Co po postmodernizmie? Derrida i nietożsamość

• Authors: Chymkowski Roman

Title variants

EN

What Comes After Postmodernism? Derrida and Nonidentity

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Posteuropocentryczny i postkolonialny ton prowadzonej przez francuskich intelektualistów krytyki tradycji intelektualnej Zachodu jest genetycznie związany z doświadczeniem dekolonizacji, która była procesem nie tylko politycznym, militarnym i gospodarczym, ale też filozoficznym i światopoglądowym, przy czym te wszystkie jej aspekty były wzajemnie ze sobą splecione. Polemizuję ze stanowiskiem polegającym na traktowaniu kształtującego się wówczas postkolonialnego tonu krytyki nauki europejskiej i leżących u jej podstaw założeń metafizycznych w oderwaniu od doświadczania politycznego aspektu dekolonizacji. Jeśli weźmiemy pod uwagę biografie intelektualistów, którzy odcisnęli największe piętno na humanistyce drugiej połowy XX wieku (np. Jacques’a Derridy), debata ponowoczesności i końcu metafizyki, wbrew utartej interpretacji, mniej ma wspólnego z abstrakcyjną krytyką Kartezjańskiego podmiotu niż z realiami politycznymi rozpadu francuskiego imperium kolonialnego, zwłaszcza wojny o niepodległość Algierii. Derrida podkreślający swój hybrydowy status kulturowy wiele uwagi poświęca pogranicznemu charakterowi uprawianej przez siebie filozofii, z nietożsamości czyniąc jeden z jej głównych tematów i znaków rozpoznawczych. Poprzez dekonstrukcję europocentryzmu i szerzej pojętego okcydentalizmu Derrida rozumiał poddanie krytyce globalnego systemu dominacji. Filozofia Derridy wyrastająca z doświadczeń intelektualisty dojrzewającego na peryferiach skolonizowanego świata jest narzędziem, którym posługuje się on w celu pozbawienia w dziełach Derridy, nie zamyka się w obrębie jednej teorii, lecz znajduje się wewnątrz całej współczesnej myśli humanistycznej, nadając jej dynamikę, a zarazem rozsadzając, tzn. nie pozwalając ustanowić trwałej tożsamości. Poszukując w pracach Derridy dróg, którymi może podążać zachodnia myśl krytyczna, natrafiamy na świadectwa tego, że nie jest ona, a może nawet nigdy nie była „zachodnia” w sensie, jaki temu słowu nadaje język tożsamości, i że właśnie jej nietożsamość jest warunkiem pozytywności.

EN

Posteuropocentric and postcolonial animus in French intellectuals’ criticism of the Western intellectual tradition is genetically tied to the experience of decolonization, which was not just a political, military and economic process, but also one of philosophy and worldview. All those aspects were closely woven together. I am polemical towards the outlook treating the shaping of the then-contemporary postcolonial tone in the criticism of European sciences and their metaphysical grounding in separation with the aspect of the political experience of the decolonization process. If we take under consideration the biographies of intellectuals who have left the biggest mark on the humanities of the second half of the XXth century (e.g. Jacques Derrida), then the debate on post-modernity and the end of metaphysics has, in spite of the common view, less to do with abstract criticism of the Cartesian subject than with political realities of the collapse of the French colonial empire, and the Algerian War of Independence in particular. Derrida, who highlighted his hybrid cultural status, gave a lot of attention to the liminal character of his philosophy, making nonidentity one of his main objects of interest. By deconstructing europocentrism and widely-understood occidentalism, Derrida understood criticism of a global system of domination. Derrida’s philosophy, stemming from the experiences of an intellectual raised on the periphery of a colonized world is a tool he used to take away from the metropole the metaphysical groundings of the power it held. Anticolonial or postcolonial timbre in analyzed Derrida’s works is not limited to a single theory, but is at home at the heart of the entirety of contemporary humanities. It gives it its dynamism, but also blows it up, allowing no stable identity. In searching for ways that Western critical thought can follow after the works of Derrida, we find evidence that it is not, and maybe has never been “Western” in the sense that the language of identity implies, and that it is its nonidentity that makes it positive.

Keywords

PL

Derrida; postmodernizm; posteuropocentryzm; postkolonializm; dekolonizacja

EN

Derrida; postmodernism; posteuropocentrism; postcolonialism; decolonization

• Publisher: University of Warsaw, Institute of Philosophy
• Journal: Edukacja Filozoficzna
• Year: 2018
• Issue: 66
• Pages: 119-142

Contributors

author

Chymkowski Roman

References

• Arendt H., Wprowadzenie w politykę, w: tejże, Polityka jako obietnica, tłum. W. Madej, M. Godyń, opr. i wstęp: J. Kohn, posł. P. Nowak, Prószyński i S-ka, Warszawa 2005.
• Ayoun R., Les Juifs d’Algérie dans la tourmente antisémite du XXe siècle, „Revue Européenne des Études Hébraïques” 1996, nr 1.
• Bachamann-Medick D., Cultural Turns. Nowe kierunki w naukach o kulturze, tłum. K. Krzemieniowa, Oficyna Naukowa, Warszawa 2012.
• Bennington G., Derrida J., Jacques Derrida, tłum. V. Szydłowska-Hmissi, Gene-sis, Warszawa 2009.
• Bielik-Robson A., „Na pustyni”. Kryptoteologie późnej nowoczesności, Universitas, Kraków 2008.
• Bourdieu P., Dystynkcja. Społeczna krytyka władzy sądzenia, tłum. P. Biłos, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2005.
• Boussaha O., La mise à nu des pouvoirs de domination, w: Derrida à Alger. Un regard sur le monde, red. M. Chérif, Actes Sud, Barzakh, Arles–Alger 2008.
• Chérif M., L’Islam et l’Occident. Rencontre avec Jacques Derrida, Odile Jacob, Paris 2006.
• Chymkowski R., Zwierzęta i antropologia kultury, „Przegląd Humanistyczny” 2014, nr 1.
• Derrida J., Carte postale de Socrate à Freud et au-delà, Flammarion, Paris 1980.
• Derrida J., Darować śmierć. Komu darować (Wiedzieć, by nie wiedzieć), tłum. K. Liszka, M. Pawlikowska, w: Czytanie Derridy, red. B. Małczyński, R. Wło-darczyk, Uniwersytet Wrocławski, Wrocław 2005.
• Derrida J., Demeure. Maurice Blanchot, Galilée, Paris 1998.
• Derrida J., Donner la mort, Galilée, Paris 1999.
• Derrida J., Glas, Galilée, Paris 1974.
• Derrida J., Głos i fenomen. Wprowadzenie do problematyki znaku w fenomenolo-gii Husserla, tłum. B. Banasiak, KR, Warszawa 1997.
• Derrida J., Gorączka archiwum. Impresja freudowska, tłum. J. Momro, Instytut Badań Literackich PAN, Warszawa 2016.
• Derrida J., Historia kłamstwa. Prolegomena. Wykład warszawski, tłum. V. Hmis-si, Wydawnictwo IFiS PAN, Warszawa 2005.
• Derrida J., Inny kurs, tłum. T. Załuski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2 017.
• Derrida J., Jednojęzyczność innego czyli proteza oryginalna, tłum. A. Siemek, „Li-teratura na Świecie” 1998, nr 11–12(328–329).
• Derrida J., Marginesy filozofii, tłum. A. Dziadek, J. Margański, P. Pieniążek, Wy-dawnictwo KR, Warszawa 2002.
• Derrida J., O gramatologii, tłum. B. Banasiak, Wydawnictwo KR, Warszawa 1999.
• Derrida J., Ostrogi. Style Nietschego, tłum. B. Banasiak, Officyna, Łódź 2012.
• Derrida J., Przemoc i metafizyka, w: tegoż, Pismo i różnica, tłum. K. Kłosiński, KR, Warszawa 2004.
• Derrida J., Roudinesco E., Z czego jutro... Dialog, tłum. W. Szydłowska, Wydaw-nictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2016.
• Derrida J., Struktura, znak i gra w dyskursie nauk humanistycznych, tłum. M. Adamczyk, „Pamiętnik Literacki” 1986, nr LXXVII.
• Derrida J., Widma Marksa. Stan długu, praca i nowa Międzynarodówka, tłum. T. Załuski, PWN, Warszawa 2016.
• Descombes V., To samo i inne. Czterdzieści pięć lat filozofii francuskiej (1933–1978), tłum. B. Banasiak, K. Matuszewski, Wydawnictwo Spacja, Warszawa 1996.
• Diouf M., Introduction. Entre l’Afrique et l’Inde: sur les questions colonials et na-tionales. Ecritures de l’ histoire et recherches historiques, w: L’ historiographie indienne en débat. Colonialisme, nationalisme et sociétés postcoloniales, red. M. Diouf, Éditions Karthala, Sephis, Paris–Amsterdam 1999.
• Gandhi L., Teoria postkolonialna. Wprowadzenie krytyczne, tłum. J. Serwański, posł.: E. Domańska, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2008.
• Guemriche S., Alger la Blanche: biographies d’une ville, Perrin, Lonrai 2012.
• Haddour A., Introduction: Remembering Sartre, w: J.-P. Sartre, Colonialism and Neocolonialism, tłum. A. Haddour, S. Brewer, T. McWilliams, Routledge, London–New York 2001.
• Heidegger M., Koniec filozofii i zadanie myślenia, tłum. K. Michalski, w: Drogi współczesnej filozofii, wybór i wstęp: M. Siemek, Czytelnik, Warszawa 1978.
• Heidegger M., La fin de la philosophie et la tâche de la pensée, tłum. J. Beaufret, F. Fédier, w: Kierkegaard vivant: colloque organisé par l’Unesco à Paris du 21 au 23 avril 1964, Gallimard, Paris 1966.
• Khatibi A., La Mémoire tatouée: autobiographie d’un décolonisé, Denoël, Paris 1982.
• Le Sueur James D., Uncivil War. Intellectuals and Identity Politics during the De-colonization of Algeria, wstęp: P. Bourdieu, University of Nebraska Press, Lincoln–London 2005.
• Leder A., Był kiedyś postmodernizm... Sześć esejów o schyłku XX stulecia, Wy-dawnictwo IFiS PAN, Warszawa 2018.
• Lorenc W., Hegel i Derrida. Filozofia w wersji radykalnej, Instytut Filozofii UW, Warszawa 1994.
• Lyotard J.-F., La guerre des Algériens. Écrits 1956–1963, opr. i wstęp: M. Ramdani, Galilée, Paris 1989.
• MacCabe C., Foreword, w: G. Ch. Spivak, In other words. Essays in Cultural Poli-tics, Methuen, New York–London 1987.
• Moghith A., Le politique dans les textes. Jacques Derrida entre éthique et poli-tique, w: Derrida à Alger. Un regard sur le monde, red. M. Chérif, Actes Sud, Barzakh, Arles–Alger 2008.
• Powell J., Jacques Derrida: A Biography, Continuum, London–New York 2006.
• Spivak G.Ch., Translator’s Preface, w: J. Derrida, Grammatology, tłum. G.Ch. Spi-vak, The John Hopkins University Press, Baltimore–London 1997, s. XXI.
• Spivak G.Ch., Czy podporządkowani inni mogą przemówić?, tłum. E. Majewska, „Krytyka Polityczna” 2010, nr 24/25.
• Wykład Jacques’a Derridy (wygłoszony 11 grudnia 1997 roku na Uniwersytecie Śląskim z okazji przyznania mu doktoratu honoris causa), tłum. K. Jarosz, „Li-teratura na Świecie” 1998, nr 11/12.
• Young R.J.C., Postcolonialism. An Historical Introduction, Blackwell Publishing, Oxford 2011.
• Young R.J.C., White Mythologies. Writing History and the West, Routledge, London–New York 2005.
• D’ailleurs, Derrida, reż. S. Fathy, 1999.
• Derrida, reż. K. Dick, A. Ziering Kofman, 2002.