of the account. Hence, the author strives to present the truth about the world – the truth which is not so much an objective record of facts, but is rather marked by a subjective, personal perspective at events. On the other hand, the literary form (style) determines such a choice of devices and techniques of artistic expression that impose an individualized view of reality. Excerpts of Kapuściński’s reportages from the book Heban were used as an illustration of the theoretical considerations. The analysis presented in the article shows that the literary devices used (such as contrast, enumeration, vivid comparisons and metaphors) determined by the features of the genre (literary reportage) serve to convey the truth about the places described and help to accurately depict the essence of events or reveal various aspects of the described phenomena.

Keywords

PL

język i styl reportaży; jednostkowa wizja świata; afrykańska przyroda; reportaż literacki Ryszarda Kapuścińskiego

EN

language and style of reportage individual vision of the world; African nature; literary reportage by Ryszard Kapuściński

• Publisher: Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie
• Journal: Prace Językoznawcze
• Year: 2020
• Issue: XXII/2
• Pages: 79–91

Contributors

author

Kuryłowicz Beata

• Uniwersytet w Białymstoku

References

• Balcerzan E. (2013): Literackość. Modele, gradacje, eksperymenty. Toruń.
• Bukowska A. (1975): Literatura bez fikcji. „Miesięcznik Literacki” nr 9, s. 131−132.
• Chylak-Wińska E. (2007): Afryka Kapuścińskiego. Poznań.
• Dubisz S. (red.) (2003): Uniwersalny słownik języka polskiego. T. I−IV. Warszawa.
• Dzięglewski M. (2009): Reportaże Ryszarda Kapuścińskiego: źródło poznania społeczeństw i kultur. Lublin.
• Głowiński M. (2008): Kapuściński: reportaż jako sztuka. [W:] „Życie jest z przenikania…”. Szkice o twórczości Ryszarda Kapuścińskiego. Red. B. Wróblewski. Warszawa, s. 63−66.
• Gołaszewska M. (1984): Estetyka rzeczywistości. Warszawa.
• Horodecka M. (2010): Zbieranie głosów. Sztuka opowiadania Ryszarda Kapuścińskiego. Gdańsk.
• Jastrzębski J. (2009): Reportaż jako spotkanie w języku. [W:] Spotkanie w twórczości Ryszarda Kapuścińskiego. Red. M. Horodecka. Gdańsk, s. 40−51.
• Jeziorska-Haładyj J. (2016): O granicach reportażu na łamach „Rocznika Literackiego” (1932–1984). „Jednak Książki. Gdańskie Czasopismo Humanistyczne” 5, s. 13−24.
• Kapuściński R. (1997): Dlaczego piszę? „Gazeta Wyborcza” 1997, nr 280 z 2 grudnia.
• Kapuściński R. (2008): Autoportret reportera [prwdr. 2003]. Wybór: K. Strączek. Kraków.
• Kapuściński R. (2008a): Rwący nurt historii. Zapiski o XX i XXI wieku. Wybór: K. Strączek. Kraków.
• Kapuściński R. (2013): Heban. Warszawa.
• Kapuściński R. (2013a): To nie jest zawód dla cyników. Warszawa.
• Kuryłowicz B. (2017): Idiostyl a metafora pojęciowa. [W:] Socjolekt. Idiolekt. Idiostyl. Historia i współczesność. Red. U. Sokólska. Białystok, s. 123−132.
• Misiewicz J. (2004): „Praesens historicus” jako figura reportażu. [W:] Reportaż w dwudziestoleciu międzywojennym. Red. K. Stępnik, M. Piechota. Lublin, s. 65−70.
• Nierenberg B. (2011): Ryszard Kapuściński – wielkim artystą jest. [W:] Mistrzowie literatury czy dziennikarstwa. Red. K. Wolny-Zmorzyński, W. Furman, J. Snopek. Warszawa, s. 113−118.
• Nowacka B., Ziątek Z. (2008): Ryszard Kapuściński. Biografia pisarza. Kraków.
• Piechota M. (2011): Techniki narracyjne we współczesnym polskim reportażu literackim. [W:] Mistrzowie literatury czy dziennikarstwa. Red. K. Wolny-Zmorzyński, W. Furman, J. Snopek. Warszawa, s. 97−107.
• Rejter A. (2000): Kształtowanie się gatunku reportażu podróżniczego w perspektywie stylistycznej i pragmatycznej. Katowice.
• Siembieda M. (2003): Reportaż po polsku. Poznań.
• Witosz B. (2009): Stylistyka dyskursu – nowe horyzonty badań nad stylem autora. [W:] Język i styl twórcy w kręgu badań współczesnej humanistyki. Red. K. Maćkowiak, C. Piątkowski. Zielona Góra, s. 313−320.
• Woźniakiewicz-Dziadosz M. (2004): O literackości reportażu. [W:] Reportaż w dwudziestoleciu międzywojennym. Red. K. Stępnik, M. Piechota. Lublin, s. 93−101.
• Wysocka A. (2016): Fakty – język – podmiotowość. Stylistyczne osobliwości reportaży Ryszarda Kapuścińskiego. Lublin.
• Żyrek-Horodyska E. (2017): Reportaż literacki wobec literatury. Korzenie i teorie. „Pamiętnik Literacki” 4, s. 119−131.