“Zbor imaat graǵanite”: The First Sociological Study, the Polish Sociological Expert Aid to Macedonia in the Mid-1960s and the Post-Earthquake History of Interethnic Relations in Skopje

• Authors: Naum Trajanovski

Title variants

PL

„Obywatele mają głos”. Pierwsze studium socjologiczne, polska socjologiczna pomoc ekspercka w Macedonii w połowie lat 60. XX wieku i historia stosunków międzyetnicznych w Skopje po trzęsieniu ziemi

Abstracts

PL

Poranek w Skopje 26 lipca 1963 roku był momentem, kiedy miasto zostało dotknie katastrofalnym trzęsieniem ziemi, które przyniosło 1070 ofiar [wśród mieszkańców – JS], i zniszczyło dwie trzecie miasta. Należąca do bloku państw niezaangażowanych Jugosławia natychmiast poprosiła o pomoc dla zrujnowanego miasta, na którą odpowiedziało 80 państw z całego świata, z Organizacji Narodów Zjednoczonych i z innych organizacji międzynarodowych. Tak masowa reakcja [ze strony świata] zainspirowała miejscowe władze do wymyślenia [na nowo] Skopje po trzęsieniu ziemi jako „miasta solidarności” – symbolu współpracy ponad podziałami na bloki [polityczne] i „miasta otwartego” na migrację wewnętrzną [w ramach republiki] i w ramach Federacji [jugosłowiańskiej], wreszcie jako przykład [realizacji] ogólnojugosłowiańskiego państwowotwórczego hasła „braterstwo i jedność”. Jednakże rosnące od lat 80. XX wieku napięcia międzyetniczne, rozpad Jugosławii i konflikt z 2001 roku przyniosły dramatyczny zwrot na płaszczyźnie oficjalnej w kwestii odnowy [miasta] po trzęsieniu ziemi i w stosunku do polityki demograficznej. Ta narracja była szczególnie promowana poprzez praktyki upamiętniania w Macedonii po 2001 roku. Niniejszy artykuł zajmuje się całkiem zapomnianym epizodem z czasów przebudowy Skopje po trzęsieniu ziemi: [przedmiotem analizy będzie] pierwsze większe socjologiczne opracowanie obejmujące okres od grudnia 1964 do kwietnia 1965, które jest częścią polskiej pomocy eksperckiej dla Skopje po trzęsieniu ziemi w ramach przygotowań do tzw. planu generalnego dla miasta, finansowanego przez ONZ. Pomimo, że opublikowane studium zawiera wyjątkowe dane co do ekonomicznego i demograficznego poziomu życia miejscowych gospodarstw domowych i przegląd najważniejszych problemów międzyetnicznych w mieście, nie zyskało koniecznej uwagi ze strony władz, a do rozpadu Jugosławii nie było zauważane tak że w literaturze naukowej. Celem mojego artykułu jest zatem prezentacja głównych wyników badań tego międzynarodowego projektu, rekonstrukcja badań terenowych i pierwszych rezultatów socjologicznych [wywiadów] przy zastosowaniu metody triangulacyjnej [korzystającej z wielu technik badawczych]: analizy materiałów archiwalnych, nieustrukturyzowanych wywiadów z polskimi i macedońskimi badaczami zaangażowanymi w pracę nad projektem, opracowań dotyczących odnowy tkanki miejskiej Skopje. W konkluzji dowodzę, że opracowanie – jego realizacja, wyniki i prognozy – można czytać jako klucz do lepszego zrozumienia stosunków etnicznych i historii Skopje po trzęsieniu ziemi. archiwalnych, nieustrukturyzowanych wywiadów z polskimi i macedońskimi badaczami zaangażowanymi w pracę nad projektem, opracowań dotyczących odnowy tkanki miejskiej Skopje. W konkluzji dowodzę, że opracowanie – jego realizacja, wyniki i prognozy – można czytać jako klucz do lepszego zrozumienia stosunków etnicznych i historii Skopje po trzęsieniu ziemi.

EN

On the early morning of 26 July 1963, a calamitous earthquake struck the Macedonian capital of Skopje, taking the lives of 1,070 people and destroying more than two-thirds of the urban fabric. The politically non-aligned Yugoslav government immediately issued a call for help for the earthquake-torn city, which was picked up by more than eighty states across the globe, as well as the United Nations and other international organizations. The domestic authorities, in turn, sought to reimagine post-disaster Skopje as a “City of Solidarity,” a symbol of the trans-bloc cooperation, and an “Open City” – one open to domestic and intra-federal migrations and the epitome of the trans-Yugoslav state-building slogan of “brotherhood and unity.” However, the mounting interethnic tensions in the 1980s, the Yugoslav dissolution, and the 2001 insurgency dramatically shifted the public optics over the post-earthquake urban reconstruction and demographic politics – a narrative which found a particular stronghold in the memory politics of post-2001 Macedonia.construct their own interpretations of the social change. The present paper discusses one overlooked episode from the post-earthquake reconstruction of Skopje: from December 1964 to April 1965, the first ever large-scale sociological survey was conducted among Skopjans as part of the Polish expert aid and the preparations for the UN-sponsored Skopje Urban Project. Although the published study contained an exclusive portrayal of the economic and demographic features of the local households and revealed some of the major interethnic issues in the city, it never received proper treatment by the authorities and – up to the Yugoslav dissolution – in the scholarship. Thus, in order to present the major outcomes of this cross-national endeavor, I reconstruct the prehistory, the fieldwork and the immediate results of the survey by triangulating a set of archival materials, semi-structured interviews with its Polish and Macedonian conveners, and secondary literature on Skopje’s urban reconstruction. Finally, I argue that the survey – its realization, results and aftermath – can be read as a key to a better understanding of the post-earthquake history of Skopje and the interethnic relations in the city.

Keywords

PL

Skopje; trzęsienie ziemi w Skopje w 1963 roku; socjologia miasta; planowanie miasta; stosunki etniczne; transfer wiedzy

EN

Skopje; Skopje earthquake; interethnic relations; transnational knowledge-transfer; urban sociology

• Publisher: Polska Akademia Nauk. Instytut Slawistyki PAN
• Journal: Colloquia Humanistica
• Year: 2021
• Issue: 10
• Pages: 1-41

Dates

published

2021

Contributors

author

Naum Trajanovski

• Szkoła Nauk Społecznych, Polska Akademia Nauk [Graduate School for Social Research, Polish Academy of Sciences], Warsaw

• https://orcid.org/0000000196867861

References

• juli 1963 – Žrtvi na skopskiot zemjotres. (1963). Centar za informacii na Gradskoto sobranie na grad Skopje.
• Aceski, I. (1996a). Skopje – sociološka studija. Ekopress.
• Aceski, I. (1996b). Skopje: Vizija i realnost. Filozofski fakultet – Skopje.
• Aceski, I., & Matilov, N. (1997). Razvojot na urbanite centri vo Republika Makedonija. Institut za sociološki i političko-pravni istražuvanja.
• Ačkoska, V. (2003). Bratstvoto i edinstvoto 1944–1974: Pomeǵu harmonija i dis-harmonija. Institut za nacionalna istorija.
• Adamson, K., & Jović, D. (2004). The Macedonian-Albanian political frontier: The re-articulation of post-Yugoslav political identities. Nations and Nationalism, 10(3), 298–301. https://doi.org/10.1111/j.1354-5078.2004.00168.x
• Ambraseys, N. N. (1968a). An engineering seismology study of the Skopje earthquake of 26 July 1963. In Unesco earthquake study missions: The Skopje earthquake 1963 (Vol. 66; pp. 35–88). UNESCO.
• Ambraseys, N. N. (1968b). General characteristics of the Skopje earthquake – a sum-mary. In Proceedings of the international seminar on earthquake engineering – Skopje 1964. Held under the auspices of the Federal Government of Yugoslavia and of Unesco, Skopje, 29 September to 2 October (pp. 81–85). UNESCO.
• Anakioski, D. (1967). Kretanje zaposlenosti i promene u socijalnoj strukturi stanovništva SR Makedonije. Stanovništvo, 5(4), 293–304.
• Archer, R. (2018). The moral economy of home construction in late socialist Yugoslavia. History and Anthropology, 29(2), 141–162. https://doi.org/10.1080/02757206.20 17.1340279
• Arsovski, T. (1989). Skopje: Urbanizam i arhitektura 1945–1985 (Kniga III). Sobranie na grad Skopje.
• Bielińska-Kowalewska, K. (2012). Kako je poljski revizionizam mimoišao tzv. praxis-filozofiju: Recepcija jugoslovenske filozofije u Poljskoj tokom 60-ih i početkom 70-ih u kontekstu sudbine poljskog revizionizma i njegove karakteristike. In D. Olujić & K. Stojaković (Eds.), Praxis: Društvena kritika i humanistički socijalizam (pp. 269–293). Roza Luxemburg Stiftung.
• Bishop, L., & Kuula-Luumi, A. (2017). Revisiting qualitative data reuse: A decade on. SAGE Open, 7(1), 1–15. https://doi.org/10.1177/2158244016685136
• Blaževski, B. (2017, September 24). Postzemjotresna obnova na Skopje: Voved vo eden podzaboraven diskurs. Built.mk.
• Bojić, N. (2019). Social and physical planning: Two approaches to territorial production in socialist Yugoslavia between 1955 and 1963. Architectural Histories, 7(1), 1–17. https://doi.org/10.5334/ah.309
• Borota Popovska, M., & al. (Eds). (2015). 50 godini Institut za sociološki i političko-pravni istražuvanja 1965–2015. Institut za sociološki i političko-pravni istražuvanja.
• Broniewski, S., & Suchorzewski, W. (1979). Metoda optymalizacji warszawskiej. In R. Kulikowski & J. W. Owsiński (Eds.), Zastosowanie analizy systemowej w modelowaniu rozwoju regionalnego (pp. 91–102). Państwowe Wydawnictwo Naukowe; Instytut Badań Systemowych.
• Brunnbauer, U. (2004). Fertility, families and ethnic conflict: Macedonians and albanians in the Republic of Macedonia, 1944–2002. Nationalities Papers, 32(3), 565–598. https://doi.org/10.1080/0090599042000246406
• Brunnbauer, U., Kraft, C., & Schulze Wessel, M. (2011). Introduction: Sociology and ethnography in East-Central and South-East Europe under state socialism. In U. Brunnbauer, C. Kraft, & M. Schulze Wessel (Eds.), Sociology and ethnography in East-Central and South-East Europe: Scientific self-description in state socialist countries (pp. 1–28). Oldenbourg Verlag.
• Bubevski, D. (1985). Nekoi aspekti na nacionalniot sostav na naselenieto vo SR Makedonija vo periodot 1948–1981 godina. MANU.
• Cvitković, S., & Kline, M. (2017). Skopje: Rebranding the capital city through architecture and monuments to remake the nation brand. Sociologija i Prostor, 55(1), 33–53.
• Davis, I. (1975). Skopje rebuilt: Reconstruction following the 1963 earthquake. Architectural Design, 45(1), 660–663.
• Deipenbrock, E., & al. (2010). Research Projekt: Skopje – A Modern City? Hafen City Universität. https://docshare.tips/research-project-skopje-a-modern-city_575027a4b6d87f211f8b46f4.html
• Doxiadis, C. A. (2005). Towards an ekistic theory. Ekistics, 72(430–435), 39–66. https:// doi.org/10.5281/ekistics.v72i430-435.150
• Duller, M. (2018). Yugoslav sociology: Political autonomy under a single-party regime. In A. Hîncu & V. Karady (Eds.), Social sciences in the “Other Europe” since 1945 (pp. 159–184). Central European University Press.
• Dziewulski, S., & Jankowski, S. (1957). The reconstruction of Warsaw. The Town Plan-ning Review, 28(3), 209–221. https://doi.org/10.3828/tpr.28.3.p0345h13wp63416x
• Engelking, A. (2020). Introduction. In J. Obrębski, The Giaours of Macedonia (pp. 7–10). Oficyna Naukowa.
• Filip, J., & Crvenkovski, K. (1993). Podvodni grebeni na politikata. Makedonsko radio.
• Fisher, J. C. (1964). The reconstruction of Skopje. Journal of the American Institute of Planners, 30(1), 46–48. https://doi.org/10.1080/01944366408978088
• Flere, S. (1994). The development of sociology as a contested science in Post-World War II Yugoslavia. In M. F. Keen & J. Mucha (Eds.), Eastern Europe in transformation: The impact on sociology (pp. 113–124). Greenwood Press.
• Galjer, J. (2019). Radical or not at all? Architectural criticism as a vehicle of CIAM and Team 10 networking in socialist Yugoslavia. In N. Correia, M. H. Maia, & R. Figueiredo (Eds.), Revisiting post-CIAM generation: Debates, proposals and intellectual framework (149–166). CEAA/ESAP-CESAP.
• Georgievski, P., & Gurovska, M. (2003). Macedonian sociology in the 1990s: Between the old conceptions and new challenges. In M. F. Keen & J. L. Mucha (Eds.), Sociology in Central and Eastern Europe: Transformation at the dawn of a new millennium (pp. 107–116). Praeger.
• Georgievski, P. (2013). Sociologijata kako kritika na opštestvenata, obrazovnata i kul-turnata promena. Matica makedonska.
• Gzell, S. (2011). Międzynarodowe osiągnięcia polskiej urbanistyki. Kwartalnik Architektury i Urbanistyki, 56(3), 3–26.
• Hetemi, A. (2020). Student movements for the Republic of Kosovo: 1968, 1981 and 1997. Palgrave Macmillan. https://doi.org/10.1007/978-3-030-54952-7
• Home, R. (2007). Reconstructing Skopje, Macedonia, after the 1963 earthquake: The Master Plan forty years on. Papers in Land Management, 2007(7), 2–22.
• Hudson, K. (2003). Breaking the South Slav dream: The rise and fall of Yugoslavia. Pluto Press.
• Ivanoski, S. (1966). Sociološki istražuvanja: Rabotni i životni uslovi na železničarite od Makedonija. ŽTP.
• Izveštaj od socijalniot pregled. (1965). Polservis – Zavod za urbanizam i arhitektura.
• Jančeva, Lj., & Litovski, A. (2017). Macedonia and Macedonians in Yugoslavia: In search for identity. In S. Biserko (Ed.), Yugoslavia from a historical perspective (pp. 163–185). Helsinki Committee for Human Rights in Serbia.
• Janev, G. (2017). Burdensome past: Challenging the socialist heritage in Macedonia. Studia ethnologica Croatica, 29(1), 149–170. https://doi.org/10.17234/SEC.29.8
• Jankowski, S. (1967). Plan ogólny Skopje. Miasto. Organ Towarzystwa Urbanistów Polskich 1967(4), 2–19.
• Josifovski, I., & al. (1988). Planiranjeto na semejstvoto vo SR Makedonija. NIP Studentski zbor.
• Jovanovski, J. (1976). Stanbenoto prašanje i standardot na domaḱinstvata korisnici na postojanata parična pomoš vo SR Makedonija. Godišnik na Institutot za sociološki i političko-pravni istražuvanja, 2(1), 99–122.
• Jović, D. (2009). Yugoslavia: A state that withered away. Purdue University Press. https://doi.org/10.2307/j.ctt6wq3tg
• Karłowicz, R., & Pióro, Z. (1964). Problemy struktury miasta. Ośrodek Informacji Technicznej i Ekonomicznej w Budownictwie.
• Kędziorek, A. (2014). The Museum of Modern Art in Skopje and the potentiality of an exhibition space. In Ł. Stanek (Ed.), Team 10 east: Revisionist architecture in real existing modernism (pp. 205–211). Museum of Modern Art in Warsaw.
• Kočiški, I. (1983). Zavod za zaštita na spomenicite na kulturata na grad Skopje 1963–1983. Zavod.
• Kostic, C. (1983). Sociology in Yugoslavia 1960–1970. International Review of Modern Sociology, 13(1–2), 375–395.
• Kostovski, S. (1975). Sociologija na seloto. Godišnik na Institutot za sociološki i političko-pravni istražuvanja, 1(1), 13–20.
• Kulić, V. (2014). Building the non-aligned Babel: Babylon Hotel in Baghdad and mobile design in the global Cold War. ABE Journal, 2014(6), 1–33. https://doi.org/10.4000/abe.924
• Ladinski, V. B. (1997). Post 1963 Skopje earthquake reconstruction: Long term effects. In A. A. Awotona (Ed.), Reconstruction after disaster: Issues and practices (pp. 73–107). Ashgate Publishing.
• Lazić, M. (2011) Sociology in Yugoslavia: Correlation dynamics between critical and integrative social theory in liberal socialism. In U. Brunnbauer, C. Kraft, & M. Schulze Wessel (Eds.), Sociology and ethnography in East-Central and South-East Europe: Scientific self-description in state socialist countries (pp. 87–106). Oldenbourg Verlag.
• Le Normand, B. (2008). The modernist city reconsidered: Changing attitudes of social scientists and urban designers in 1960s Yugoslavia. Tokovi istorije, 2008(3–4), 141–159.
• Le Normand, B. (2014). Designing Tito’s capital: Urban planning, modernism and socialism. University of Pittsburgh Press. https://doi.org/10.2307/j.ctt7zwb9j
• Limanovski, N., & al. (1984). Makedonci muslimani. Kulturno naučni manifestacii na Makedoncite muslimani.
• Lozanovska, M. (2012). Kenzo Tange’s forgotten master plan for the reconstruction of Skopje. Fabrications, 22(2), 140–163. https://doi.org/10.1080/10331867.2012 .733159
• Lozanovska, M. (2016). Performing equality: The exceptional story of Mimoza Nestorova-Tomić in the post-1963 earthquake reconstruction of Skopje. In M. Pepchinski & M. Simon (Eds.), Ideological equals: Women architects in socialist Europe 1945–1989 (pp. 123–138). Routledge.
• Lozanovska, M., & Martek, I. (2019). Skopje Resurgent: The international confusions of post-earthquake planning, 1963–1967. Planning Perspectives, 34(3), 497–513. https://doi.org/10.1080/02665433.2018.1423636
• Luszniewicz, A. (1974). Koncepcja mierników poziomu życia ludności. In J. Danecki (Ed.), Społeczne aspekty rozwoju gospodarczego (pp. 205–222). Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Madiḱ, M. (1963). Armijata i narodot vo razurnatoto Skopje. Narodna armija.
• Malisz, B., & Pióro, Z. (1960). Czego urbanistyka oczekuje od socjologii? In Z. Pióro (Ed.), Socjologia a planowanie urbanistyczne (pp. 4–11). Komitet Budownictwa, Urbanistyki i Architektury.
• Martek, I., & Lozanovska, M. (2018). Consciousness and amnesia: The reconstruction of Skopje considered through Actor Network Theory. Journal of Planning History, 17(3), 163–183. https://doi.org/10.1177/1538513216680229
• Matkovski, A. (1964). Hronika za zemjotresot vo Skopje. Kultura.
• Mattioli, F. (2020) Dark finance: Illiquidity and authoritarianism at the margins of Europe. Stanford University Press. https://doi.org/10.1515/9781503612945
• Mijalkoviḱ, M., & Urbanek, K. (2011). Skopje – svetsko kopile: Arhitekturata na po-deleniot grad. Goten.
• Milosavlevski, S., & Tomovski, M. (1997). Albancite vo Republika Makedonija 1945– 1995: Legislativa, politička dokumentacija, statistika. NIP Studentski zbor.
• Mirchevska, K., & Jancheva, L. (2013) Pomoshch’ Sovetskogo Soiuza v vosstanovlenii Skop’e posle zemletriaseniia v 1963 g. In K.V. Nikiforov & al. (Eds.), Rossiia (SSSR) i Makedoniia: Istoriia, politika, kul’tura 1944-1991 (pp. 113–120). RAN.
• Mlinar, Z. (1979). Urbanizam i sociologija. Univerzitet u Beogradu, Arhitektonski Fakultet.
• Mumford, E. (1992). CIAM urbanism after the Athens charter. Planning Perspectives, 7(4), 391–417. https://doi.org/10.1080/02665439208725757
• Neofotistos, V. (2004). Beyond stereotypes: Violence and the porousness of ethnic boundaries in the Republic of Macedonia. History and Anthropology, 15(1), 1–36. https://doi.org/10.1080/027572004200191046
• Nettmann-Multanowska, K., & al. (2014). Tigers: The architecture of Jerzy Mokrzyński, Eugeniusz Wierzbicki and Wacław Kłyszewski. NI Museum of Contemporary Arts. https://issuu.com/polembskopje/docs/the_warsaw_tigers
• Olszewski, J. (2013). Czas Po Prostu. Karta, 77(1), 102–115.
• Olujić, D., & Stojaković, K. (Eds.). (2012). Praxis: Društvena kritika i humanistički socijalizam. Roza Luxemburg Stiftung.
• Osnoven urbanistički plan: Izveštaj pripremen za Obedinetite Nacii kako izvršna agencija na specijalniot Fond na Organizacijata na Obedinetite Nacii (1965). Polservis – – Zavod za urbanizam i arhitektura.
• Padgett, J. F. (1973). Philosophy and Social Planning in Yugoslavia. Social Theory and Practice, 2(4), 439–458. https://doi.org/10.5840/soctheorpract19732410
• Pióro, Z. (1962). The social environment of two housing estates in Lublin, Poland. Ekistics, 14(84), 217–226.
• Pióro, Z. (1964). Rodzina i mieszkanie we współczesnej kulturze. In J. Ziółkowski (Ed.), Urbanizacja a relacje społeczne wsi i miasta (pp. 137–163). Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Pióro, Z. (1965). Theoretical principles and problems of the sociology of town plan-ning. Ekistics, 19(110), 79–80.
• Poposki, Z., & Todorova, M. (2016). Public memory in post-conflict Skopje: Civic art as resistance to narratives of ethnicity and disintegration. In D. O’Rawe & M. Phelan (Eds.), Post-conflict performance, film and visual arts: Cities of memory (pp. 95–112). Palgrave Macmillan. https://doi.org/10.1057/978-1-137-43955-0_6
• Popovski, J. (1983). Skopje 63/83. Partizanska knjiga; OOUR Izdavačko publicistička delatnost Beograd.
• Popovski, V. (1976). Javnoto mislenje vo SR Makedonija 1976: Rezultati od Anketnog Ispituvanja. Institut za sociološki i političko-pravni istražuvanja pri Univerzitetot “Kiril i Metodij”.
• Poulton, H. (1995). Who are the Macedonians. Indiana University Press.
• Radičeski, N. (2013). Liberalizmot vo Makedonija: 1966–1974. Makedonika litera.
• Ramet, P. (1984). Nationalism and Federalism in Yugoslavia: 1963–1983. Indiana University Press.
• Report on social survey. (1965). Polservice – ITPA.
• Senior, D. (1970). Skopje Resurgent: The story of a United Nations special fund town planning project. United Nations.
• Sennett, R. (2006, November). The Open City. Urban Age. https://urbanage.lsecities. net/essays/the-open-city
• Sher, G. S. (1977). Praxis: Marxist criticism and dissent in socialist Yugoslavia. Indiana University Press.
• Sierniński, W. (1984). Zygmunt Pióro (1916–1984). Studia Socjologiczne, 94(3), 5–8.
• Skopje, 1963–1983. (1983). Redakciski odbor Večer.
• Skopje, prostoren konept. (1965). Zavod za urbanizam i arhitektura.
• Skopje, rezime na izveštajot za osnovniot urbanistički plan. (1965). Zavod za urbanizam i arhitektura.
• Skopje, urbanistička studija-2. (1965). Zavod za urbanizam i arhitektura.
• Skopje: Study of the Master Plan. (1964). Warsaw Council – Chief Architect of Warsaw – Town Planning Office – Skopje Team.
• Sostojbi i ocenki na sostojbite vo oblasta na naučnoistražuvačkite dejnosti vo SRM i globalni nasoki na nivniot razvoj: Svodna studija. (1987). Ekonomski institut Skopje – Institut za sociološki i političko-pravni istražuvanja Skopje.
• Spaskovska, Lj. (2011). Macedonia’s nationals, minorities and refugees in the post- -communist labyrinths of citizenship. CITSEE Working Paper Series, 2011(5), 1–27.
• Spaskovska, Lj. (2018). Building a better world? Construction, labour mobility and the pursuit of collective self-reliance in the ‘global South’, 1950–1990. Labor History, 59(3), 331–351. https://doi.org/10.1080/0023656X.2018.1429185
• Spaskovska, Lj. (2020). Constructing the ‘City of International Solidarity’: Non-aligned internationalism, the United Nations and visions of development, modernism and solidarity, 1955–1975. Journal of World History, 31(1), 137–163. https://doi. org/10.1353/jwh.2020.0005
• Stamova, M. (2017). Albancite v SR Makedonija prez poslednoto desetiletie v Titova Jugoslavija (1981–1991). Ivan Sapundžiev.
• Stanek, Ł. (2020). Architecture in global socialism: Eastern Europe, West Africa, and the Middle East in the Cold War. Princeton University Press. https://doi. org/10.1515/9780691194554
• Stawowy-Kawka, I. (2014). Albańczycy w Macedonii 1944–2001. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
• Stefanovska, J., & Koželj, J. (2012). Urban planning and transitional development issues: The case of Skopje, Macedonia. Urbani izziv, 23(1), 91–100.
• Sufin, Z. (1964). Społeczność małych miast na tle procesów urbanizacji i uprze-mysłowienia. Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny, 26(3), 209–224.
• Sufin, Z. (1967). Studia socjologiczne. Miasto. Organ Towarzystwa Urbanistów Polskich 1967(4), 32-37.
• Sufin, Z. (n.d.). Socjologiczne refleksje o problemach odradzającego się po trzęsieniu ziemi Skopje. [Unpublished manuscript].
• Tange, K. (1971). Skopje city center reconstruction project. The Japan Architect, 178(September-October), 47–48.
• Taševa, M., & al. (1998). Etničkite grupi vo Makedonija: Sovremeni sostojbi. Filozofski fakultet – Skopje.
• Tolic, I. (2017). Ernest Weissmann’s World City: The reconstruction of Skopje within the Cold War context. Southeastern Europe, 41(2), 171–199. https://doi. org/10.1163/18763332-04102004
• Tolic, I. (2019). The Skopje Urban Plan Project and Doxiadis Associates. In K. Amygdalou, K. Tsiambaos, & C. Kritikos (Eds.), The future as a project: Doxiadis in Skopje (pp. 38–49). Hellenic Institute of Architecture.
• Trajanovski, N. (2021a). Skopje 2014 reappraised: Debating a Memory Project in North Macedonia. In A. Milošević & T. Trošt (Eds.), Europeanisation and memory politics in the Western Balkans (pp. 151–176). Palgrave Macmillan.
• Trajanovski, N. (2021b). Skopje, the City of solidarity: A framework for interpreting the local memory of the 1963 Skopje earthquake. Journal of Nationalism, Memory & Language Politics, 15(2), 30–51. https://doi.org/10.1007/978-3-030-54700-4_7
• Trifunovski, J. (2019). Albanskoto naselenie vo Socijalistička Republika Makedonija: Antropološki i etnografski istražuvanja. Magor.
• Tufli, M. (1978). Klasno rešenie na urbanoto prašanje. Godišnik na Institutot za sociološki i političko-pravni istražuvanja, 4(1), 183–201.
• Uzunov, N. (1961). Faktori i metodi na industrijalizacijata. Kultura.
• Uzunov, N. (1975). Empiriska analiza za vlijanieto na ekonomskite, socijalnite i demografskite faktori vrz migracijata od selo vo grad vo SR Makedonija. Ekonomski fakultet.
• Veljanovski, N. (2002). Makedonija 1945–1991: Državnost i nezavisnost. Institut za nacionalna istorija – Matica makedonska.
• Veljanovski, P. (2019). The contribution of Polish urban planners and architects to the post-earthquake reconstruction of Skopje. In A. Wąsowska-Pawlik (Ed.), Skopje: City, architecture and art of solidarity (pp. 33–51). International Cultural Centre Gallery.
• Véron, O. (2015). Deconstructing the divided city: Identity, power and space in Skopje. [Unpublished doctoral dissertation]. University College London.
• Videkanić, B. (2020). Nonaligned modernism: Socialist postcolonial aesthetics in Yugoslavia, 1945–1985. McGill-Queen’s University Press. https://doi. org/10.2307/j.ctvxw3pdd
• Voříšek, M. (2012). The Reform Generation: 1960s Czechoslovak sociology from a com-parative perspective. Kalich.
• Wawryszuk, P. (2018). Normalization of Polish-Yugoslav relations after Wladysław Gomulka’s return to power (1956–1958). Istorija 20. veka, 36(2), 139–154. https://doi.org/10.29362/ist20veka.2018.2.waw.139-154
• Woodward, S. L. (1995). Socialist unemployment: The political economy of Yugoslavia 1945–1990. Princeton University Press. https://doi.org/10.1515/9780691219653
• Wyporek, B. (2009). Daleko od Warszawy: Architekta zapiski z trzech kontynentów. Oficyna Wydawniczo-Poligraficzna.
• Zátopek, A. (1968). The Skopje earthquake of 26 July 1963 and the
• seismicity of Macedonia. In Proceedings of the international seminar on earthquake engineering – Skopje 1964. Held under the auspices of the Federal Government of Yugoslavia and of Unesco: Skopje, 29 September to 2 October (pp. 77–80). UNESCO.
• Ziółkowski, J. (1964). Socjologiczne aspekty urbanizacji w Europie niektóre problemy i kierunki badań. In J. Ziółkowski (Ed.), Urbanizacja a relacje społeczne wsi i miasta (pp. 3–22). Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Živković, M. (1975). Sociološka studija za generalni urbanistički plan Titograda: Prilog sociologiji stanovanja. Univerzitet u Beogradu, Arhitektonski Fakultet.
• Živković, M. (1977). Neki sociološki aspekti planiranja. Univerzitet u Beogradu, Arhitektonski Fakultet.
• Živković, M. (1979). Sociološki ogledi o gradu i stanovanju. Univerzitet u Beogradu, Arhitektonski Fakultet.
• Živković, M. (1980). Prilog jugoslovenskoj urbanoj sociologiji. Zavod za organizaciju poslovanja i obrazovanje kadrova.
• Aceski, I. (1993, July 16). Pogrešna obnova. Večer.
• Boczek, E. (1963, August 25). Tragedia miasta. Nowa Wieś. [Warszawa].
• Čičak, R. (1969, December 22). Podelja vlasti u Sobranju. Vjesnik.
• Crvenkovski, K. (1970, February 22). Progresivna angažiranost:
• Dvaesetipet godini of prviot broj na Birlik. Nova Makedonija.
• Doberšek, T. (1973, June 2). Alarm v raju. Delo.
• Dogramadžiev, Z. (1964, September 17). Graģanine, kakov stan sakaš? Večer.
• Elimov, R. (1969, February 23). Novi makedonski rečnici. Nova Makedonija.
• Eljasiak, J. (1963, August 18). Skopje żyje! Sztandar Młodych.
• Fethke, E. (1963, August 25). Tam, gdzie czas stanął o 5.14… i gdzie życie zwyciężyło. Dookoła świata. [Warszawa].
• Ilicz, D. (1963, August 27). Do Skopje wraca życie. Głos Pracy.
• Institut za sociološki i pravni isleduvanja. (1964, July 2). Večer.
• Janković, Dj. (1982, February 20). Četiri puta više Jugoslavena. Vjesnik.
• Kočan, I. (1988, July 5). Rezultati najnovijeg ispitivanja javnog mnjenja u Makedoniji: Optimizam sa zadrškom. Večernje Novosti.
• Konarz, M. (1963, August 18). Skopje: Dramat-życie. Ilustrowany magazyn studencki. [Warszawa].
• Krste Crvenkovski: Savez Komunista ne može da ostvari istorijsku ulogu bez razvijene demokratije u sopstvenim redovima. (1966, September 29). Borba.
• Lazarewicz, Ż. (1963, September 15). Pod ruinami Skopje. Kultura.
• Marić, D. (1986, December 24). Mlaka idejna borba. Politika.
• Milić, T., & Krstić, M. (1988, December 19). Razgovor sa Mihailom Danevim, sektretarom Pretsedništva CK SK Makedonije: Predložene ustavne promene nisu dovoljne za izlaz iz krize. Politika.
• Milić, T. (1988, November 27). Bespravna izgradnja s političkim posledicama. Politika.
• Mozio, J. (1963, August 11). Tragedia miasta i ludzi. Gazeta Chłopska.
• Neoričić, N. (1988, February 24). Vruča skopska čaršija. Reporter.
• Padori, S. (1985, July 25). Za Skopje 82 zemji. Večer.
• Paškovski, S., & Stefanović, N. (1987, October 21). Levo i desno od Vardara. Večernje novosti.
• Paškovski, S. (1983, February 16). Iz Sobranja Makedonije: Nedopustivo manipuliranje nacionalnim osećanjima. Borba.
• Paškovski, S. (1988, November 16). Duško Georgijev, predsednik Komisije za med-junacionalne odnose, o peticiji albanskih intelektualaca sa Kosova: Tutorstvo samo maska. Večernje novosti.
• Polscy projektanci opracują generalny plan Skopje. (1963, September 14). Życie Warszawy.
• Popovski, J. (1968, March 2). Plenum CK SK Makedonije. Politika.
• Robakowski, A. (1963, September 1). Przeżyłem trzęsienie ziemi w Skopje: Relacja polskiego inżyniera który oglądał to na własne oczy. Przekrój.
• Simovič, D. (1963, August 11). Byłem tego świadkiem. Świat.
• Strzelecka, W. (1963, August 1). Między życiem i śmiercią. Trybuna Ludu.

Identifiers

DOI

10.11649/ch.2583

Biblioteka Nauki

31339673