Poznanie prawdy czy poznanie prawdziwe? Kilka uwag z punktu widzenia filozofii starożytnej i średniowiecznej

• Authors: Pawlikowski Tomasz

Title variants

EN

Knowing the Truth or True Knowing? A Few Remarks from the Point of View of Ancient and Medieval Philosophy

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Starożytni Grecy uważali, że język może wypowiadać prawdę rozumianą jako rzeczywistość. Pogląd taki dopracował Parmenides, formułując pierwszą monistyczną koncepcję Bytu – Prawdy – jedynego przedmiotu umysłu. Przekonanie o ich tożsamości podtrzymał Platon, ale uznał istnienie wielu bytów – prawd idealnych. Arystoteles zmarginalizował kwestię prawdy. Powiązał ją z umysłem i poznaniem prawdziwym, nie z bytem. Sformułował definicję sądu prawdziwego, jako zgodnego ze stanem rzeczywistym, prawdopodobnie na podstawie intuicji Platońskich. Odtąd problem poznania prawdziwego nabrał zasadniczego znaczenia w filozofii, chociaż temat prawdy jako takiej pojawił się u św. Augustyna w związku z kwestią wiecznych racji i Logosu. Św. Anzelm z Canterbury określił ją jako prawidłowość dostrzegalną samym tylko umysłem a zarazem prawdę utożsamiał zasadniczo z Bogiem – Bytem Pierwszym. Zbliżył się przez to do istoty stanowiska Parmenidesa. Jedyną różnicą było to, że św. Anzelm przyjmował pluralizm tego, co prawdziwe, w dziedzinie stworzeń. Znamiennego zwrotu w rozwoju problematyki dokonał św. Tomasz z Akwinu, formułując koncepcję poznania prawdy, której istota obecna jest w intelekcie ludzkim, gdy wydaje on sądy zgodne z rzeczywistością, czyli prawdziwe. W ten sposób, przez kilkanaście stuleci rozważania nad prawdą przeszły od przekonania, że przedmiotem myśli i wypowiedzi jest prawda jako rzeczywistość, do rozróżnienia tego, co prawdziwe i samej prawdy. Kwestie poznania prawdy i poznania prawdziwego zostały wyraźnie odgraniczone. Ostatnia z nich nabrała większego znaczenia, choć pojawiły się też interesujące koncepcje poznania prawdy jako takiej. To istotna wskazówka również dla filozofii współczesnej, bo mówienie o sądach lub zdaniach prawdziwych bez identyfikacji prawdy jako takiej wydaje się nieuzasadnione.

EN

The ancient Greeks believed that language can speak the truth, understood as reality. This view was refined by Parmenides when he formulated the first monistic concept of Being – Truth – as the only object of mind. The conviction of their identity upheld by Plato, but he accepted the existence of many beings – ideal truths. Aristotle has marginalized the question of truth. He connected it with the mind and true cognition, not with being. He formulated, probably on the basis of Plato’s intuition, the definition of a true judgment, according to the state of things. Since then, the problem of true knowledge took on a fundamental importance in philosophy, although the theme of truth as such appeared in the thought of St. Augustine, in connection with the question of eternal reasons and Logos. St. Anselm of Canterbury defined it as a rightness perceptible only to the mind; he also identified the essentially truth with God – the First Being. Thus he approached the essence of Parmenides’ position. The only difference is that St. Anselm accepted pluralism of what is true in the domain of creatures. A significant turn in the development of these issues was made by St. Thomas Aquinas, who formulated the concept of knowing the truth, whose essence is present in the human intellect, when we make judgments in correspondence with reality, that is, true. Thus, over several centuries, reflections on truth have gone from the conviction that the object of thought and expressions is truth as reality, to the distinction between what is true and truth itself. The question of knowing the truth and true knowing are clearly demarcated. The latter became more important, although there were also interesting concepts of knowing the truth as such. This is also an important hint for contemporary philosophy, because talking about true judgments or sentences without identifying the truth as such seems unfounded.

Keywords

PL

prawda; poznanie prawdziwe; poznanie prawdy; filozofia starożytna; filozofia średniowieczna

EN

truth; true cognition; knowing the truth; ancient philosophy; medieval philosophy

• Publisher: Uniwersytet Warszawski. Wydział Filozofii
• Journal: Edukacja Filozoficzna
• Year: 2021
• Issue: 72
• Pages: 59-88

Contributors

author

Pawlikowski Tomasz

References

• Aristoteles, Metaphysica (ed. Bekker, t. 2)
• Aristotelis Opera ex recensione Immanuelis Bekkeri, t. 1–5, edidit Academia Regia Borusica, Berolini 1960.
• S. Anselmus, Monologion (ed. Schmitt, PL 158).
• S. Anselmus, Proslogion (ed. Schmitt, PL 158).
• S. Anselmus, De veritate (ed. Schmitt, PL 158).
• S. Augustinus, De diversis quaestionibus LXXXIII (PL 40).
• S. Augustinus, De quantitate animae (PL 32).
• S. Augustinus, De Magistro (PL 32).
• S. Augustinus, De Trinitate (PL 42).
• S. Augustinus, De vera religione (PL 34).
• S. Augustinus, Enarrationes in Psalmos (PL 36).
• S. Augustinus, Soliloquia (PL 32).
• Plato, Civitas (ed. Burnet, t. 4).
• Plato, Cratylus (ed. Burnet, t. 1).
• Plato, Epistula VII (ed. Burnet, t. 5).
• Plato, Leges (ed. Burnet, t. 5).
• Plato, Parmenides, (ed. Burnet, t. 2)
• Plato, Phaedo (ed. Burnet, t. 1).
• Plato, Phaedrus (ed. Burnet, t. 2).
• Plato, Philebus, (ed. Burnet, t. 2).
• Plato, Sophista (ed. Burnet, t. 1).
• Plato, Theaetetus (ed. Burnet, t. 1).
• Platonis Opera, t. 1-5, recognivit brevique adnotatione critica instruxit Ioannes Burnet, E Typographeo Clarendoniano, Oxford 1900-1907.
• Sancti Thomae de Aquino, Quaestiones disputatae de veritate, Opera omnia iussu Leonis XIII P. M. edita, vol. 1, fasc. 2, Roma 1970.
• Sancti Thomae Aquinatis, Scriptum super Sententiis magistri Petri Lombardi, t. 1 i 2, ed. P. Mandonnet, Parisiis 1929.
• Sancti Thomae Aquinatis, In duodecim libros Metaphysicorum Aristotelis expositio, ed. M. R. Cathala, R. M. Spiazzi, ed. 2ª Marietti, Taurini-Romae 1971.
• Sancti Thomae Aquinatis, Pars Prima Summae Theologiae. Opera omnia iussu impensaque Leonis XIII P. M. edita, t. 4, Ex Typographia Polyglotta S. C. de Propaganda Fide, Roma 1888.
• Arystoteles, Metafizyka, t. 1–2, tekst polski oprac. M.A. Krąpiec i A. Maryniarczyk na podstawie tłum. T. Żeleźnika, red. naukowa A. Maryniarczyk, Redakcja Wydawnictw KUL, Lublin 1996.
• Św. Anzelm z Canterbury, Proslogion, tłum. L. Kuczyński, „Przegląd Tomistyczny” 1987, Vol. 3, s. 179–205.
• Platon, Kratylos, tłum. Z. Brzostowska, Redakcja Wydawnictw KUL, Lublin 1990.
• Platon, Kratylos, tłum. W. Stefański; Wstęp K. Tuszyńska-Maciejewska, Zakład Narodowy imienia Ossolińskich – Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław 1990.
• Blandzi S., Henologia, meontologia, dialektyka: platońskie poszukiwanie ontologii idei w „Parmenidesie”, Instytut Filozofii i Socjologii PAN, Warszawa 1992.
• Blandzi S., Między aletejologią Parmenidesa a ontoteologią Filona. Rekonstrukcyjne studia historyczno-genetyczne, Wydawnictwo Instytutu Filozofii i Socjologii PAN, Warszawa 2013.
• Blandzi S., Platoński projekt filozofii pierwszej, Wydawnictwo Instytutu Filozofii i Socjologii PAN, Warszawa 2002.
• Blandzi S., Wiedza i prawda u źródeł filozofii poznania, w: Wiedza i prawda, red. A. Motycka, Wydawnictwo Instytutu Filozofii i Socjologii PAN, Warszawa 2005, s. 27–44.
• Chudy, Rozwój filozofowania a „pułapka refleksji”. Filozofia refleksji i próby jej przezwyciężenia, Redakcja Wydawnictw KUL, Lublin 19952.
• Czeżowski T., Kazimierz Twardowski 20 X 1866–11 II 1938, „Ruch Filozoficzny” 2018, t. 74, nr 1, 74 (2018) 1, s. 21-30, https://doi.org/10.12775/RF.2018.002.
• Études sur Parménide. Le poème de Parménide, vol. 1, publiées sous la direction de Pierre Aubenque, texte, trad., essai critique par D. O’Brien, en collaboration avec J. Frére, Librairie philosophique J. Vrin, Paris 1987.
• Goebel B., Rectitudo. Wahrheit und Freiheit bei Anselm von Canterbury, Aschendorff, Münster 2001.
• Boyer Ch., The Meaning of a Text of St. Thomas: De veritate, Q. 1, A. 9, w: Hoenen P., Reality and Judgment According to St. Thomas, trad. by H.F. Tiblier, Henry Regnery Company, Chicago 1953, ss. 295–309, 337–339.
• Janik P., „Czynności i wytwory” w perspektywie fenomenologicznej, „Filo-Sofija” 2018, Vol. 18, nr 40, s. 151–162.
• Kahn Ch.H., Byt u Parmenidesa i Platona, tłum. D. Karłowicz, P. Paliwoda, „Przegląd Filozoficzny – Nowa Seria” 1992, nr 4, s. 95–116.
• Kahn Ch.H., Being in Parmenides and Plato, „La Parola del Passato” 1988, Vol. 43, s. 237–261.
• Kahn Ch.H., Essays on Being, Oxford University Press, New York 2009.
• Kahn Ch.H., Greek verb ‘to be’ and the concept of being (1966), w: Essays on Being, Oxford University Press, New York 2009, s. 16–40.
• Kahn Ch.H., O czasowniku „być” i pojęciu bytu w grece, w: tenże, Język i ontologia, tłum. B. Żukowski, Wydawnictwo Marek Derewiecki, Kęty : 2008, s. 9–33.
• Kahn Ch.H., The Verb „Be” in Ancient Greek, D. Reidel, Dordrecht 1973.
• Kahn Ch.H., Why Existence does not Emerge as a Distinct Concept in Greek Philosophy, „Archiv für Geschichte der Philosophie” 1976, Vol. 58 (), s. 323-334.
• Komornicka A.M., Pojęcie prawdy w starożytnej literaturze greckiej, „Znak” 1992, nr 1 1 (1992), s. 34–41.
• Komornicka A.M., Studia nad Pindarem i archaiczną liryką grecką w kręgu pojęć prawdy i fałszu, „Zeszyty naukowe Uniwersytetu Łódzkiego. Nauki humanistyczno-społeczne. Folia classica” Seria I, nr 49, Uniwersytet Łódzki, Łódź 1979.
• Maryniarczyk A., Prawda, w: Powszechna Encyklopedia Filozofii, t. 8, red. nacz. A. Maryniarczyk, Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu, Lublin 2007, s. 458–466.
• Maryniarczyk A., Veritas sequitur esse, „Roczniki Filozoficzne” 2000, Vol. 48, nr 1, z. 1, s. 79–102.
• Pawlikowski T., Augustyńska teoria idei, w: Św. Tomasz z Akwinu, De ideis. O ideach, red. naukowa A. Maryniarczyk, Wydawnictwo KUL, Lublin 2006, s. 297–311.
• Pawlikowski T., Elementy stoickie i epikurejskie w teorii poznania św. Tomasza z Akwinu, „Przeglad Filozoficzny – Nowa Seria” 2005, nr 2(54), s. 85–102.
• Pawlikowski, T. Logos, myśl, język w pismach św. Augustyna, w: „Studia nad filozofią starożytną i średniowieczną”, red. Adam Górniak, t. 2, Wydział Filozofii i Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2003, s. 171–186.
• Pawlikowski T., Prawda następstwem istnienia. Problem prawdy w interpretacji św. Tomasza z Akwinu, Wydawnictwo KUL, Lublin 2013.
• Piętka D., Prawda i fałsz w filozofii języka Platona, Wydawnictwo Rolewski, Nowa Wieś k/Torunia 2011.
• Pouchet R., La rectitudo chez saint Anselme, Études Augustiniennes, Paris 1964.
• Sienkiewicz E., Spór o prawdę w myśli starożytnej Grecji, „Colloquia Theologica Ottoniana” 2011, nr 2, s. 43–62.