Intertekst Wilna w twórczości Vaidotasa Daunysa

• Authors: Małgorzata Kasner

Title variants

EN

The Intertext of Vilnius in the Works of Vaidotas Daunys

Abstracts

PL

Celem artykułu jest opis i analiza intertekstu Wilna w twórczości litewskiego poety, eseisty i wydawcy Vaidotasa Daunysa (1958–1995). Do realizacji zadania zostały wykorzystane kategorie intertekstualności i intertekstu (J. Kristeva, R. Barthes, M. Riffaterre, M. Głowiński, S. Balbus, R. Nycz). Dla każdego czytelnika poezji i eseistyki Daunysa, Wilno to konstrukt mentalny, wielowarstwowa struktura znaczeń, złożona metafora odnosząca się do konkretnego miejsca na mapie Europy Północno-Wschodniej, politycznego centrum niepodległej od 1990 roku Republiki Litewskiej. Już wczesna liryka Daunysa z debiutanckiego tomu Metų laikai [Pory roku, 1985] odwołuje się do tematyki miejskiej, która z czasem stanie się także ważnym motywem jego eseistyki. To tutaj po raz pierwszy pojawiły się tematy, metafory i symbole, które twórca rozwijał (przetwarzał) przez kolejne dziesięciolecie: miasta mitu, miasta natury, miasta wiary. Dorobek poetycki Daunysa ilustruje proces ewolucji od miasta osobistego i psychologicznego (zindywidualizowanego miejsca przeżyć podmiotu lirycznego, w którym historia dzieje się tu i teraz) do meta-miasta i filozofii miasta (idei Wilna ponadczasowego, wspólnotowego, sakralnego). V. Daunys był obdarzony wyjątkowym darem uważności, dlatego w swojej twórczości (i twórczej działalności) tak konsekwentnie i umiejętnie, na poziomie estetycznym, etycznym, filozoficznym i teologicznym, rozwijał ideę Wilna jako wielogłosowego centrum ojczyzny, bałtyjskiej kolebki litewskości i zarazem domu wielu języków, kultur i narodów. Źródłem inspiracji była dla niego kultura litewska i kultura europejska (głównie literatura oscylująca wokół zagadnień egzystencjalnych i ontologicznych; filozofia chrześcijańska i egzystencjalna; ale także historia, muzyka, architektura i fotografia), osadzone na mocnym fundamencie chrześcijańskim (Biblia). Przełożone na język współczesnego miasta i doświadczenia czasów przełomu, utworzyły fascynującą swoją wielorodnością intertekstualną siatkę znaczeniową Wilna.

EN

The aim of the present article is to analyse the intertext of Vilnius in the works of the Lithuanian poet, essayist and editor Vaidotas Daunys (1958–1995) by drawing on the categories of intertextuality and intertext (J. Kristeva, R. Barthes, M. Riffaterre, M. Głowiński, S. Balbus, R. Nycz). In Daunys’ poems and essays, the reader perceives Vilnius as a mental construct, multilayered structure of meaning or a complex metaphor referring to a specific place on the map of north-eastern Europe, the political centre of the independent Republic of Lithuania since 1990. His debut collection Metų laikai [The Four Seasons, 1985] containing his early lyrics deals with urban themes, which will also become one of the recurrent motifs in his essays. This collection introduces themes, metaphors and symbols developed and recreated by the author over the following decades: the city of myth, the city of nature, the city of faith. In his poetry, Daunys illustrates how the personal and psychological city (the individualized place of the lyrical subject, where the history takes place here and now) evolves into the meta-city and philosophy of the city (Vilnius as a timeless and sacred city, with strong communal bonds). Daunys was a gifted observer, therefore, in his works (and artistic activities), at the aesthetic, ethical, philosophical and theological levels, he consequently and skilfully presented Vilnius as the central place of his homeland where multiple voices can be heard, as the Baltic cradle of Lithuanian culture and the home to many languages, cultures and nations. His source of inspiration was Lithuanian and European cultures (mainly literature oscillating between existential and ontological questions; Christian and existential philosophy; but also history, music, architecture and photography), based on the solid Christian foundation (the Bible). Translated into the language of the modern city and experience of the watershed years, these sources, displaying various forms of intertextuality, have created a multilayered web of meanings that Vilnius entails.

Keywords

PL

literatura litewska; Vaidotas Daunys; Wilno; intertekstualność; intertekst Wilna; filozofia chrześcijańska; filozofia egzystencjalna; Biblia

EN

Lithuanian literature; Vaidotas Daunys; Vilnius; intertextuality; intertext of Vilnius; Christian philosophy; existential philosophy; the Bible

• Publisher: Polska Akademia Nauk. Instytut Slawistyki PAN
• Journal: Acta Baltico-Slavica
• Year: 2021
• Volume: 45

Dates

published

2021

Contributors

author

Małgorzata Kasner

• Instytut Slawistyki Polskiej Akademii Nauk [Institute of Slavic Studies, Polish Academy of Sciences], Warsaw

• https://orcid.org/0000000338632268

References

• Augustyn, św. (1977). O państwie Bożym: Przeciw poganom ksiąg XXII (W. Kornatowski, Tłum.). Instytut Wydawniczy PAX.
• Bachtin, M. M. (1975). Twórczość Franciszka Rabelais’go a kultura ludowa średniowiecza i renesansu (A. Goreń & A. Goreń, Tłum.). Wydawnictwo Literackie.
• Balbus, S. (1993). Między stylami. Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas”.
• Barthes, R. (1977). Image, music, text (S. Heath, Tłum.). Hill & Wang.
• Barthes, R. (1979). From work to text. W J. V. Harari (Red.), Textual strategies: Perspectives in post-structuralist criticism (ss. 73–81). Cornell University Press.
• Borowy, W. (1921). O wpływach i zależnościach w literaturze. Krakowska Spółka Wydawnicza.
• Burszta, W. (1998). Antropologia kultury: Tematy, teorie, interpretacje. Zysk i S-ka.
• Čiočytė, D. (1999). Biblija lietuvių literatūroje. Lietuvių literatūros ir tauosakos institutas.
• Culler, J. (2015). Theory of the lyric. Harvard University Press. https://doi.org/10.4159/9780674425781
• Czyżewski, K. (1994). Wilno, czyli Regnum – Królestwo. Krasnogruda, 1994(2–3), 175–176.
• Daujotytė, V. (2015). Vaidotas Daunys: Egzistencinė sintaksė, kylanti iš ritmo. Krantai, 2015(1), 4.
• Daunys, V. (1985). Metų laikai: Eilėraščiai. Vaga.
• Daunys, V. (1993a). Vilnius: Vardas ir žodis. (V. Balčytis, Fot.; N. Kvaraciejūtė, Red.). Regnum.
• Daunys, V. (1993b). Wilno: Imię i słowo (B. Kaleda, Tłum.; V. Balčytis, Fot.; N. Kvaraciejūtė, Red.). Regnum.
• Daunys, V. (1995a). Dziady (Tryptyk Adamowi Mickiewiczowi) (W. Piotrowicz, Tłum.). Kurier Wileński, 1995(102), 5.
• Daunys, V. (1995b). Šeštoji diena: Esė. Spindulys.
• Daunys, V. (1996a). Dzień szósty: Tworzenie człowieka trwa nadal (A. Konicki, Tłum.). Znad Wilii, 1996(9), 8.
• Daunys, V. (1996b). Tikėjimas ir vietovaizdis: Antano Maceinos krikščioniškoji akistata. Krantai, 1996(3), 5–10.
• Daunys, V. (1999). Kelio ženklai. Regnum fondas.
• Daunys, V. (2000a). Dziady (Tryptyk ku czci Adama Mickiewicza) (W. Piotrowicz, Tłum.). Lithuania, 2000(3–4), 106–108.
• Daunys, V. (2000b). ***Miałeś być w drodze… (W. Piotrowicz, Tłum.). Znad Wilii, 2000(1), 102.
• Daunys, V. (2000c).***W roku 1648 Janusz Radziwiłł wydał dekret… (W. Piotrowicz, Tłum.). Znad Wilii, 2000(1), 99–101.
• Daunys, V. (2001a). Preludium (W. Piotrowicz, Tłum.). Znad Wilii, 2001(3–4), 273.
• Daunys, V. (2001b). ***Wiersz rodzi się z podniebienia… (W. Piotrowicz, Tłum.). W A. Rybałko (Red.), Sen Mendoga: Antologia literatury litewskiej lat dziewięćdziesiątych (ss. 248–250). Książka i Wiedza.
• Daunys, V. (2003). Pastoviųjų vertybių versmė: Literatūros kritika (E. Usačiovaitė, Oprac.). Lietuvos rašytojų sąjungos leidykla.
• Daunys, V. (2007). Kūrybos karalystės šviesa: Straipsniai, pokalbiai, esė (E. Usačiovaitė, Oprac.). Versus aureus.
• Donalitius, C. (1933). Obrazy z życia chłopów XVIII-go wieku (blisko 200 lat temu) opowiedział Chrystjan Donalitius (Donalejtis, Duonełajtis) 1714–1780. Rok. (K. P.[ietkiewicz], Tłum.). Skład główny u autora.
• Donelajtis, K. [Donelaitis, K.]. (1982). Pory roku: Metai (Z. Ławrynowicz, Tłum.). Wydawnictwo Pojezierze.
• Donskis, L. (2010, styczeń 25). L. Donskio blogas: Arvydas Šliogeris tarp provokacijos ir tylos. Donskis.lt. www.donskis.lt/lt/11/2171/l-donskio-blogas-arvydas-aliogeris-tarp-provokacijos-ir-tylos.
• Durkheim, É. (1990). Elementarne formy życia religijnego: System totemiczny w Australii (A. Zadrożyńska, Tłum.; E. Tarkowska, Wstęp & Red. nauk.). Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Eliade, M. (1970). Sacrum – mit – historia. (A. Tatarkiewicz, Tłum.). Państwowy Instytut Wydawniczy.
• Eliot, T. S. (1920). The sacred wood. Methuen & Co.
• Flusser, V. (2015a). Fotografijos filosofijos link (I. D. Klimkaitė, Tłum.). Išmintis.
• Flusser, V. (2015b). Ku filozofii fotografii (J. Maniecki, Tłum.). Aletheia.
• Genette, G. (1982). Palimsestes: La littérature au second degré. Seuil.
• Głowiński, M. (1986). O intertekstualności. Pamiętnik Literacki, 1986(4), 75–100.
• Grass, G., Miłosz, C., Szymborska, W., & Venclova, T. (2001). Pokalbiai apie atminties ateitį / Gespräche über die Zukunft der Erinnerung / Rozmowy o przyszłości pamięci (M. Wälde, Oprac.). Baltos lankos.
• Herbačiauskas, J. A. (1929). Dievo šypsenos: Pirmas tomas. Universitas.
• Jakaitė, D. (2016). (Ne)būčiai atviros egzistencinės laiko patirtys Vaidoto Daunio ir Valdo Gedgaudo poezijoje. Colloquia, 2016(36), 70–92.
• Juozaitis, A. (1994). Wilno – duch honoru (fragm.) (M. N., Tłum.). Krasnogruda, 1994(2–3), 178–180.
• Kalėda, A. (2005). Mityczne miasto (Literackie obrazy Wilna). W A. Kalėda, Od M do M: Szkice o literaturze polskiej i litewskiej (ss. 61–76). ExLibris.
• Kardelis, N. (2020). A. Šliogeris. W V. Serapinas (Red.), Visuotinė lietuvių enciklopedija. Pobrano 6 kwietnia 2021, z https://www.vle.lt/straipsnis/arvydas-sliogeris/
• Kasner, M. (2009). Wilno na przełomie XX/XXI wieku: Pamięć i współczesność (na podstawie wybranych esejów Czesława Miłosza, Tomasa Venclovy i Vaidotasa Daunysa). Acta litteraria comparativa, 2009(4), 194–205.
• Kasner, M. (2020). Twórca w czasach przełomu: Nowe formy wyrażania wiary i religijności w tekstach Vaidotasa Daunysa. Acta Baltico-Slavica, 2020(44), 65–84. https://doi.org/10.11649/abs.2020.010
• Konickis, A. (2017). Poetinė Vaidoto Daunio filosofija. W A. Konickis, Iš meilės išminties meilei: Filosofai neprofesionalai Lietuvos filosofijos kontekste: Monografija (ss. 39–70). „Naujosios Romuvos” fondas.
• Kristeva, J. (1967). Bakhtine, le mot, le dialogue et le roman. Critique, 1967(236), 438–465.
• Kristeva, J. (1969). Sèméiotikè: Recherches pour une sémanalyse. Editions du Seuil.
• Kristeva, J. (2015). Semeiotike: Studia z zakresu semanalizy (T. Stróżyński, Tłum.). Słowo/obraz terytoria.
• Markiewicz, H. (1988). Odmiany intertekstualności. Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Nastaravičius, M. (2012, maj 7). Filosofas Arvydas Šliogeris: „Pasitikiu principu «Aš matau». Todėl esu matytojas, o ne mąstytojas”. 15min. https://www.15min.lt/kultura/naujiena/asmenybe/filosofas-arvydas-sliogeris-pasitikiu-principu-as-matau-todel-esu-matytojas-o-ne-mastytojas-285-216716
• Nycz, R. (1990). Intertekstualność i jej zakresy: Teksty, gatunki, światy. Pamiętnik Literacki, 81(2), 95–116.
• Peluritytė-Tikuišienė, A. (2016). Ribos architektonika: Šiuolaikinė lietuvių literatūra ir kontekstai. Vilniaus universitetas.
• Riffaterre, M. (1978). Semiotics of poetry. Indiana University Press.
• Riffaterre, M. (1988). Semiotyka intertekstualna: Interpretant (K. Falicka & J. Falicki, Tłum.). Pamiętnik Literacki, 1988(1), 297–314.
• Rilkė, R. M. (1975). Poezija (A. Bukontas, Tłum.). Vaga.
• Rilkė, R. M. (1992). Laiškai jaunam poetui (A. Gailius, Tłum.). Regnum.
• Šeina, V. (2004). Miesto erdvė V. Daunio kūryboje. Gimtasis žodis, 2004(6), 12–14.
• Šiukščius, V. (1999). Mitopoetika lietuvių prozoje: Tekstų interpretacija. Lietuvių literatūros ir tautosakos institutas.
• Šliogeris, A. (1996). Vaidoto siluetai. Naujoji Romuva, 1996(1–2), 6.
• Šliogeris, A. (2006). Būtis ir pasaulis: Tyliojo gyvenimo fragmentai. Margi raštai.
• Šliogeris, A. (2009). Melancholijos archipelagai (L. Donskis, Oprac.). Apostrofa.
• Stoberski, Z. (1986). Historia literatury litewskiej (2. wyd., popr. i rozsz.). Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Szczygłowski, N. (2020). Środek ciężkości przesunięty na Północ / Centre of gravity moving North. Herito: Dziedzictwo, kultura, współczesność, 2020(40), 12–25.
• Toporow, W. (2000). Miasto i mit (B. Żyłko, Tłum.). Słowo/obraz terytoria.
• Tūtlytė, R. (2003). Nuo maištingos bohemos iki tylių meditacijų. W G. Viliūnas (Red.), Naujausioji lietuvių literatūra: 1988–2002 (ss. 103–128). Alma littera.
• Tūtlytė R. (2006). Raineris Maria Rilkė ir XX amžiaus lietuvių modernioji poezija. W R. Tūtlytė, Išliekanti lyrika: XX amžiaus lietuvių poezijos vidinių struktūrų kaita (ss. 26–34). Gimtasis žodis.
• Usačiovaitė, E. (2007). Vaidoto Daunio kūrybos simboliai. W E. Usačiovaitė (Red.), Vaidotas Daunys: Kūrybos karalystės šviesa: Straipsniai, pokalbiai, esė (ss. 7–30). Versus aureus.
• Valiušaitis, V. (1989). Įkurti Vilnių iš naujo: Pokalbį parengė Vidmantas Valiušaitis. Nemunas, 1989(1), 7–10.
• Wodak, R., & Krzyżanowski, M. (Red.). (2011). Jakościowa analiza dyskursu w naukach społecznych. Oficyna Wydawnicza Łośgraf.
• Żyłko, B. (2000). Wstęp tłumacza: Miasto jako przedmiot badań semiotyki kultury. W W. Toporow, Miasto i mit (B. Żyłko, Tłum. & Oprac.; ss. 5–30). Słowo/obraz terytoria.

Identifiers

DOI

10.11649/abs.2589

Biblioteka Nauki

38453284