Słowniki zapożyczeń świadectwem mocy języków (na przykładzie „Słownika polonizmów w języku litewskim” Rolandasa Kregždysa)

• Authors: Maciej Rak

Title variants

EN

Loanword Dictionaries as Evidence of the Power of Languages (on the Example of “Słownik polonizmów w języku litewskim” [Dictionary of Polish Loanwords in Lithuanian] by Rolandas Kregždys)

Abstracts

PL

Lietuvių kalbos polonizmų žodyno specifikacija / Charakterystyka słownika polonizmów w języku litewskim i Lietuvių kalbos polonizmų žodynas / Słownik polonizmów w języku litewskim Rolandasa Kregždysa, opublikowane w Wilnie w 2016 roku, w serii Studia Etymologica Baltica, pozwalają dokładniej spojrzeć na relacje polsko-litewskie przez pryzmat leksyki. W tych relacjach widać wyraźną dysproporcję. O ile litewszczyzna przejęła z języka polskiego bardzo dużo leksemów (może nawet ok. 3 tysięcy), o tyle pożyczki litewskie w polszczyźnie ogólnej to zasób najwyżej kilkunastu wyrazów. Można to wyjaśnić mocą języka polskiego. Polonizmy w litewszczyźnie to przede wszystkim dawne wyrazy (wynotowane z dokumentów z XVI–XVIII wieku). Są w tej grupie słowa przejęte z języków zachodnioeuropejskich. Dzięki nim polszczyzna umożliwiła i wzmocniła transmisję kulturową, utrwalając pozycję Litwy w kręgu kultury zachodniej (łacińskiej).

EN

Two publications by Rolandas Kregždys – Lietuvių kalbos polonizmų žodyno specifikacija / Charakterystyka słownika polonizmów w języku litewskim [Specification of the Dictionary of Polish Loanwords in Lithuanian] and Lietuvių kalbos polonizmų žodynas / Słownik polonizmów w języku litewskim [Dictionary of Polish Loanwords in Lithuanian], both published in Vilnius in 2016 in the series Studia Etymologica Baltica – enable a closer look at Polish-Lithuanian relations through the prism of lexis. As discussed in this article, there is a clear disparity in these relations. While the Lithuanian language adopted a lot of Polonisms (maybe even about 3,000), Lithuanian borrowings in the general Polish language are a resource of at most a dozen or so words. This can be explained by the power of the Polish language. Polish loans in Lithuanian are mostly old words (extracted from documents from the sixteenth–eighteenth centuries), including those originating from Western European languages. Thanks to them, the Polish language has enabled and strengthened cultural transmission, perpetuating the position of Lithuania in the sphere of Western (Latin) culture.

Keywords

PL

etymologia; język litewski; polonizm; moc języka polskiego

EN

etymology; Lithuanian language; Polish loanword; the power of the Polish language

• Publisher: Polska Akademia Nauk. Instytut Slawistyki PAN
• Journal: Acta Baltico-Slavica
• Year: 2020
• Volume: 44
• Pages: 43-64

Dates

published

2020

Contributors

author

Maciej Rak

• Uniwersytet Jagielloński w Krakowie [Jagiellonian University in Kraków], Cracow

• https://orcid.org/0000000300421406

References

• Adomavichiute, I. Ė. (1978). Leksicheskiepolonizmy v litovskikhgovorakh: Vidy zaimstvovaniĭ i ikh adaptatsiia. Acta Baltico-Slavica, 34, 91–109.
• Adomavichiute, I. Ė. (1980). K probleme vzaimootnosheniia litovskikh belorusizmov i polonizmov. Slavia Orientalis, 29(1–2), 7–12.
• Adomavichiute, I. Ė. (1982). Ėtapy pol′sko-litovskogo leksicheskogo vzaimodeĭstviia. Acta Baltico-Slavica, 14, 41–48.
• Bednarczuk, L. (1983). Najstarsze zapożyczenia litewskie w języku polskim. Rocznik Naukowo-Dydaktyczny, 1983(80): Prace Językoznawcze, 4, 37–42.
• Bednarczuk, L. (2010). Drogi chrystianizacji Litwy. In J. Mędelska & Z. Sawaniewska-Mochowa (Eds.), Językowe i kulturowe dziedzictwo Wielkiego Księstwa Litewskiego: Księga jubileuszowa na 1000-lecie Litwy (pp. 17–28). Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego.
• Bielfeldt, H. H. (Ed.). (1982). Slawische Wörter im Deutschen: Ausgewählte Schriften. Zentralantiquariat der DDR.
• Birgiel, N. (2002). Procesy interferencyjne w mowie dwujęzycznej społeczności litewskiej z Puńska i okolic na Suwalszczyźnie. Wydawnictwo “Aušra”.
• Borowska, N. (1957). Wpływy słowiańskie na litewską terminologię kościelną na podstawie Dictionarium Szyrwida. Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej, 1, 321–365.
• Brückner, A. (1877). Litu-Slavische Studien: 1. Teil. Die slavischen Fremdwörter im Litauischen. Hermann Böhlau.
• Brückner, A. (1974). Początki i rozwój języka polskiego. Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• de Vincenz, A., & Hentschel, G. (2010). Wörterbuch der deutschen Lehnwörter in der polnischen Schrift- und Standardsprache. Retrieved November 10, 2019, from http://diglib.bis.uni-oldenburg.de/bis-verlag/wdlp/ab_H.html
• Doroszewski, W. (Ed.). (1958–1969). Słownik języka polskiego [SJPDor]. Państwowe Wydawnictwo Naukowe. http://doroszewski.pwn.pl/
• Dwilewicz, B. (1997). Język mieszkańców wsi Bujwidze na Wileńszczyźnie. Wydawnictwo DiG.
• Gołąbek, A. (1987). Wpływy litewskie w polskich gwarach sejneńskich. Acta Baltico-Slavica, 18, 181–191.
• Hentschel, G. (2017). Germanizmy w języku białoruskim mające polskie ekwiwalenty: Ich liczebność w ujęciu diachronicznym i charakterystyka jakościowa. Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis: Studia Linguistica, 12, 120–129. https://doi.org/10.24917/20831765.12.12
• Hentschel, G. (2019). Obserwacje dotyczące rozpowszechnienia germanizmów leksykalnych we współczesnym regiolekcie śląskim. LingVaria, 14(27), 113–131. https://doi.org/10.12797/LV.14.2019.27.08
• Herrmann, J. (1970). Die Slawen in Deutschland: Geschichte und Kultur der Slawischen Stämme westlich von Oder und Neisse vom 6. bis 12. Jahrhundert. Akademie Verlag.
• Jablonskis, J. [Kriaušaitis, P.]. (1901). Lietuviškos kalbos gramatika. Spauzdinta Pas Otto v. Mauderode.
• Jablonskis, J. [Rygiškių, J.]. (1911). Lietuvių kalbos sintaksė. Laukaičio, Dvaranausko, Narjausko ir bendrovės spaustuvė.
• Just, A. (2009). Marek Łaziński: Słownik zapożyczeń niemieckich w polszczyźnie. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008, 219 s. [Review]. Annales Neophilologiarum, 3, 187–191.
• Karaś, M., Reichan, J., Urbańczyk, S., Okoniowa, J., Grabka, B., & Kucharzyk, R. (Eds.). (1977– 2019). Słownik gwar polskich [SGP PAN] (Vols. 1–10). Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk; Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk.
• Karłowicz, J. (1875). O języku litewskim. Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności: Seria I, 1875(2), 135–376.
• Karłowicz, J., Kryński, A. A., & Niedźwiedzki, W. (Eds.). (1900–1927). Słownik języka polskiego [SW]. Nakładem prenumeratorów i Kasy im. Mianowskiego.
• Korbut, G. (1935). Niemczyzna w języku polskim: Wyrazy niemieckie w języku polskim pod względem językowym i cywilizacyjnym (Renewed ed.). J. Cotty.
• Kregždys, R. (2012). Charakterystyka słownika polonizmów w języku litewskim. LingVaria, 6(14), 125–146.
• Kregždys, R. (2014). Metodika i kriterii identifikatsii polonizmov litovskogo iazyka. LingVaria, 9(18), 195–217.
• Kregždys, R. (2016a). Kristijono Donelaičio vartojamų polonizmų integracijos ypatumai (fonetiniai ir morfologiniai lenkybių alternantai bei antriniai jų vediniai). In M. Vaicekauskas (Ed.), Kristijono Donelaičio reikšmės: Straipsnių rinkinys (pp. 326–342). Lietuvių literatūros ir tautosakos institutas.
• Kregždys, R. (2016b). Lietuvių kalbos polonizmų žodynas / Słownik polonizmów w języku litewskim [LKPŽ]. Lietuvių kalbos instituto leidykla.
• Kregždys, R. (2016c). Lietuvių kalbos polonizmų žodyno specifikacija / Charakterystyka słownika polonizmów w języku litewskim [LKPŽS]. Lietuvių kalbos instituto leidykla.
• Kregždys, R. (2016d). Proper names in the Dictionary of Polish loanwords in Lithuanian. Baltu filoloģija, 25(2), 35–60.
• Kregždys, R. (2018). Onyms and appellatives of onomastic origin of the Dictionary of Polish loanwords in Lithuanian. In U. Bijak, H. Górny, & M. Magda-Czekaj (Eds.), Onomastyka – neohumanistyka – nauki społeczne (pp. 271–285). Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk.
• Kucała, M. (1957). Porównawczy słownik trzech wsi małopolskich. Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Kurzowa, Z. (1983). Polszczyzna Lwowa i kresów południowo-wschodnich do 1939 roku. Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Kurzowa, Z. (1993). Język polski Wileńszczyzny i kresów północno-wschodnich XVI–XX w. Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Łaziński, M. (Ed.). (2008). Słownik zapożyczeń niemieckich w polszczyźnie. Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Łowmiański, H. (1957). Uwagi o wpływach słowiańskich na litewską terminologię kościelną. Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej, 1, 366–372.
• Mackey, W. F. (1976). Bilinguisme et contact des langues. Klincksieck.
• Mańczak, W. (2017). Polski słownik etymologiczny. Polska Akademia Umiejętności.
• Marcinkiewicz, J. (2003). Polsko-litewskie kontakty językowe na Suwalszczyźnie. Katedra Skandynawistyki i Baltologii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza.
• Miodunka, W. (1990). Moc języka i jej znaczenie w kontaktach językowych i kulturowych. In W. Miodunka (Ed.), Język polski w świecie: Zbiór studiów (pp. 35–43). Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Nowowiejski, B. (2010). W sprawie wpływów języka niemieckiego na polszczyznę. Poznańskie Studia Polonistyczne: Seria Językoznawcza, 17(37), 113–129. https://doi.org/10.14746/pspsj.2010.17.8
• Otrębski, J. (1931). Lituanizmy słownikowe w dialekcie polskim na Wileńszczyźnie. Język Polski, 16, 75–86.
• Pol, W. (1869). Historyczny obszar Polski: Rzecz o dialektach mowy polskiej. Drukarnia C. K. Uniwersytetu Jagiellońskiego pod zarządem K. Mańkowskiego.
• Renz, M. (2010). Słownik zapożyczeń niemieckich w języku polskim: Prezentacja projektu i perspektywy rozwoju. Język Polski, 90(2), 116–124.
• Rutkowska, K. (2006). Lituanizmy leksykalne w gwarach polskich na Litwie. In J. Rieger, I. Masojć, & K. Rutkowska, Słownictwo gwar polskich na Litwie (pp. 73–108). Wydawnictwo DiG.
• Rutkowska, K. (2007). Z zagadnień leksyki na pograniczu polsko-litewsko-białoruskim. In J. Sierociuk (Ed.), Gwary dziś: Vol. 4. Konteksty dialektologii (pp. 187–196). Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk.
• Rutkowska, K. (2009). Zapożyczenia litewskie dotyczące wyglądu człowieka (na materiale gwar polskich na Litwie). Acta Baltico-Slavica, 33, 157–172.
• Rutkowska, K. (2010). Zapożyczenia litewskie dotyczące charakteru i zachowań człowieka (na materiale gwar polskich na Litwie). Acta Baltico-Slavica, 34, 9–23. https://doi.org/10.11649/abs.2010.001
• Rutkowska, K., & Sawaniewska-Mochowa, Z. (2012). Zapożyczenia litewskie dotyczące człowieka w gwarach polskich na Litwie: Aspekt semantyczny i etnolingwistyczny. Baltistica, 2012(Suppl. 8), 123–141. https://doi.org/10.15388/baltistica.0.8.2116
• Siatkowski, J. (2015a). Historia badań nad wpływami słowiańskimi na język niemiecki. Gwary Dziś, 7, 141–154. https://doi.org/10.14746/gd.2015.7.12
• Siatkowski, J. (2015b). Studia nad słowiańsko-niemieckimi kontaktami językowymi. Uniwersytet Warszawski, Wydział Polonistyki i Instytut Slawistyki Zachodniej i Południowej.
• Skardžius, P. (1931). Die slavischen Lehnwörter im Alt-litauischen. Spindulio.
• Szymczak, M. (1962–1973). Słownik gwary Domaniewka w powiecie łęczyckim (Vols. 1–8). Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
• Urbutis, V. (2009). Baltų etimologijos etiudai (Vol. 2). Vilniaus universiteto leidykla.
• Walczak, B. (2010). Kontakty polszczyzny z językami niesłowiańskimi. In J. Bartmiński (Ed.), Współczesny język polski (pp. 527–539). Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
• Zdancewicz, T. (1960). Litewskie elementy słownikowe w gwarach polskich okolic Sejn. Lingua Posnaniensis, 8, 333–352.
• Zdancewicz, T. (1964). Wpływy litewskie i wschodniosłowiańskie w polskich gwarach pod Sejnami. Acta Baltico-Slavica, 1, 227–246.

Identifiers

DOI

10.11649/abs.2020.009

Biblioteka Nauki

38436162