Ḥam Ribi Avram Finci’s Ladino Translation of Selected Texts from the Zohar as a Rare Glimpse into the Methodology of Traditional Bosnian Sephardic Yeshivot (Adult Learning Clubs) and Its Relation to the Local Sufi Islamic Tradition of “Ders”

• Authors: Eliezer Papo

Title variants

PL

Przekład Ḥam Ribi Avrama Finciego wybranych tekstów Zoharu na ladino jako rzadkie spojrzenie w metodologię pracy tradycyjnych bośniacko-sefardyjskich „jeszybot” (klubów edukacyjnych dla dorosłych) oraz jej związek z lokalną, islamsko-suficką tradycją homiletyczną

Abstracts

PL

W tradycyjnej kulturze sefardyjskiej kabała teoretyczna była dziedzictwem wyłącznie uczonej elity rabinów. Od wieku XVII dla wiernych należących do niewykształconych mas bardziej skomplikowane teksty liturgiczne (nie wspominając o spekulatywnych) były niezrozumiałe, dlatego też elita rabiniczna podjęła się zadania tłumaczenia podstawowych pism liturgicznych i halahicznych na język żydowsko-hiszpański. Ponieważ dzieła Zohar zwykle nie włączano do tego kulturalno-mediacyjnego projektu, do chwili obecnej nie powstał integralny, żydowsko-hiszpański przekład ani jednej z jego ksiąg. Różni rabini sefardyjscy przekładali na żydowsko-hiszpański jedynie własny wybór najbardziej pouczających tekstów pochodzących z tego ogromnego korpusu. Niniejszy artykuł analizuje jeden z takich zbiorów wybranych fragmentów, słynny Leket a-Zoar autorstwa Ḥam Ribi Avrama (syna Mojżesza) Finciego, wydany w Belgradzie w 5619 (1858/9) roku. Antologia Finciego zawiera przekład 246 fragmentów ksiąg Zoharu, z których 121 kończy się własnymi refleksjami i komentarzami Finciego. Wiele z tych wykładów Finciego to arcydzieła tradycyjnego sefardyjskiego gatunku ustnego darush (‘kazanie’). Finci, jako komentator, nie był zainteresowany wyjaśnianiem zagmatwanych kabalistycznych terminów i konceptów. Chętniej czytał i tłumaczył Zohar jak dzieło musar – dzieło żydowskiej etyki. Jak się wydaje, w tym podejściu połączyły się tradycyjny bośniacko-sefardyjski sposób czytania, uczenia i tłumaczenia ksiąg Zoharu oraz lokalna bośniacko-muzułmańska tradycja czytania, uczenia i tłumaczenia klasycznych tekstów sufickich. Dowodzi to faktu, że wspólnoty żydowskie, zakorzenione w określonym kontekście cywilizacyjnym, nie mogą być studiowane jedynie przez pryzmat ich wyjątkowości wobec reszty świata żydowskiego ani przez pryzmat kongruencji z nim. Niemożliwe jest zrozumienie rozwoju sefardyjskich idei, praktyk i instytucji bez brania pod uwagę wspólnej osmańskiej cywilizacji, w tworzeniu i rozwoju której Sefardyjczycy przez prawie 500 lat brali udział razem ze swoimi muzułmańskimi chrześcijańsko-prawosławnymi sąsiadami.

EN

In traditional Sephardic culture, theoretical Kabbalah was an exclusive patrimony of the rabbinic elite. From the 17th century onward, many Sephardic laymen found even the Hebrew liturgical, and especially speculative, texts to be impenetrable and incomprehensible. Consequently, the rabbinic elite began to translate liturgical texts and halakhic works into popular Judeo-Spanish. However, the Zohar was usually not included in these projects of cultural intermediation. Consequently, a Judeo-Spanish translation of the integral text of the Zohar, or even of one of its volumes, does not exist to this day. At the same time, different Sephardic rabbis translated selected excerpts from the Zohar into the vernacular. This paper analyses one such anthology, Avram ben Moshe Finci’s Leket a-Zoar, published in 5619 (1858/9) in Belgrade. The anthology contains 246 excerpts from the Zohar, 121 of which conclude with Finci’s own reflections and a resumé of the moral of the story. Many of Finci’s discourses are masterpieces of the traditional Judeo-Spanish oral genre of darush. Finci was not interested in explaining theoretical kabbalistic terms and concepts. Rather, he reads the Zohar as if it were a work of Mussar. The traditional learning of Bosnian Sephardim seems to resemble, in both methodology and content, the learning traditions of their Muslim neighbours, showing once again that settled communities such as the Ottoman Sephardim cannot be researched only in the context of their affinity to the Jewish world. It is impossible to understand the way the Ottoman Sephardim developed Jewish concepts, practices and institutes without acknowledging the common Ottoman culture they shared with their Muslim and Christian neighbours.

Keywords

PL

studia sefardyjskie; kultura sefardyjska; literatura ladino; Żydzi osmańscy; Żydzi bośniaccy; żydowsko-hiszpańska literatura rabiniczna; homiletyka sefardyjska; kultura bośniacka; Żydzi bałkańscy

EN

Sephardic studies; Sephardic culture; Ladino literature; Ottoman Jews; Bosnian Jewry; Rabbinic literature in Judeo-Spanish; Sephardic Sermon; Judaism & Sufism; Balkan Culture; Balkan Jews

• Publisher: Instytut Slawistyki Polskiej Akademii Nauk
• Journal: Colloquia Humanistica
• Year: 2020
• Issue: 9
• Pages: 181-222

Dates

published

2020

Contributors

author

Eliezer Papo

• Ben Gurion University of the Negev, Beersheba

• https://orcid.org/0000000333339484

References

• Alexander, T., & Papo, E. (2006–2007). Le-koḥa shel milla: le-ḥashe ripuy sfaradiyyimyehudiyim mi-pi nashim mi-Sarayevo [The power of the word: Sephardic magic spells from Sarajevo]. Jerusalem Studies in Jewish Folklore, 24–25, 47–303.
• Beglerović, S. (2014). Tesavvuf Bosne u vidicima Fejzulaha Hadžibajrića: Vjerski i kulturni razvoj bosanskih muslimana u prvoj polovini XX stoljeća. Bookline.
• Bunis, D. (1984). Munaḥe maʾakhalim u-minhage ʾakhila be-Sefer Damśeḳ ʾEliʿezer le-Ribbi ʾEliʿezer ben Shem-Ṭov Papo – ha-sifrut harabanit be-djudezmo kemeḳor le-ʿinyane folḳlor ṿe-lashon [Elements of Hebrew and Balkan origin in the terminology of foodways in R. Eliezer Ben Sem Tov Papo’s Sefer Dameseq Eliezer – Judezmo Rabbinical literature as a linguistic and folkloristic resource] (Pt. 1). Jerusalem Studies in Jewish Folklore, 5–6, 95–151.
• Bunis, D. (1993). A lexicon of the Hebrew and Aramaic elements in modern Judezmo. Magnes Press; Misgav Yerushalayim.
• Bunis, D. (2001). On the incorporation of Slavisms in the grammatical system of Yugoslavian Judezmo. In W. Moskovich (Ed.), Jews and Slavs (Vol. 9, pp. 325–337). Hebrew University of Jerusalem.
• Eventov, Y. (1971). Toledot Yehudei Yugoslavia [History of Yugoslav Jews] (Vol. 1.). (C. Rotem, Ed.). Hitahdut olej Yugoslavia in Israel.
• Feyzipaşa, S. (2017, July 5). Hfz. Mehmed Karahodžić – 1. ders – Mesnevija – II. YouTube. https://www.youtube.com/watch?v=-jXP2dB1YCk&t=352s
• Finci, M. (1858–1859). Leket a-Zoar. [n. p.].
• Gadžo, Š. (2013). Tradicija prevođenja, kazivanja i tumačenja Mesnevije u Sarajevu i nekim drugim mjestima u BiH. Behar, 116, 3–13.
• Gaon, M. (1932). Maskiyot levav. Ha-Ma’arakh.
• Hadžimulić, H. (2013a). Mesnevija: Treći svezak, drugi dio, drugi ders. Behar, 116, 37–39.
• Hadžimulić, H. (2013b). Moj prvi ders iz Mesnevije. Behar, 116, 42–46.
• Hadžimulić, H. (2013c). Pristup. Behar, 116, 29–35.
• Kamhi, H. (1966). Sarajevski rabini. In S. Kamhi (Ed.), Spomenica: 400 godina od dolaska Jevreja u Bosnu i Hercegovinu (pp. 78–273). Odbor za proslavu 400-godišnjice dolaska Jevreja u Bosnu i Hercegovinu.
• Karahodžić, M. (2013). Jedan ders iz Mesnevije. Behar, 116, 47–50.
• Landau, L. (1980). Content and form in the Me’am Lo’ez of Rabbi Jacob Culi [Unpublished doctoral thesis]. The Hebrew University in Jerusalem.
• Lebl, Ž. (1990). Jevrejske knjige štampane u Beogradu 1837-1905. Dečje novine.
• Lebl, Ž. (2001). Do “konačnog rešenja”: Jevreji u Beogradu 1521-1942. Čigoja štampa.
• Lehmann, M. B. (2005). Ladino Rabbinic literature and Ottoman Sephardic culture. Indiana University Press.
• Levi, M. (1969). Sefardi u Bosni. Savez Jevrejskih opština Jugoslavije.
• Levy, M. (1996). Die Sephardim in Bosnien: Ein Beitrag zur Geschichte der Juden auf der Balkanhalbinsel. Wieser Verlag.
• Maestro, J. (1991). Ḳehilat Sarayevo ben shete milḥamot ha-ʿolam [The Sarajevo community between the two world wars]. In Z. Loker (Ed.), History of the Jews of Yugoslavia: Vol. 2. Jews of Croatia and Bosnia-Hercegovina in the modern era (pp. 249–300). Hitahdut Oley Yugoslavia.
• Merhemić, H.-M. (2013). Priča o lovcu. Behar, 116, 22–26.
• Molho, M. (1945). Le Meam-Loez: Encyclopédie populaire du sépharadisme levantin. Librairie Molho.
• Nezirović, M. (1988). Algunos rasgos fonéticos del español anteclásico en el habla judeo-española de Bosnia. In M. Ariza Viguera, A. Salvador Plans, & A. Viudas Camarasa (Eds.), Actas del I Congreso Internacional de Historia de la Lengua Española (pp. 1537–1545). Arco Libros.
• Nezirović, M. (2002). Judenspanisch. In M. Okuka (Ed.), Wieser Enzyklopädie des europäischen Ostens: Vol. 10. Lexicon der Sprachen des europäischen Ostens (pp. 101–116). Wieser Verlag.
• Papo, E. (2006). Pedigree, erudition and piety; involvement and mobility: The life story of Ribi Dawid ben Yaʿaqov Pardo – A case study in the making of traditional Sephardic Ḥakam. Miscelánea de Estudios Árabes y Hebraicos (sección de Hebreo), 55, 171–189.
• Papo, E. (2006–2007). Les influences slaves sur le judéo-espagnol de Bosnie dans la littérature du ‘Cercle séfarade. Yod: Revue des études modernes et contemporaines hébraïques et juives, 11–12, 315–337.
• Papo, E. (2007). Serbo-Croatian influences on Bosnian spoken Judeo-Spanish as reflected in the literary works of the members of the Sephardic circle. European Journal for Jewish Studies, 1(2), 343–364. https://doi.org/10.1163/187247107783876329
• Papo, E. (2008). Leshon etnit beʿʾidan ha-leumiyut: Ha-sefaradit ha-yehudit ha-bosnit ba-ʿet ha-ḥadasha [Ethnic language in an age of nationalism: Bosnian Judeo-Spanish in modern times]. Peʿamim, 113, 11–51.
• Papo, E. (2013). German influences on Bosnian spoken Judeo-Spanish during the first half of the 20th century, the way these are reflected in the literature produced by the Sarajevo-based Sephardic circle. In M. Studemund-Halévy, C. Liebl, & I. Vučina Simović (Eds.), Sefarad an der Donau, Lengua y literatura de los Sefardíes en tierras del Habsburgo (pp. 295–312). Tirocinio.
• Papo, I. (1981). Hebraizmi u govoru sarajevskih Sefarada / Hebraisms in the vernacular of the Sephardim in Sarajevo [Manuscript].
• Papo, I. (1995). Turcizmi u jevrejsko-španjolskom Sefarada Bosne i Hercegovine. In M. Nezirović, B. Nilević, & M. Rizvić (Eds.), Sefarad ‘92 (pp. 241–252). Institut za istoriju.
• Pinto, A. (1987). Jevreji Sarajeva i BiH. Veselin Masleša.
• Quintana, A. (1997). Diatopische Variation des Judenspanischen in den
• Balkanländern und in der Türkei. Neue Romania, 19, 47–65.
• Quintana, A. (2004). Sobre la transmisión y el formulismo en el Me‛am Lo‛ez de Yacob Julí. In H. Pomeroy & M. Alpert (Eds.), Proceedings of the Twelfth British Conference on Judeo-Spanish Studies 24-26 June, 2001: Sephardic language, literature and history (pp. 69–80). Brill.
• Quintana, A. (2006a). Geografía lingüística del judeoespañol: Estudio sincrónico y diacrónico. Peter Lang Verlag. https://doi.org/10.3726/978-3-0351-0275-8
• Quintana, A. (2006b). Mivne ha-ś’iaḥ be-sifre Meʿam loʿez le-Ribbi Yaʿakov Kuli [The structure of the narrative in R. Jacob Culiʼs Meʽam Loʽez]. Pe‛amim, 105–106, 79–151.
• Quintana, A. (2006–2007). Formules d’introduction et structure discursive dans le Me’am lo’ez de Ya’aqov Khuli. Yod: Revue des études modernes et contemporaines hébraïques et juives, 11–12, 113–40.
• Renard, J. (2008). Friends of God: Islamic images of piety, commitment, and servanthood. University of California Press. https://doi.org/10.1525/9780520940956
• Renard, J. (Ed.). (2009). Tales of god friends: Islamic hagiography in translation. University of California Press.
• Romano, S. (1995). Dictionnaire judéo-espagnol parlé – français-allemand, avec une introduction sur la phonétique et sur la formation des mots dans le judéo-espagnol. Misgav Yerushalayim.
• Rumi. (2000). Mesnevija (Vol. 1). Ljiljan.
• Rumi. (2002). Mesnevija (Vol. 2). Ljiljan.
• Smailbegović, E. (1991). Priče o starom Sarajevu. Svjetlost.
• Šmid, K. (2012). El Séfer Méšec betí, de Eliézer Papo: Ritos y costumbres sabáticas de los sefardíes de Bosnia. Consejo Superior de Investigaciones Científicas.

Identifiers

DOI

10.11649/ch.2020.013

Biblioteka Nauki

31339655