Piśmiennictwo religijne polskich Tatarów w okresie powojennym (1945–1989)

• Authors: Michał Łyszczarz , Michał Moch

Title variants

EN

Religious Literature of Polish Tatars in the Post-War Period (1945–1989)

Abstracts

PL

Artykuł rozpoczyna się od przybliżenia położenia społeczno-politycznego Tatarów w PRL-u oraz specyfiki ich religijności, by dojść do szczegółowych kwestii, związanych z analizą religijnych druków ulotnych opracowanych przez polskich Tatarów. Charakterystykę opartą na źródłach poprzedziło zatem przedstawienie szerokiego kontekstu społeczno-politycznego, który determinował sposób funkcjonowania tej mniejszości w Polsce po II wojnie światowej. Autorzy scharakteryzowali podstawowe typy piśmiennictwa religijnego Tatarów: a) tradycyjne rękopiśmiennictwo, b) czasopiśmiennictwo i działalność wydawniczą, c) druki ulotne. Zwrócono przy tym uwagę na znaczenie poszczególnych rodzajów piśmiennictwa w okresie 1945–1989. Charakterystyki religijnych druków ulotnych, opracowanych przez polskich Tatarów po II wojnie światowej, dokonano na przykładzie 7 modlitewników oraz 3 materiałów dydaktycznych. Dokumenty te dotąd nie były przedmiotem badań naukowych.

EN

The article opens with a general overview of the socio-political situation of the Tatars and the specificity of their religiosity in the People’s Republic of Poland (1945–1989), leading to the main part: an analysis of ephemeral religious prints created and distributed by Polish Tatars. The description of the sources is introduced with a presentation of the broad socio-political context which determined the functioning of this minority after World War II. The study characterises the basic types of religious literature of the Tatars: (a) traditional manuscripts, (b) periodicals and publishing activities, (c) ephemeral prints. It also considers the significance of these types of literature in the period between 1945 and 1989. The analysis of seven prayer books and three teaching materials provides the basis of general observations concerning ephemeral religious prints created by Polish Tatars after World War II. The analysed sources have not as yet been studied by researchers.

Keywords

PL

Tatarzy polscy; PRL (okres 1945–1989); religijność muzułmańska; piśmiennictwo muzułmańskie; modlitewniki; druki ulotne; materiały dydaktyczne

EN

Polish Tatars; Polish People’s Republic (1945–1989); Muslim religiousness; Islamic writings; prayer books; ephemeral prints; didactic materials

• Publisher: Polska Akademia Nauk. Instytut Slawistyki PAN
• Journal: Acta Baltico-Slavica
• Year: 2021
• Volume: 45

Dates

published

2021

Contributors

author

Michał Łyszczarz

• Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie [University of Warmia and Mazury in Olsztyn], Olsztyn

• https://orcid.org/0000000292003123

author

Michał Moch

• Instytut Kultur Śródziemnomorskich i Orientalnych Polskiej Akademii Nauk [Institute of Mediterranean and Oriental Cultures, Polish Academy of Sciences], Warsaw

• https://orcid.org/0000000168770624

References

• Akiner, S. (2009). Religious language of a Belarusian Tatar kitab: A cultural monument of Islam in Europe. Harrassowitz Verlag.
• Chazbijewicz, S. (Red.). (1998). Leon Najman Mirza Kryczyński: Lider Ruchu Kulturalnego Tatarów Polskich. Związek Tatarów Polskich.
• Czachorowski, D. S. (Tłum. & Oprac.). (2020). Tatarskie losy: Akta z sowieckich archiwów. Muzułmański Związek Religijny w RP – Najwyższe Kolegium Muzułmańskie.
• Czachorowski, M. Ç. (2015). Czasopiśmiennictwo tatarskie i muzułmańskie w Polsce w latach 1945–2015. Inicjatywa Wydawnicza Çaxarxan Xucalıq.
• Czerwiński, G., & Konopacki, A. (Red.). (2015). Estetyczne aspekty literatury polskich, białoruskich i litewskich Tatarów (od XVI do XXI w.). Alter Studio.
• Drozd, A. (1999). Arabskie teksty liturgiczne w przekładzie na język polski XVII wieku. Wydawnictwo Akademickie Dialog.
• Drozd, A. (2000). Rękopisy tatarskie w zbiorach muzealnych i bibliotecznych. W A. Drozd, M. M. Dziekan, & T. Majda (Red.), Piśmiennictwo i muhiry Tatarów polsko-litewskich (ss. 8–11). Fundacja Res Publica Multiethnica.
• Drozd, A., Dziekan, M. M., & Majda, T. (2000). Piśmiennictwo i muhiry Tatarów polsko-litewskich. Fundacja Res Publica Multiethnica.
• Dumin, S., Jakubauskas, A., & Sitdykow, G. (2012). Tatarskie biografie: Tatarzy polsko-litewscy w historii i kulturze. Muzułmański Związek Religijny w RP – Najwyższe Kolegium Muzułmańskie.
• Dziekan, M. (2008). Dzieje kultury arabskiej. Państwowy Instytut Wydawniczy.
• Jabłońska, M. (2003). Problem definicji druków ulotnych gromadzonych w archiwach. Archeion, 105, 180–193.
• Jakubowycz, M. (2018). Ostrogscy Tatarzy. Przegląd Tatarski, 2018(3), 17–18.
• Jankowski, H., & Łapicz, C. (2000). Klucz do raju: Księga Tatarów litewsko-polskich z XVIII wieku. Wydawnictwo Akademickie Dialog.
• Jasiewicz, Z. (1980). Tatarzy polscy: Grupa etniczna czy etnograficzna? Lud, 64, 145–157.
• Jord, N. (1994), Koran rękopiśmienny w Polsce. Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie.
• Karpińska, M. (2018). „Drukowane piśmiennictwo dnia codziennego” – druki ulotne w warsztacie historyka. W M. Karpińska (Red.), Druki ulotne w procesie komunikacji społecznej w XIX wieku (do 1918) (ss. 7–13). Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.
• Konopacki, A. (2010). Życie religijne Tatarów na ziemiach Wielkiego Księstwa Litewskiego w XVI–XIX wieku. Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego. https://doi.org/10.31338/uw.9788323511076
• Konopacki, M. (1966). Piśmiennictwo Tatarów polsko-litewskich w nauce polskiej i obcej. Przegląd Orientalistyczny, 1966(3), 225–240.
• Kryczyński, S. (2000). Tatarzy litewscy: Próba monografii historyczno-etnograficznej. Związek Tatarów Polskich. (Oryginalna praca opublikowana w 1938).
• Kulwicka-Kamińska, J. (2004). Kształtowanie się polskiej terminologii muzułmańskiej: Na podstawie piśmiennictwa religijnego Tatarów litewsko-polskich. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
• Kulwicka-Kamińska, J. (2013). Przekład terminologii religijnej islamu w polskich tłumaczeniach Koranu na tle biblijnej tradycji translatorycznej. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
• Kulwicka-Kamińska, J., & Łapicz, C. (Red.). (2013). Tatarzy Wielkiego Księstwa Litewskiego w historii, języku i kulturze. Toruńskie Towarzystwo Naukowe.
• Kulwicka-Kamińska, J., & Łapicz, C. (Red.). (2015). Tefsir Tatarów Wielkiego Księstwa Litewskiego: Teoria i praktyka badawcza. Wydział Filologiczny Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
• Kulwicka-Kamińska, J., & Łapicz, C. (Red.). (2019). Rękopis z Czombrowa: Filomacki przekład Koranu – edycja i studium historyczno-filologiczne zabytku. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
• Kulwicka-Kamińska, J., Łapicz, C., & Miškinienė, G. (Red.). (2018a). Tatarskie dziedzictwo kulturowe: T. 1. Rękopiśmienne księgi religijne: 50 lat kitabistyki. Wydawnictwo Adam Marszałek.
• Kulwicka-Kamińska, J., Łapicz, C., & Miškinienė, G. (Red.). (2018b). Tatarskie dziedzictwo kulturowe: T. 2. Historia. Literatura. Sztuka. Wydawnictwo Adam Marszałek.
• Lesisz, L. (2016). Rola muzeum w ochronie dziedzictwa kulturowego Tatarów polsko-litewskich. Litteraria Copernicana, 2016(2(18), 133–151. https://doi.org/10.12775/LC.2016.023
• Łapicz, C. (1986). Kitab Tatarów litewsko-polskich (Paleografia. Grafia. Język). Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu.
• Łyszczarz, M. (2016). Znaczenie piśmiennictwa religijnego we współczesnym życiu polskich Tatarów. W M. Krajewska, J. Kulwicka-Kamińska, & A. Szulc (Red.), Święte księgi judaizmu, chrześcijaństwa i islamu w słowiańskim kręgu kulturowym: Prace dedykowane Profesorowi Czesławowi Łapiczowi: T. 2. Księgi wyznawców judaizmu i islamu: Historia – socjologia – sztuka (ss. 87–119). Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
• Łyszczarz, M. (2017a). Wpływ procesów asymilacji i sekularyzacji na religijność polskich Tatarów. Sensus Historiae, 28(3), 219–237.
• Łyszczarz, M. (2017b). Zabiegi lecznicze znachorów oraz czarna magia w tradycji etnicznej polskich Tatarów. W A. Anczyk, J. Doroszewska, & K. M. Hess (Red.), Czarownice: Studia z kulturowej historii fenomenu (ss. 93–102). Wydawnictwo Sacrum.
• Miśkiewicz, A. (2009). Tatarzy na Ziemiach Zachodnich Polski w latach 1945–2005. Wydawnictwa Wojewódzkiej i Miejskiej Biblioteki Publicznej w Gorzowie Wielkopolskim.
• Miśkiewicz, A. (Red.). (2017). Słownik biograficzny Tatarów polskich XX wieku. Muzułmański Związek Religijny w RP – Najwyższe Kolegium Muzułmańskie.
• Ossowski, S. (1967). Analiza socjologiczna pojęcia ojczyzny. W S. Ossowski, Dzieła: T. 3. Z zagadnień psychologii społecznej (ss. 201–226). Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Pierzchała, M., & Walczak-Duraj, D. (2014). Obywatelskość jako płaszczyzna integracji społeczności muzułmańskich ze społeczeństwem polskim. Na przykładzie Ligi Muzułmańskiej w Rzeczypospolitej Polskiej. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
• Switat, M. (2017). Społeczność arabska w Polsce: Stara i nowa diaspora. Wydawnictwo Akademickie Dialog.
• Szabanowicz, A. (2009). Mróz był wtedy tęgi… Przegląd Tatarski, 2009(4), 16–19.
• Tyszkiewicz, J. (2002). Z historii Tatarów polskich 1794–1944 (2. wyd.). Wyższa Szkoła Humanistyczna w Pułtusku.

Identifiers

DOI

10.11649/abs.2557

Biblioteka Nauki

38440640