Ugrofinizmy w języku jaćwieskim

• Authors: Krzysztof Tomasz Witczak

Title variants

EN

Finno-Ugric Borrowings in Yatvingian

Abstracts

PL

W niniejszej pracy omówiono 15 jaćwieskich wyrazów, podejrzanych o zapożyczenie ze źródła ugrofińskiego. Stanowczo odrzucono 5 jednostek leksykalnych. Dwie propozycje uznano za niepewne. Do prawdopodobnych ugrofinizmów zaliczono następujące wyrazy: jaćw. aiga ‘koniec’ (← bfi. *akja ‘ts.’); jaćw. ajki ‘czas’ (← bfi. *ajka ‘ts.’); jaćw. fała ‘mięso’ (← ugrofi. *pala ‘kąsek; jeść’); jaćw. ławe ‘łódź’ (← ugrofi. *lajwa ‘łódź, czółno’); jaćw. sini pl. ‘grzyby’ (← bfi. *sēne ‘grzyb’ < ugrofi. *śänä ‘huba, grzyb drzewny’); jaćw. tuolis ‘diabeł’ (← ugrofi. *tule ‘ogień’); jaćw. wa[g] ‘trzeba’ (← bfi. *wajakз ‘ts.’); jaćw. wał ‘było’ (← ugrofi. *wol- ‘był’).

EN

This paper considers 15 Yatvingian words suspected of being borrowed from a Finno-Ugric source. The hypothesis is rejected in the case of five lexical units, while two further proposals are considered uncertain. The following words are verified as Finno-Ugricisms: Yatv. aiga ‘end’ (← Balto-Finnic *akja ‘id.’); Yatv. ajki ‘time’ (← BF. *ajka ‘id.’); Yatv. fała ‘meat’ (← FU. *pala ‘bite; to eat’); Yatv. ławe ‘boat’ (← FU. *lajwa ‘boat, canoe’); Yatv. sini pl. ‘mushrooms’ (← BF. *sēne ‘mushroom’ < FU. *śänä ‘bracket fungus’); Yatv. tuolis ‘devil’ (← FU. *tule ‘fire’); Yatv. wa[g] ‘it is necessary’ (← BF. *wajakз ‘id.’); Yatv. wał ‘was’ (← FU. *wol- ‘was’).

Keywords

PL

zapożyczenia; kontakty językowe; substrat; języki uralskie; jaćwieski

EN

borrowings; language contact; substrate; Uralic languages; Yatvingian

• Publisher: Polska Akademia Nauk. Instytut Slawistyki PAN
• Journal: Acta Baltico-Slavica
• Year: 2020
• Volume: 44
• Pages: 142-167

Dates

published

2020

Contributors

author

Krzysztof Tomasz Witczak

• Uniwersytet Łódzki [University of Lodz], Lodz

• https://orcid.org/000000018895974X

References

• Aikio, A. (2015). The Finnic ‘secondary e-stems’ and Proto-Uralic vocalism. Suomalais-Ugrilaisen Seuran Aikakauskirja / Journal de la Société Finno-Ougrienne, 2015(95), 25–66. https://doi.org/10.33340/susa.82642
• Aikio, A. (2020). Uralic etymological dictionary (Draft version of entries A–Ć; 1/17/2020).
• Anikin, A. E. (1994). Linguistica Baltica. International Journal of Baltic Linguistics, Vol. I. Warszawa: Omnitech Press, 1992 [Review]. Voprosy iazykoznaniia, 1994(6), 152–156.
• Bańkowski, A. (2000). Etymologiczny słownik języka polskiego (Vol. 2). Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Baskakow, N. A., Szapszał, S. M., & Zajączkowski, A. (Eds.). (1974). Słownik karaimsko-rosyjsko-polski. Wydawnictwo “Russkij Jazyk”.
• Bednarczuk, L. (1976). Zapożyczenia ugrofińskie w językach bałtosłowiańskich. Acta Baltico-Slavica, 9, 39–64.
• Bednarczuk, L. (1992). Konwergencje między językami bałtosłowiańskimi a ugrofińskimi w aspekcie strukturalnym i arealnym. In W. Smoczyński & A. Holvoet (Eds.), Colloquium Pruthenicum Primum: Papers from the First International Conference on Old Prussian held in Warsaw, September 30th – October 1st, 1991 (pp. 99–119). Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
• Bednarczuk, L. (1999). Stosunki językowe na ziemiach Wielkiego Księstwa Litewskiego. Oficyna Wydawnicza Edukacja.
• Bednarczuk, L. (2015). Languages in contact and conflict on the territory of the Grand Duchy of Lithuania (GDL). Acta Baltico-Slavica, 37, 19–39. https://doi.org/10.11649/abs.2013.002
• Běťaková, M. E., & Blažek, V. (2012). Encyklopedie baltské mytologie. Nakladatelství Libri.
• Boryś, W. (2005). Słownik etymologiczny języka polskiego. Wydawnictwo Literackie.
• Collinder, B. (1977). Fenno-Ugric vocabulary: An etymological dictionary of the Uralic languages. Helmut Buske Verlag.
• Derksen, R. (2015). Etymological dictionary of the Baltic inherited lexicon. Brill.
• Ėdelʹman, D. I. (2011). Ėtimologicheskiĭ slovarʹ iranskikh iazykov (Vol. 4). Izdatelʹskaia Firma “Vostochnaia literatura”.
• Falk, K.-O. (1973). Ze studiów nad nazwami wód suwalskich (Streszczenie niektórych części pracy przygotowywanej do druku) [Unpublished manuscript]. Lunds Universitet.
• Fraenkel, E. (1962). Litauisches etymologisches Wörterbuch (Vol. 1). Carl Winter.
• Häkkinen, J. (2009). Kantauralin ajoitus ja paikannus: perustelut puntarissa. Suomalais-Ugrilaisen Seuran Aikakauskirja / Journal de la Société Finno-Ougrienne, 2009(92), 9–56. https://doi.org/10.33340/susa.82020
• Hofírková, L., & Blažek, V. (2011). Baltské výpůjčky v sámštině. Linguistica Brunensia, 59, 61–71.
• Holopainen, S. (2019). Indo-Iranian borrowings in Uralic: Critical overview of the sound substitutions and distribution criterion [Unpublished doctoral dissertation]. University of Helsinki.
• Hyllested, A. (2014). Word exchange at the gates of Europe: Five millennia of language contact. University of Copenhagen.
• Junttila, S. (2015). Proto-Finnic loanwords in the Baltic languages? In S. Junttila (Ed.), Contacts between the Baltic and Finnic languages (pp. 12–37). Julkaisijat.
• Kallio, P. (2016). Historical phonology from Proto-Finnic to Proto-Livonian. Eesti ja soome-ugri keeleteaduse ajakiri / The Journal of Estonian and Finno-Ugric Linguistics, 7(1), 39–65. https://doi.org/10.12697/jeful.2016.7.1.02
• Karulis, K. (1987). K iatviazhskomu slovariku. In V. V. Ivanov (Ed.), Balto-slavianskie issledovaniia 1985 (pp. 134–140). “Nauka”.
• Khelimskiĭ, E. A. (2000). Finno-Ugrica v iatviazhskom slovarike? In E. A. Khelimskiĭ, Komparativistika. Uralistika. Lektsii i statvʹi (pp. 402–403). IAzyki russkoĭ kulʹtury. (Reprinted from Tarptautinė baltistų konferencija: Pranešimų tezės, pp. 234–235, by Z. Zinkevičius, Ed., 1985).
• Koivulehto, J. (1992). Hieman heidestä. Virittäjä, 96(2–3), 185–211.
• Koivulehto, J. (2016). Verba vagantur: Jorma Koivulehto im memoriam (S. Holopainen, P. Kallio, & J. Saarikivi, Eds.). Suomalais-Ugrilainen Seura.
• Kroonen, G. (2013). Etymological dictionary of Proto-Germanic. Brill.
• Kruopas, J. (Ed.). (1966). Lietuvių kalbos žodynas (Vol. 7). Leidykla “Mintis”.
• Kurschat, A. (1970). Litauisch-Deutsches Wörterbuch: Thesaurus Linguae Lituanicae (W. Wissmann & E. Hofmann, Eds.; Vol. 2). Vandenhoeck & Ruprecht.
• Kylstra, A. D. (1991). Lexikon der älteren germanischen Lehnwörter in den ostseefinnischen Sprachen (Vol. 1). Rodopi.
• Kylstra, A. D. (1996). Lexikon der älteren germanischen Lehnwörter in den ostseefinnischen Sprachen (Vol. 2). Rodopi.
• Metsmägi, I., Sedrik, M., & Soosaar, S.-E. (2012). Eesti etümoloogia-sõnaraamat [EES]. Eesti Keele Sihtasutus. https://www.eki.ee/dict/ety/.
• Orel, V. E. (1986). Marginalia to the Polish-“Jatvingian” glossary. Indogermanische Forschungen, 91, 269–272.
• Orel, V. E., & Khelimskiĭ, E. A. (1987). Nabliudeniia nad baltiĭskim iazykom polʹsko-“iatviazhskogo” slovarika. In V. V. Ivanov (Ed.), Balto-slavianskie issledovaniia 1985 (pp. 121–134). “Nauka”.
• Pokorny, J. (1959). Indogermanisches etymologisches Wörterbuch. Francke Verlag.
• Popowska-Taborska, H. (1990). Analiza polskich zapisów w tak zwanym słowniczku Zinowa. In M. Kondratiuk (Ed.), Bałto-słowiańskie związki językowe (pp. 299–307). Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
• Popowska-Taborska, H. (2010). Z różnych szuflad: Prace wybrane, relacje, wspomnienia. Instytut Slawistyki Polskiej Akademii Nauk (Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy).
• Rédei, K. (1988). Uralisches etymologisches Wörterbuch. Akademia Kiado.
• Rix, H., & Kümmel, M. (Eds.). (2001). Lexikon der indogermanischen Verben: Die Wurzeln und ihre Primärstammbildungen. Dr. Ludwig Reichert Verlag.
• Sabaliauskas, A. (1993). We, the Balts. Science and Encyclopedia Publishers.
• Schmalstieg, W. R. (1986). Armenian and Jatvingian mard: A shared lexical item. Annual of Armenian Linguistics, 7, 59–61.
• Schmalstieg, W. R. (2015). Studies in Old Prussian: A critical review of the relevant literature in the field from 1975 until 2005 (P. Dini, Ed.). VAGA Publishers Ltd.
• Schmid, W. S. (1986). Die “Germanismen” im sog. Polnisch-Jatvingischen Glossar. Indogermanische Forschungen, 91, 273–286.
• Sevortian, Ė. V. (1974). Ėtimologicheskiĭ slovarʹ tiurkskikh iazykov (Vol. 1). Izdatelʹstvo “Nauka”.
• Sławski, F. (1952–56). Słownik etymologiczny języka polskiego (Vol. 1). Towarzystwo Miłośników Języka Polskiego.
• Smoczyński, W. (2007). Słownik etymologiczny języka litewskiego. Uniwersytet Wileński.
• Sudnik, Т. М. (1987a). Zamechaniia k “Polʹsko-iatviazhskomu slovariku”. In V. V. Ivanov (Ed.), Balto-slavianskie issledovaniia 1985 (pp. 140–142). “Nauka”.
• Sudnik, Т. М. (1987b). Mezhdunarodnaia baltoslavianskaia konferentsiia v Belovezhe 13–17 maia 1987 g. In V. V. Ivanov (Ed.), Balto-slavianskie issledovaniia 1985 (pp. 245–246). “Nauka”.
• Witczak, K. T. (1989). Wurszajtis – jaćwięski kapłan-ofiarnik: Przyczynek do identyfikacji “gwar pogańskich z Narewu”. Acta Baltico-Slavica, 20, 339–342.
• Witczak, K. T. (1992). Indo-European *ə2ḱþéwā ‘elder, Sambucus nigra L.’ and its Baltic descendants. Linguistica Baltica, 1, 201–211.
• Witczak, K. T. (2004). Linguistic calques in the Old Prussian and Yatvingian toponymy. Baltistica, 39(2), 312–313. https://doi.org/10.15388/baltistica.39.2.969
• Witczak, K. T. (2015). Węgra – dawny hydronim jaćwięski. Onomastica, 59, 277–286. https://doi.org/10.17651/ONOMAST.59.17
• Witczak, K. T. (2019). Słowniczek polsko-jaćwięski w świetle onomastyki. In K. Rutkowski & A. Rygorowicz-Kuźma (Eds.), Nazwy własne w języku, literaturze i kulturze: Księga jubileuszowa dedykowana Profesor Zofii Abramowicz (pp. 633–661). Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.
• Zinkevičius, Z. (1992). A Polish-Yatvingian vocabulary? Linguistic and Oriental Studies from Poznań, 1, 99–133.
• Zinkiavichius, Z. (1984). Polʹsko-iatviazhskiĭ slovarik? In V. V. Ivanov (Ed.), Balto-slavianskie issledovaniia 1983 (pp. 3–29). “Nauka”.

Identifiers

DOI

10.11649/abs.2020.008

Biblioteka Nauki

38436513