Wallachian Law as a Tool for Colonising Peripheral Areas: Case Study of the Sandomierz Forest in the 15th and 16th Centuries

• Authors: Jarosław Buniowski

Title variants

PL

Prawo wołoskie jako narzędzie kolonizacji obszarów peryferyjnych. Studium przypadku Puszczy Sandomierskiej w XV i XVI wieku

Abstracts

PL

Specyfiką osadnictwa wołoskiego na ziemiach polskich było jego wyjście poza naturalną dla siebie strefę górską i podgórską. Skutkiem tego zjawiska było pojawienie się osad na prawie wołoskim na terenach nizinnych, w tym na obszarze Puszczy Sandomierskiej. Celem artykułu jest zbadanie aktywności gospodarczej mieszkańców tychże osad, uwarunkowanej realiami środowiskowymi. Istotnym problemem podjętym w rozważaniach jest także kwestia przyczyn zapóźnienia kolonizacyjnego tego regionu, manifestującego się chociażby w słabym tempie postępów urbanizacji, ograniczonym zasięgu gospodarki towarowo- pieniężnej i spóźnionym rozwoju folwarków. W ślad za tymi opóźnionymi i słabo widocznymi procesami podążała ewolucja profilu osad prawa wołoskiego, widoczna w XVI w. Ponadto w pracy przedstawiono słabo rozpoznane w literaturze przedmiotu zjawisko przenikania elementów obyczaju wołoskiego do osad rolniczych.

EN

The uniqueness of Wallachian settlement in the territories of Poland was that it extended beyond its natural mountain and submontane zone. This resulted in the emergence of settlements founded under Wallachian law, including the Sandomierz Forest area. The aim of the article is to examine the economic activity of the residents of these settlements, which was conditioned by the environmental situation. One important problem addressed in this work is the question of reasons for the colonisation backwardness in this region, manifested in the slow pace of the progress of urbanisation, the limited scope of the money economy, and the late development of manorial demesnes, among other factors. These delayed and poorly discernible processes were followed by the evolution of the profile of Wallachian-law settlements, evident in the 16th century. The permeation of elements of Wallachian customs into agricultural settlements was an important adaptation element that has not been properly examined in the literature.

Keywords

PL

gospodarka; Puszcza Sandomierska; osadnictwo; prawo wołoskie; rolnictwo; peryferia

EN

economy; Sandomierz Forest; settlement; Wallachian law; farming; peripheries

• Publisher: Polska Akademia Nauk. Instytut Slawistyki PAN
• Journal: Colloquia Humanistica
• Year: 2023
• Issue: 12
• Pages: 1-19

Dates

published

2023

Contributors

author

Jarosław Buniowski

• Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej [Maria Curie-Skłodowska University], Lublin

• https://orcid.org/0000000308681077

References

• Chłapowski, K., & Żytkowicz, H. (Eds.). (1992). Lustracja województw ruskiego, podolskiego i bełskiego 1564–1565 (Vol. 1). Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Chłapowski, K., & Żytkowicz, H. (Eds.). (2001). Lustracja województw ruskiego, podolskiego i bełskiego 1564–1565 (Vol. 2). Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych.
• Hrushevs’kyĭ, M. (Ed.). (1897). ZHerela do istoryї Ukraїny-Rusy: Vol. 2. Liustratsyї zemel’ Peremis’koї ĭ Sianots’koї. Naukove Tovarystvo imeny Shevchenka.
• Hrushevs’kyĭ, M. (Ed.). (1900). ZHerela do istoriї Ukraїny-Rusy: Vol. 3. Liustratsyї zemel’ Kholms’koї, Belz’koї i L’vivs’koї. Naukove Tovarystvo imeny Shevchenka.
• Hrushevs’kyĭ, M. (Ed.). (1903). ZHerela do istoriї Ukraїny-Rusy: Vol. 7. Liustratsyia Korolїvshchyn v rus’kykh zemliakh Korony z r. 1570. Naukove Tovarystvo imeny Shevchenka.
• Jabłonowski, A. (Ed.). (1902). Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym: Vol. 7. Ziemie ruskie: Pt. 1. Ruś Czerwona. Główny Skład u Gebethnera i Wolffa.
• Kuraś, S. (Comp.). (1969). Zbiór dokumentów małopolskich: Pt. 3. Dokumenty z lat 1442–1450 (B. Karol, Ed.). Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Liske, X. (Ed.). (1888). Akta grodzkie i ziemskie z czasów Rzeczypospolitej Polskiej: Z archiwum tak zwanego bernardyńskiego we Lwowie w skutek fundacyi śp. Alexandra hr. Stadnickiego: Vol. 13. Najdawniejsze zapiski sądów przemyskich i przeworskiego 1436–1468. Skład główny w księgarni Seyfartha i Czajkowskiego.
• Ochmański, W. (Ed.). (1963). Lustracja województwa sandomierskiego 1564–1565. Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Proksa, M. (Ed.). (1994). Akt nadania wsi Horyniec z 1444 roku: wydany z okazji 550-lecia pierwszej wzmianki o miejscowości. Archiwum Państwowe w Przemyślu.
• Stadnicki, A. (1848). O wsiach tak zwanych wołoskich na północnym stoku Karpat. Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Wierzbowski, T. (Ed.). (1905). Matricularum Regni Poloniae summaria, excussis codicibus, qui in Chartophylacio Maximo Varsoviensi asservantur: Vol. 1. Casimiri IV regis tempora complectens. Typis Officinae C. Kowalewski.
• Adamczyk, W. (1935). Ceny w Lublinie od XVI do końca XVIII wieku. Instytut Popierania Polskiej Twórczości Naukowej.
• Baranowski, B., & Topolski, J. (Eds.). (1964). Zarys historii gospodarstwa wiejskiego w Polsce. Vol. 2, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne.
• Broda, J. (2000). Historia leśnictwa w Polsce. Wydawnictwo Akademii Rolniczej im. Augusta Cieszkowskiego.
• Budzyński, Z. (1990). Sieć parafialna prawosławnej diecezji przemyskiej na przełomie XV i XVI wieku: Próba rekonstrukcji na przykładzie rejestrów podatkowych ziemi przemyskiej i sanockiej. In S. Stępień (Ed.), Polska-Ukraina: 1000 lat sąsiedztwa (Vol. 1, pp. 135–156). Południowo-Wschodni Instytut Naukowy.
• Dembińska, M. (1958). Kilka uwag o roli bartnictwa w gospodarce wiejskiej polskiego średniowiecza. Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, 6(3), 343–358.
• Dobrowolska, M. (1931). Osadnictwo Puszczy Sandomierskiej między Wisłą i Sanem. Księgarnia Geograficzna Orbis.
• Dobrowolski, K. (1939). Zderzenie kultury rolniczej z pasterską. Sprawozdania z czynności posiedzeń Polskiej Akademii Umiejętności, 44(5), 191–194.
• Fastnacht, A. (1962). Osadnictwo ziemi sanockiej w latach 1340–1650. Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Hoszowski, S. (1928). Ceny we Lwowie w XVI i XVII wieku. Instytut Popierania Polskiej Twórczości Naukowej.
• Hoszowski, S. (1961). Rewolucja cen w środkowej Europie w XVI i XVII w. Kwartalnik Historyczny, 68(2), 297–314.
• Jabłonowski, A. (1903). Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym: Vol. 7. Ziemie ruskie: Ruś Czerwona (Pt. 2). Główny Skład u Gebethnera i Wolffa.
• Janeczek, A. (1993). Osadnictwo pogranicza polsko-ruskiego: Województwo bełskie od schyłku XIV do początku XVII w. Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk.
• Jawor, G. (1997). Strungi i zbory: Instytucje organizacji społecznej wsi na prawie wołoskim w średniowiecznej Polsce. Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, 45(2), 179–186.
• Jawor, G. (1997–1998). Współistnienie grup etnicznych na Rusi Czerwonej w XV–XVI wieku na przykładzie stosunku do społeczności wołoskich. Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, 12–13, 53–66.
• Jawor, G. (2004). Osady prawa wołoskiego i ich mieszkańcy na Rusi Czerwonej w późnym średniowieczu. Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
• Jawor, G. (2016). Seasonal pastoral exploitation of forests in the area of Subcarpathia in the 15th and 16th century. Balcanica Posnaniensia. Acta et Studia, 23, 175–185. https://doi.org/10.14746/bp.2016.23.12
• Jawor, G. (2018). Kolonizacja wołoska na obszarach Wołynia w XV i XVI wieku. Rocznik Lubelski, 44, 15–24.
• Jawor, G. (2019). Ius Valachicum jako narzędzie kolonizacji obszarów peryferyjnych (na przykładzie pogranicza polsko-ruskiego w XIV-XVI wieku). In A. Janeczek & M. Parczewski (Eds.), Materiały V Kongresu Mediewistów Polskich: Vol. 3. Pogranicza w polskich badaniach mediewistycznych (pp. 177–192). Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego.
• Kotula, F. (1962). Z Sandomierskiej Puszczy: Gawędy kulturowo-obyczajowe. Wydawnictwo Literackie.
• Kowal, B., & Majus, K. D. (2016). Łukawiec: Dzieje galicyjskiej wsi. Południowo-Wschodni Instytut Naukowy.
• Kubrak, Z. (2018). Dzieje lasów lubaczowskich. Wydawnictwo Libra.
• Lubomirski, J. T. (1895). Północno-wschodnie wołoskie osady. Biblioteka Warszawska, 4, 1–56.
• Pelc, J. (1935). Ceny w Krakowie w latach 1369–1600. Instytut Popierania Polskiej Twórczości Naukowej.
• Półćwiartek, J. (1972). Położenie ludności wiejskiej starostwa leżajskiego w XVI–XVIII wieku. Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Półćwiartek, J. (1980). Wstęp. In J. Półćwiartek (Ed.), Puszcza Sandomierska wczoraj i dziś (pp. 5–12). Towarzystwo Przyjaciół Regionu Lasowiackiego.
• Półćwiartek, J. (2005). Puszcza Sandomierska czasów nowożytnych – zmiany krajobrazu naturalnego i kulturowego. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Rzeszowskiego, 30, 266–284.
• Półćwiartek, J. (2010). Kolbuszowa i jej rozległa okolica leżąca w północnej części Puszczy Sandomierskiej: Rozważanie wokół zasięgu puszczy. Rocznik Kolbuszowski, 10, 179–196.
• Rutkowski, J. (1923). Zarys gospodarczych dziejów Polski w czasach przedrozbiorowych. Skład Główny Księgarni Uniwersytetu w Poznaniu.
• Sulimierski, F., Chlebowski, B., & Walewski W. (Eds.). (1880). Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich (Vol. 1). Nakładem F. Sulimierskiego i W. Walewskiego.
• Syty, S. (2004). Starostwo zamechskie w średniowieczu. In M. Mądzik & A. A. Witusik (Eds.), Na pograniczu kultur, języków i tradycji: Prace ofiarowane profesorowi doktorowi Ryszardowi Szczygłowi w sześćdziesiątą rocznicę urodzin (pp. 95–104). Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
• Szczygieł, R. (1989). Lokacje miast w Polsce XVI wieku. Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
• Szczygieł, R. (2006). Przed powstaniem miasta. In R. Szczygieł (Ed.), Dzieje Tarnogrodu (pp. 35–44). Urząd Miasta i Gminy Tarnogród.
• Tarnawski, A. (1935). Działalność gospodarcza Jana Zamoyskiego Kanclerza i Hetmana Wielkiego Koronnego (1572–1605). Instytut Popierania Polskiej Twórczości Naukowej.
• Wolski, K. (1952). Bartnictwo i pasiecznictwo dorzecza Sanu w XV i XVI wieku. Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, 3, 93–174.
• Wolski, K. (1958). Z dziejów bartnictwa we wsiach na prawie wołoskim w starostwach przemyskim i sanockim. Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, 6(1–2), 359–364.
• Wyczański, A. (1960). Studia nad folwarkiem szlacheckim w Polsce w latach 1500–1580. Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Zajda, A. (1979). Nazwy staropolskich powinności feudalnych danin i opłat do 1600 roku. Państwowe Wydawnictwo Naukowe.

Identifiers

DOI

10.11649/ch.2884

Biblioteka Nauki

31339692