Leksyka religijna w Słowniku polsko-łacińsko-łotewskim Jana Kurmina

• Authors: Szamryk Konrad Kazimierz

Title variants

EN

Religious lexis in the Polish-Latin-Latvian dictionary by Jan Kurmin

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Niniejszy artykuł podejmuje problem analizy ilościowej i jakościowej leksyki religijnej w Słowniku polsko-łacińsko-łotewskim Jana Kurmina (Wilno, 1858). Wyekscerpowany ze słownika materiał leksykalny, obejmujący 591 jednostek w 523 hasłach, zestawiono z obliczeniami dotyczącymi słowników języka polskiego XX i XXI w., co pozwoliło zauważyć, że leksyka religijna w słowniku Kurmina pod względem procentowym mieści się w granicy zasobu typowego dla słowników ogólnych. W dalszej części pracy materiał poddano analizie metodą pól językowych: wiara jako wyznanie, religia jako przedmiot wiary, wiara jako zgromadzenie oraz wiara jako obrządek, a następnie podzielono na słownictwo związane z wierzeniami chrześcijańskimi, uniwersalne oraz niechrześcijańskie. Dzięki temu opisowi ujawniło się podłoże kulturowo-społeczne badanego leksykonu. Najbardziej rozbudowana jest warstwa słownictwa chrześcijańskiego, ale wyróżnia się także leksyka związana z pogaństwem i judaizmem.

EN

This article presents a quantitative and qualitative analysis of religious vocabulary in Słownik polsko-łacińsko-łotewski [The Polish-Latin-Latvian Dictionary] by Jan Kurmin (ed. Vilnius, 1858). The number of excerpted lexical items (591 units found in 523 entries) has been compared with number of such lexemes excerpted from Polish dictionaries in 20th and 21st century. The comparison shows that the religious lexis in Kurmin’s work even though elaborated remains within the upper limits of religious words found in other dictionaries. Then a lexicological analysis of excerpted lexis is presented: words are grouped it in several semantic fields: faith, religion, congregation, ritual. The author also shows how many lexemes may be regarded as Christian, universal, and non-Christian underlying that those referring to Judaism or pagan beliefs constitute a separate part what results from the specific cultural and sociological trait of the work in question.

Keywords

PL

leksykografia polsko-łotewska polszczyzna XIX wieku; słownictwo religijne; Łotwa; Inflanty; Łatgalia

EN

Polish-Latvian dictionary; Polish language in 19th century religious vocabulary; history of Latvia; Livonia; Latgale

• Publisher: Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie
• Journal: Prace Językoznawcze
• Year: 2020
• Issue: XXII/1
• Pages: 255–270

Contributors

author

Szamryk Konrad Kazimierz

• Uniwersytet w Białymstoku

References

• Bajerowa R. (1988): Rola języka we współczesnym polskim życiu religijnym. [W:] O języku religijnym: zagadnienia wybrane. Red. M. Karpluk, J. Sambor. Lublin, s. 9–19.
• Bizior R. (2017): Dialog z INNYM w dyskursie religijnym 2. połowy XIX w. (na przykładzie kazań). O relacji katolicy – protestanci. „Język – Szkoła – Religia” 12(2), s. 7–21.
• Budzyński R. (2014): Kwestie pograniczne w pisarstwie Gustawa Manteuffla. „Wielogłos” 2(20), s. 53–64.
• Eberhardt P. (1998): Problematyka narodowościowa Łotwy. „Zeszyty Instytutu Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN” 54, s. 1–67.
• Grzegorczyk P. (1967): Index lexicorum Poloniae. Bibliografia słowników polskich. Warszawa.
• Jankowiak M. (2016): Funkcjonowanie języka łatgalskiego w sytuacji wielokulturowości i wielojęzyczności. „Zeszyty Łużyckie” 5, s. 273–296.
• Kolbuszewski S. (1963): Polonica łotewskie. „Język Polski” 3, s. 165–171.
• Kolbuszewski S. (1977): Jana Karigera słownik polsko-łotewski na tle leksykografii b. Inflant Polskich. Studium z historii języka łotewskiego i dziejów kultury b. Inflant Polskich. Poznań.
• Leikuma L. (2009): Vēlreiz par Jāņa Kurmina vārdnīcu. [W:] Nuo Konstantino Sirvido iki didžiojo žodyno. Vilnius, s. 25–27.
• Migdał J., Piotrowska-Wojaczyk A. (2012): O słownictwie religijnym w słownikach języka polskiego (przeobrażenia warsztatu leksykograficznego do połowy XX wieku). [W:] Język doświadczenia religijnego. T. IV. Red. G. Cyran, E. Skorupska-Raczyńska. Szczecin, s. 229–247.
• Pałaša I. (2014): Leksykografia polsko-łotewska, łotewsko-polska 1683−1939 – wybrane zagadnienia (niepublikowana praca magisterska).
• Piotrowska-Wojaczyk A. (2011): Słownictwo religijne w „Praktycznym słowniku współczesnej polszczyzny” pod red. H. Zgółkowej. [W:] Język. Religia. Tożsamość. T. V. Red. G. Cyran. E. Skorupska-Raczyńska. Gorzów Wielkopolski, s. 157–162.
• Serenty A. (2015): Słownictwo w dydaktyce języka. Świat słów na przykładzie języka polskiego jako obcego. Kraków.
• Szamryk K. (2016a): Regionalizmy fonetyczne w „Słowniku polsko-łacińsko-łotewskim” Jana Kurmina. Wokalizm. „Prace Filologiczne” 68, s. 375–386.
• Szamryk K. (2016b): Język rękopiśmiennych kazań Krzysztofa Kluka. Białystok.
• Szlesiński I. (1978): Charakterystyka językowo-stylistyczna prozy kaznodziejskiej XVII wieku. Łódź.
• Szydłowska N. (2011): Język polski w XIX-wiecznych rękopisach kościelnych. Białystok.
• Tokarski R. (1993): Słownictwo jako interpretacja świata. [W:] Encyklopedia kultury polskiej XX wieku. T. II. Red. J. Bartmiński. Wrocław, s. 335–362.
• Tyloch W. (red.) 1988: Leksykon religioznawczy. Warszawa.
• Wysocka E. (1987): Leksyka związana z życiem religijnym w „Słowniku języka polskiego PAN” pod red. W. Doroszewskiego. [W:] Studia z polskiej leksykografii współczesnej. T. II: Współczesny język polski. Białystok, s. 73–86.
• Zajas K. (2008): Nieobecna kultura. Przypadek Inflant Polskich. Kraków.
• Zdunkiewicz-Jedynak D. (2008): Wykłady ze stylistyki. Warszawa.