Sytuacja polskiej ludności rodzimej, Ukraińców i Łemków w województwie zielonogórskim w latach 1956–1960 na tle polityki narodowościowej władz

• Authors: Arkadiusz Słabig

Title variants

EN

The Situation of the Indigenous Polish Population, Ukrainians and Lemkos in the Voivodship of Zielona Góra in 1956–1960 Against the Background of the Nationality Policy of the Authorities

Abstracts

PL

Rok 1956 przyniósł rewizję dotychczasowej polityki narodowościowej państwa polskiego. Zmieniła się sytuacja mieszkających w województwie zielonogórskim tzw. autochtonów, czyli polskiej ludności rodzimej, oraz przesiedleńców ukraińskich i łemkowskich. Władze partyjno-państwowe poczyniły wobec nich wiele taktycznych ustępstw. Miały na uwadze stłumienie silnych tendencji migracyjnych i wzmocnienie z trudem budowanych struktur społecznych i gospodarczych. Do Polaków-autochtonów oraz Ukraińców i Łemków adresowano akcję pomocy gospodarczej. Wspierano rozwój kultury ludowej i nagłaśniano walkę miejscowych Polaków z długotrwałą germanizacją. Zezwolono na powołanie terenowych struktur Ukraińskiego Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego, punktów nauczania języka ukraińskiego, parafii prawosławnych i greckokatolickich placówek duszpasterskich. Ten stosunkowo pomyślny okres skończył się na początku lat sześćdziesiątych wraz z nawrotem tendencji konserwatywnych i totalizujących w polityce Władysława Gomułki i jego ekipy.

EN

The year 1956 saw a revision of the nationality policy of the Polish state, which brought a change in the situation of the indigenous Polish population and Ukrainian and Lemko displaced persons living in the voivodship of Zielona Góra. The party and state authorities made many tactical concessions with a view to suppressing strong migration tendencies and strengthening social and economic structures. There was an action of economic aid addressed to autochthonous Poles as well as Ukrainians and Lemkos. The development of folk culture was supported and the struggle of indigenous Poles against long-term Germanisation was publicised. The authorities gave permission to establish local structures of the Ukrainian Social and Cultural Association, Ukrainian language teaching centres, Orthodox parishes and Greek Catholic pastoral institutions. This relatively favourable period came to an end in the early 1960s, with the return of conservative and totalitarian tendencies in the politics of Władysław Gomułka and his camp.

Keywords

PL

polska ludność rodzima; autochtoni; Ukraińcy; Łemkowie; województwo zielonogórskie

EN

indigenous Polish population; autochthons; Ukrainian minority; Lemkos; Zielona Góra voivodship

• Publisher: Polska Akademia Nauk. Instytut Slawistyki PAN
• Journal: Acta Baltico-Slavica
• Year: 2023
• Volume: 47

Dates

published

2023

Contributors

author

Arkadiusz Słabig

• Uniwersytet Pomorski w Słupsku [Pomeranian University in Słupsk], Słupsk

• https://orcid.org/000000029089302X

References

• Benyskiewicz, J. (1966). Ze studiów nad ludnością autochtoniczną Ziemi Lubuskiej po roku 1945. Rocznik Lubuski, 4, 202–217.
• Brencz, A. (2000). Swoi na swoim: Ludność rodzima na przedwojennym pograniczu zachodniej Wielkopolski. W Z. Mazur (Red.), Wspólne dziedzictwo? Ze studiów nad stosunkiem do spuścizny kulturowej na Ziemiach Zachodnich i Północnych (ss. 615–634). Instytut Zachodni.
• Chabasińska, A. (2010). Kościół prawosławny na Ziemi Lubuskiej po II wojnie światowej. Studia Lubuskie, 6, 379–402.
• Chmielewska-Metka, A., Cieślak, T., Drzymała, P., Makuch, W., Orzechowski, P., & Pawlicki, A. (Red.). (2015). Referendum z 30 czerwca 1946 roku w województwie poznańskim w dokumentach UB: Wybór źródeł. Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu.
• Chomicz, A. (1959). Walka wsi Dąbrówka o polskość w świetle tradycji miejscowej. Przegląd Zachodni, 1959(6), 351.
• Drozd, R. (2001). Polityka władz wobec ludności ukraińskiej w Polsce w latach 1944–1989. Wydawnictwo Tyrsa.
• Dudra, S. (1998). Łemkowie: Deportacja i osadnictwo ludności łemkowskiej na Środkowym Nadodrzu w latach 1947–1960. Nakł. autora.
• Dudra, S. (2008). Poza małą ojczyzną: Łemkowie na Ziemi Lubuskiej. Oficyna Wydawnicza ATUT.
• Dulczewski, Z. (2001). Mój dom nad Odrą: Problem autochtonizacji. Agencja Reklamowo-Promocyjna „Promocja 21” w Poznaniu.
• Halczak, B. (2012). Powiatowe instancje PZPR wobec ludności ukraińskiej w powiecie zielonogórskim w latach 1949–1989. W A. Chabasińska, P. A. Leszczyński, B. A. Orłowska, & M. Pecuch (Red.), Przed i po akcji „Wisła” (ss. 65–74). Wydawnictwo Naukowe Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej.
• Halczak, B. (2018). Tajny referat Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Zielonej Górze o ludności ukraińskiej w województwie zielonogórskim w 1952 roku. W M. Šmigeľ, B. Halczak, R. Drozd, S. Dudra, & O. Kozakevych (Red.), Lemkovia, Bojkovia, Rusíni – dejiny, súčasnosť, materiálna a duchovná kultúra (T. 7/1, ss. 222–232). Belianum – Vydavateľstvo Univerzity Mateja Bela v Banskej Bystrici.
• Hałagida, I. (2007). Odnowienie nabożeństw greckokatolickich w Polsce (1956–1957): Rekonstrukcja zdarzeń i próba nowego spojrzenia. W B. Berdychowska & O. Hnatiuk (Red.), Polska – Ukraina: Osadczuk: Księga jubileuszowa ofiarowana profesorowi Bohdanowi Osadczukowi w 85. rocznicę urodzin (ss. 258–283). Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
• Koniusz, J. (1966). O działalności LTK w środowiskach ludności rodzimej. Rocznik Lubuski, 4, 397–404.
• Krzyżaniak, Z., Netzel, A., & Hyła, W. (1959). Problemy gospodarcze województwa zielonogórskiego. Rocznik Lubuski, 1, 6–39.
• Leśny, F. (2006). Pszczewianie spod znaku Rodła. Wydawnictwo „Migdal” w Międzyrzeczu.
• Madajczyk, P. (2004). Mniejszości narodowe w Polsce po II wojnie światowej. Pamięć i Sprawiedliwość, 2004(2(6)), 37–55.
• Mironowicz, E. (2000). Polityka narodowościowa PRL. Białoruskie Towarzystwo Historyczne.
• Misiło, E. (Oprac.). (2012). Akcja „Wisła” 1947: Dokumenty i materiały. Archiwum Ukraińskie; Management Academy Group.
• Pecuch, M. (2004). Przesiedleńcy w ramach akcji „Wisła” na Ziemi Lubuskiej. Zeszyty Naukowe: Nowa Marchia – prowincja zapomniana – wspólne korzenie, 2004(1), 61–80.
• Pecuch, M. (2009). Tożsamość kulturowa Łemków w zachodniej Polsce i na Ukrainie: Studium porównawcze. Zjednoczenie Łemków, Koło w Gorzowie Wlkp.
• Pisuliński, J. (2017). Akcja Specjalna „Wisła”. Libra PL. Romanow, Z. (2010). Krajniacy złotowscy w Polsce Ludowej w latach 1945–1975. Wydawnictwo Naukowe Akademii Pomorskiej w Słupsku.
• Rymar, D. A. (2005). Początki Ziemi Lubuskiej w świetle dokumentów (luty–sierpień 1945). Nadwarciański Rocznik Historyczno-Archiwalny, 2005(12), 173–286.
• Słabig, A. (2011). Aparat bezpieczeństwa w województwie zielonogórskim wobec autochtonów i „uznanych” Niemców. W J. Hytrek-Hryciuk, G. Strauchold, & J. Syrnyk (Red.), Internacjonalizm czy…? Działania organów bezpieczeństwa państw komunistycznych wobec mniejszości narodowych (1944–1989) (ss. 131–174). Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu.
• Słabig, A. (2012). Służba Bezpieczeństwa a Michał Kowalski: Przyczynek do problemu inwigilacji ukraińskich działaczy społecznych na ziemi lubuskiej. Słupskie Studia Historyczne, 18, 243–265.
• Słabig, A. (2017). Zarys działań komunistycznego aparatu bezpieczeństwa wobec ludności ukraińskiej na Ziemi Lubuskiej w latach 1947–1989. Przegląd Narodowościowy, 2017(7), 137–204. https://doi.org/10.1515/pn-2017-0005
• Słabig, A. (2018). „Sytuacja jest w naszych rękach”: Działania aparatu bezpieczeństwa Polski Ludowej wobec Ukraińców w latach 1944–1989. Wydawnictwo Naukowe Akademii Pomorskiej.
• Syrnyk, J. (2008). Ukraińskie Towarzystwo Społeczno-Kulturalne (1956–1990). Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu.
• Szczegóła, H. (Red.). (1974). Spod znaku Rodła. Lubuskie Towarzystwo Naukowe.
• Wanatko, G. (2018). Kulisy erygowania parafii greckokatolickiej w Międzyrzeczu. Studia Zachodnie, 20, 129–142.
• Wanatko, G. (2019). Kwestie religijne Łemków na Ziemi Lubuskiej. W B. A. Orłowska & K. Korenda-Gojdź (Red.), Łemkowie – swoi czy obcy? (ss. 123–144). Wydawnictwo Naukowe Akademii im. Jakuba z Paradyża.
• Zwoliński, J. (1994). Rapsodia dla Łemków. Nakładem autora.

Identifiers

DOI

10.11649/abs.2988

Biblioteka Nauki

38585194