Symbolic and Ritual Practices in the Post-Soviet Urban World: Symbolic Space and Festivity in the Cities of Eastern and Southern Ukraine, 1990s–2010s

• Authors: Yevhen Rachkov

Title variants

PL

Praktyki symboliczne i rytualne w postsowieckim środowisku miejskim: przestrzeń symboliczna i obchody świąt w miastach wschodniej i południowej Ukrainy w latach 90. i na początku XXI w.

Abstracts

PL

Artykuł jest poświęcony badaniu praktyk symbolicznych i rytualnych w pięciu miastach południowej i wschodniej Ukrainy: Dnieprze, Doniecku, Zaporożu, Odessie i Charkowie, w latach 1990-2010. Symboliczne oraz rytualne praktyki miejskie (wyrażone przede wszystkim przy użyciu takich form symbolicznych jak miejskie święta, uroczystości) są szczególnie związane z kulturową i symboliczną przestrzenią miasta. Są one przede wszystkim swego rodzaju „symbolicznymi mediatorami” kulturowej pamięci miasta i uczestniczą w utrwalaniu, transmitowaniu i aktualizowaniu jego kulturowych znaczeń. W latach 90. i dwóch pierwszych dekadach XXI w. miejskie praktyki symboliczne i rytualne w Ukrainie charakteryzowały się próbami pozbycia się najbardziej odrażających przejawów sowieckiej kultury świętowania oraz stworzenia zupełnie nowego kanonu świąt. Po części procesy te odbywały się w ramach tzw. dekolonizacji pamięci historycznej, inicjowanej przez władze centralne i społeczności miejskie. Niewątpliwie ułatwiły to przemiany społeczno-polityczne, w szczególności związane z pomarańczową rewolucją (2004) oraz Euromajdanem (2013-2014), rosyjską agresją zbrojną na Ukrainę itp. Jednocześnie procesy transformacji sowieckich praktyk symbolicznych i rytualnych były umiarkowane: zmiana ustroju politycznego nie doprowadziła do „rewolucji ceremonialnej” na dużą skalę. Współczesna ukraińska kultura świąteczna łączy, często dość eklektycznie, przynajmniej kilka elementów: „nową” tradycję świąteczną, która na ogół opiera się na zapożyczonych „zachodnich” wzorcach kulturowych; element „tradycyjny”, zawierający akcenty narodowe i będący próbą ożywienia przedsowieckich wzorców kulturowych; „sowiecki”, który zachowuje sowiecki kanon świąteczny, jest często adaptowany do nowych tradycji miejskich. Ogólnie rzecz biorąc, można zauważyć, że proces budowy nowej miejskiej kultury świętowania w Ukrainie nie jest ukończony i charakteryzuje się niepewnością i możliwością „zwrócenia się” do tradycji świątecznych różnych epok historycznych.

EN

The article examines symbolic and ritual practices in five cities of southern and eastern Ukraine – Dnipro, Donetsk, Zaporizhzhia, Odesa, and Kharkiv – during the 1990s to 2010s. The author considers the ways in which urban symbolic and ritual practices (primarily expressed in such symbolic forms as municipal ceremonies and festivals) are connected with the cultural and symbolic space of cities. First and foremost, these practices represent a kind of “symbolic mediators” of urban cultural memory and participate in the preservation, broadcasting, and actualization of the cultural semantics of the city. During the 1990s to 2010s, urban symbolic and ritual practices in Ukraine were characterized by efforts to leave behind the most objectionable manifestations of the Soviet culture of festivity and create a fundamentally new festive canon. To an extent, these developments were part of the so-called “decolonization of historical memory,” initiated by the central government and urban communities. Undoubtedly, they were facilitated by the ongoing socio-political transformations, particularly those connected with the Orange Revolution (2004) and Euromaidan Revolution (2013–2014), the Russian aggression against Ukraine, etc. At the same time, the transformation of the Soviet complex of symbolic and ritual practices progressed only slowly; the change of political regime did not lead to a large-scale “ceremonial revolution.” Modern Ukrainian festive culture involves a combination, often quite eclectic, of at least several elements: a “new” style of festivity, generally based on borrowed “Western” cultural patterns; “traditional” forms, stressing national aspects and attempting to revive pre-Soviet cultural models; and “Soviet” forms, which preserve the Soviet festive canon, often adapted and rethought within the framework of the new urban tradition. Overall, the process of constructing a new model of urban festivity in Ukraine is far from complete; this emerging cultural complex remains fluid and capable of “turning” towards the festive traditions of different historical periods.

Keywords

PL

praktyki symboliczne; praktyki rytualne; duże miasta; Ukraina

EN

symbolic practices; ritual practices; big cities; Ukraine; post-socialist

• Publisher: Instytut Slawistyki Polskiej Akademii Nauk
• Journal: Colloquia Humanistica
• Year: 2021
• Issue: 10
• Pages: 1-39

Dates

published

2021

Contributors

author

Yevhen Rachkov

• Харківський національний університет імені В. Н. Каразіна [V. N. Karazin Kharkiv National University], Kharkiv

• https://orcid.org/0000000285060162

References

• Assman, A. (2014). Dlinnaia ten′ proshlogo: Memorial′naia kul′tura i istoricheskaia politika (B. Khlebnikov, Trans.). Novoe literaturnoe obozrenie.
• Assman, A. (2004). Kul′turnaia pamiat′: Pis′mo, pamiat′ o proshlom i politicheskaia identichnost′ v vysokikh kul′turakh drevnosti (M. Sokol′skaia, Trans.). IAzyki slavianskoĭ kul′tury.
• Barysheva, E. (2017). Oborotnaia storona sovetskogo prazdnika 1920–30-kh godov: 7 noiabria glazami sovremennikov. Dialog so vremenem, 2017(59), 81–99.
• Bell, C. (2009). Ritual theory, ritual practice. Oxford University Press.
• Bulygina, T., & Kozhemiako, T. (2012). Istoricheskaia pamiat′ i iubilei v Rossii v XX–XXI vekakh. Istoriia i istoricheskaia pamiat′, 2012(6), 63–76.
• Czepczyński, M. (2008). Cultural landscapes of post-socialist cities: Representation of powers and needs. Routledge.
• Den′ Rozhdeniia Odessy, ili kak ėtot den′ otmechali v raznye gody. (n.d.). Chisto Odesskiĭ saĭt. http://odesskiy.com/chisto-fakti-iz-zhizni-i-istorii/den-rozhdenija-odessy-ili-kak-etot-den-otmechali-v-19-veke.html
• D′iakon Georgiĭ Skubak. (2006). Dnepropetrovsk: Ustanovlena skulʹptura pokrovitel′nitsy goroda velikomuchenitsy Ekateriny. Pravoslavie v Ukraine. http:// arhiv.orthodoxy.org.ua/ru/node/3399
• Dnipro design. (n.d.). https://dnipro.design/
• Dovhopolova, O. (2015, March 4). 600-richchia Odesy ta ievropeĭs′kyĭ proekt Ukraїny. Historians.in.ua. http://www.historians.in.ua/index.php/en/istoriya-i-pamyat-vazhki-pitannya/1455-oksana-dovhopolova-600-richchia-odesy-ta-ievropeiskyi-proekt-ukrainy
• Drelicharz, W., & Piech, Z. (2004). Dawne i nowe herby Małopolski (B. Widłak, Graphic design). Towarzystwo Naukowe “Societas Vistulana”.
• sentiabria 19:00 – onlaĭn-kontsert na Potemkinskoĭ lestnitse. (2020, September 2). Ofitsial′nyĭ saĭt goroda Odessa. https://omr.gov.ua/ru/announce/220760/
• Fed′ko, A. (2009, August 29). Den′ shakhtera. Donetsk: Istoriia, sobytiia, fakty. https://infodon.org.ua/pedia/457
• Fedor, J., Kangaspuro, M., Lassila, J., & Zhurzhenko, T. (Eds.). (2017). War and memory in Russia, Ukraine and Belarus. Palgrave Macmillan. https://doi.org/10.1007/978-3-319-66523-8
• Gennadiĭ Kernes prizval khar′kovchan prisoedinit′sia k aktsii “Polk Bessmertnoĭ Pobedy”. (2020, April 13). Ofitsial′nyĭ saĭt Khar′kovskogo gorodskogo soveta, gorodskogo golovy, ispolnitel′nogo komiteta. https://www.city.kharkov.ua/ ru/news/gennadiy-kernes-zaklikav-kharkivyan-priednatisya-do-aktsii-polk-bezsmertnoi-peremogi-44378.html
• Gerby gorodov, raĭonov, sel i poselkov Ukrainy: G. Dnepr (do 2016 g. – Dnepropetrovsk) (Ukraina). (n.d.). Geral′dikum. http://heraldicum.ru/ukraine/towns/dnepro.htm
• Gerby gorodov, raĭonov, sel i poselkov Ukrainy: G. Donetsk (Ukraina). (n.d.). Geral′dikum. http://heraldicum.ru/ukraine/towns/doneck.htm
• Gerby gorodov, raĭonov, sel i poselkov Ukrainy: G. Zaporozh′e (Ukraina).
• (n.d.). Geral′dikum. http://heraldicum.ru/ukraine/towns/zaporoz.htm
• Grechylo, A. (1998). Ukraїns′ka mis′ka heral′dyka. UHT.
• Haĭdaĭ, O. (n.d.). Protystoiannia navkolo mynuloho, abo pam’iatnyky Leninu v TSentral′niĭ Ukraїni. Ukraїna Moderna. https://uamoderna.com/demontazh-pamyati/gaidai-lenin-monuments
• Haĭdaĭ, O. (2018). Kam’ianyĭ hist′: Lenin u TSentral′niĭ Ukraїni (2nd ed.). K.I.S.
• Hobsbawm, E., & Ranger, T. (Eds.). (1983). The invention of tradition. Cambridge University Press.
• IAsenov, E. (2008, June 9). Ėto nash donetskiĭ gerb. Donetsk: Istoriia, sobytiia, fakty. https://infodon.org.ua/donetsk/243
• Ishchenko, IA. O. (2006). Symvolika ta emblematyka misʹkykh herbiv Ukraїny 60–80-kh rokiv XX st.: Istoryko-dzhereloznavche doslidzhennia [Unpublished doctoral dissertation]. In-t istoriї Ukraїny NAN Ukraїny.
• IUrchak, A. (2014). Éto bylo navsegda, poka ne konchilos′: Poslednee sovetskoe pokolenie. Novoe literaturnoe obozrenie.
• Kalmakan, I. K., & Emel′ianov, M. V. (1995). K istorii Odesskogo gerbotvorchestva. Gerboved, 1995(8), 88–96.
• Kas′ianov, H. (2018a). Past continuous: Istorychna polityka 1980-kh‒2000-kh: Ukraїna ta susidy. Laurus; Antropos-Lohos-Fil′m.
• Kas′ianov, H. (Ed.). (2018b). Polityka i pam’iat′. Dnipro – Zaporizhzhia – Odesa – Kharkiv: Vid 1990-kh do s′ohodni. FOP Shumylovych.
• Kavun, M. (2011, September 8). Den′ goroda v Dnepropetrovske: Traditsii i novatsii. Gorod.dp.ua. https://gorod.dp.ua/news/66042
• Kharkiv vyznachyv lohotyp do IEvro-2012. (2008, May 29). UNIAN. https://www. unian.ua/kharkiv/119449-harkiv-viznachiv-logotip-do-evro-2012.html
• Kharkivs′ki aktyvisty pereĭmenuvaly “Vichnyĭ vohon′”. (2015, May 9). Ukraїns′ka pravda. https://www.pravda.com.ua/news/2015/05/9/7067261/
• Konstantinov, O., & Sibirtsev, A. (2020, November 24). “Gde Avel′, brat tvoĭ?”: Kommunisticheskiĭ genotsid, svalka na meste massovykh zakhoroneniĭ i bez-razlichie odessitov (foto, dokumenty). Dumskaia. https://dumskaya.net/news/ gde-avel-brat-tvoy-kommunisticheskiy-genotcid-sv-131337/
• Kontserty, otkrytie “sukhogo fontana” i doma nedvizhimosti: V Khar′kove otprazdnuiut Den′ goroda 2020. (2020, August 13). VGORODE. https://kh.vgorode.ua/news/ sobytyia/a1127787-kontserty-otkrytie-sukhoho-fontana-i-doma-nedvizhimosti-v-kharkove-otprazdnujut-den-horoda-2020
• Lane, C. (1981). The rites of rulers: Rituals in industrial society – the Soviet case. Cambridge University Press.
• Lynch, K. (1960). The image of the city. MIT Press.
• Miurė, F. (2001). Posle istorii. Inostrannaia literatura, 2001(4). https://magazines. gorky.media/inostran/2001/4/posle-istorii.html
• Musiiezdov, O. O. (2016). Mis′ka identychnist′ u (post)suchasnomu suspil′stvi: Ukraїns′kyĭ dosvid. KhNU imeni V. N. Karazina.
• Naĭbil′shyĭ prapor Ukraїny rozhornuly u Kharkovi. (2011, August 21). Ukrinform. https://www.ukrinform.ua/rubric-regions/1236106-nayblshiy_prapor_ukrani_ rozgornuli_u_harkov_1036457.html
• Nora, P. (2005). Vsemirnoe torzhestvo pamiati (M. Sokol′skaia, Trans.). Nepri-kosnovennyĭ zapas, 2005(2). https://magazines.gorky.media/nz/2005/2/ vsemirnoe-torzhestvo-pamyati.html
• Opys symvoliky. (n.d.). Ofitsiĭnyĭ saĭt Kharkivs′koї mis′koї rady, mis′koho holovy, vykonavchoho komitetu. https://www.city.kharkov.ua/uk/opisanie-simvoliki. html
• Pam’iataiemo! Peremahaiemo! Do Dnia pam’iati ta prymyrennia ta Dnia peremohy nad natsyzmom u Druhiĭ svitoviĭ viĭni. (2015, April 15). Ukraїns′kyĭ instytut natsional′noї pam’iati. https://uinp.gov.ua/informaciyni-materialy/vchytelyam/ metodychni-rekomendaciyi/pamyatayemo-peremagayemo-do-dnya-pamyati-ta-prymyrennya-ta-dnya-peremogy-nad-nacyzmom-u-drugiy-svitoviy-viyni
• Pasturo, M. (2003). Geral′dika. Astrel′; ACT.
• Pastushenko, T. V., Tytarenko, D. M., & Cheban, O. I. (2016). 9 travnia 2014–2015 rr. v Ukraїni: Stari tradytsiї – novi tseremoniї vidznachennia. Ukraїns′kyĭ istorychnyĭ zhurnal, 2016(3), 106–124.
• Plaggenborg, Sh. (2000). Revoliutsiia i kul′tura: Kul′turnye orientiry v period mezhdu Oktiabr′skoĭ revoliutsieĭ i ėpokhoĭ stalinizma (I. Kartasheva, Trans.). Zhurnal “Neva”.
• Portnov, A. (2017). The Holocaust in the public discourse of post-Soviet Ukraine. In J. Fedor, M. Kangaspuro, J. Lassila, & T. Zhurzhenko (Eds.), War and memory in Russia, Ukraine and Belarus (pp. 347–370). Palgrave Macmillan. https://doi. org/10.1007/978-3-319-66523-8_12
• Posokhov, S. I. (2014). Universitet i gorod v Rossiĭskoĭ imperii (vtoraia polovina XVIII – pervaia polovina XIX vv.). KhNU imeni V. N. Karazina.
• Post, P. (2015). Ritual studies. In Oxford research encyclopedia of religion. Oxford University Press. https://doi.org/10.1093/acrefore/9780199340378.013.21
• Post, P. (2020). Over rituelen in tijden van corona. Funeraire Academie. https://research. tilburguniversity.edu/en/publications/over-rituelen-in-tijden-van-corona
• Proekt Zakonu Ukraїny “Pro derzhavni ta inshi sviata, pam’iatni daty i skorbotni dni”. (n.d.). Ukraїns′kyĭ instytut natsional′noї pam’iati. https://old.uinp.gov.ua/ laws/proekt-zakonu-ukraini-pro-derzhavni-ta-inshi-svyata-pam-yatni-dati-i-skorbotni-dni
• Prohrama sviatkovykh zakhodiv z nahody vidznachennia Dnia mista v 2020 rotsi. (2020, September 10). Ofitsiĭnyĭ saĭt Dniprovs′koї mis′koї rady. https://dniprorada. gov.ua/uk/articles/item/40192/programa-svyatkovih-zahodiv-z-nagodi-vidznachennya-dnya-mista-v-2020-roci
• Prohramy zakhodiv Kharkivs′koї mis′koї rady z pidhotovky ta sviatkuvannia 350-richchia mista Kharkova. (2004). Reiestr aktiv kharkivs′koї mis′koї rady. http://kharkiv.rocks/reestr/141820
• Rachkov, IE. S. (2018). Symvoly ta emblemy klasychnykh universytetiv Ukraїny (kinets′ XX – pochatok XXI st.). KhNU imeni V. N. Karazina.
• Ratsybars′ka, IU. (2018, October 16). Aleia Heroїv u Dnipri peretvorylas′ na aleiu rozbratu? Radio Svoboda. https://www.radiosvoboda.org/a/aleya-heroyiv-u-dnipri/29547043.html
• Reshenie Odesskogo gorodskogo soveta №3297-VI ot 16 aprelia 2013 g. “Ob utverzhdenii Polozheniia o simvolike goroda Odessy i simvolakh Odesskogo gorodskogo golovy”. (n.d.). Ofitsial′nyĭ saĭt goroda Odessa. https://omr.gov.ua/ua/odessa/ city-symbols/
• Rol′f, M. (2009). Sovetskie massovye prazdniki (V. Altukhova, Trans.). Rossiĭskaia politicheskaia ėntsiklopediia.
• Rozporiadzhennia Odes′koho mis′koho holovy №807-01r vid 15.09.2012 r. “Pro vykorystannia turystychnoho lohotypu m. Odesy”. (2012). Ofitsiĭnyĭ saĭt mista Odesa. https://omr.gov.ua/ru/acts/mayor/44101/
• Rukovodstvo po ispol′zovaniiu elementov firmennogo stilia goroda Odessy. (2012). Studiia Artemiia Lebedeva. https://omr.gov.ua/images/File/CitySymbloics/ Odessa-Guidelines-Screen.pdf
• Saratov, I. (2008). Istoriia khar′kovskikh gerbov. Maĭdan.
• Schenk, G. (2020). Zwischen Sowjetnostalgie und “Entkommunisierung”: Postsowjetische Geschichtspolitik und Erinnerungskultur in der Ukraine. FAU University Press.
• Serio, P. (1999). Russkiĭ iazyk i analiz sovetskogo politicheskogo diskursa: Analiz nominalizatsiĭ. In P. Serio (Ed.), Kvadratura smysla: Frantsuzskaia shkola analiza diskursa (pp. 337–383). Progress.
• Sherman, J. (2018). Postscript: A new ritual turn? International Journal of Philosophy and Theology, 79(3), 341–347. https://doi.org/10.1080/21692327.2018.1474323
• Shykhanov, R. (2020). Datuvannia zasnuvannia ta praktyka sviatkuvannia dnia narodzhennia m. Zaporizhzhia. In Ab urbe condita: Urbanistychnyĭ prostir Pivdennoї Ukraїny v ostanniĭ tretyni XVIII – pershiĭ polovyni XX st. (pp. 126–138). AA Tandem.
• Soboleva, N. (1985). Starinnye gerby rossiĭskikh gorodov. Nauka.
• Statut hromady. (n.d.). Ofitsiĭnyĭ saĭt Zaporiz′koї mis′koї rady. https://zp.gov.ua/uk/ page/statut-metrovyĭ “heorhiїvs′kyĭ” prapor rozhornuly u Kharkovi. (2014, May 9). Radio Svoboda. https://www.radiosvoboda.org/a/25378993.html
• Sylaieva, H. (2014, October 2). Lenin: Ekho padinnia. BBC News Ukraїna. https://www.bbc.com/ukrainian/politics/2014/10/141002_lenin_kharkiv_echo_hk
• Symvolika mista. (n.d.-a). Ofitsiĭnyĭ saĭt Dniprovs′koї mis′koї rady. https://dniprorada. gov.ua/uk/page/simvolika-mista
• Symvolika mista. (n.d.-b). Ofitsiĭnyĭ saĭt Zaporiz′koї mis′koї rady. https://zp.gov.ua/ uk/page/symvolika-mista
• Top-10 samykh aliapovatykh monumentov nezavisimoĭ Ukrainy. (2009, November 19). UNIAN. https://www.unian.net/society/291104-top-10-samyih-alyapovatyih-monumentov-nezavisimoy-ukrainyi.html
• TSentr Razumkova. (2020). Osoblyvosti relihiĭnoho i tserkovno-relihiĭnoho samovyznachennia hromadian Ukraїny: Tendentsiї 2000–2020 rr. (Informatsiĭni materialy). https://razumkov.org.ua/uploads/article/2020_religiya.pdf
• Tvara, D. (2018, June 5). Zamist′ Kobzona: U Dnipri oholosyly konkurs na naĭkrashchu pisniu pro misto. Dniprohrad: Visnyk nebaĭduzhykh hromadian. https:// dniprograd.org/2018/06/05/zamist-kobzona-u-dnipri-ogolosili-konkurs-na-naykrashchu-pisnyu-pro-misto_68239
• Tymoshenko, D. (2019, September 5). Datu osnovaniia Donetska nuzhno vesti minimum s 1779 goda – istorik. Radio Svoboda. https://www.radiosvoboda. org/a/donbass-realii/30148510.html
• U Dnipri obraly brend ta lohotyp mista. (2017, August 9). Ofitsiĭnyĭ saĭt Dniprovs′koї mis′koї rady. https://dniprorada.gov.ua/uk/articles/ item/21220/u-dnipri-obrali-brend-ta-logotip-mista
• U Donets′ku prezentovano lohotyp mista do IEvro-2012. (2010, June 9). UNIAN. https://www.unian.ua/society/366861-u-donetsku-prezentovano-logotip-mista-do-evro-2012.html
• U Khar′kova poiavilsia pokrovitel′. (2010, August 24). Segodnia. https://www.segodnya. ua/regions/kharkov/u-kharkova-pojavilcja-pokrovitel-210768.html
• U Kharkovi vidkryly pam’iatnyk voїnam ATO. (2019, October 14). Ofitsiĭnyĭ saĭt Kharkivs′koї mis′koї rady, mis′koho holovy, vykonavchoho komitetu. https:// www.city.kharkov.ua/uk/news/u-kharkovi-vidkrili-pamyatnik-voinam-ato-42967.html
• U tsentri Kharkova vandaly rozbyly pam’iatnyk na chest′ proholoshennia nezalezhnosti Ukraїny. (2019, May 6). LB.ua. https://lb.ua/society/2019/05/06/426174_v_tsentre_harkova_vandali_razbili.html
• U Zaporizhzhi vidkryly pam’iatnyĭ znak zahyblym voїnam 55-oї artbryhady. (2019, October 13). UNIAN. https://www.ukrinform.ua/rubric-regions/2798415-u-zaporizzi-vidkrili-pamatnij-znak-zagiblim-voinam-55oi-artbrigadi.html
• Vechnaia pamiat′: V Odesse otkryli pamiatnik pogibshim voinam ATO i OOS. (2020, May 29). VGORODE. https://od.vgorode.ua/news/sobytyia/a1118099-vechnaja-pamjat-v-odesse-otkryli-pamjatnik-pohibshim-voinam-ato-i-oos
• Vinkler, P. P. fon. (1899). Gerby gorodov, gubernīĭ, oblasteĭ i posadov Rossīĭskoĭ imperīi, vnesennye v polnoe sobranīe zakonov s 1649 po 1900 god. Tipografīia I. M. Komelova.
• Zavistovskiĭ, A. (Ed.). (2007). Kladbishche zhertv totalitarizma. Izdatel′skiĭ dom “Vokrug tsveta”.

Identifiers

DOI

10.11649/ch.2521

Biblioteka Nauki

31339671