Jeszcze o apelatywizacji imienia „Janusz”

• Authors: Justyna B. Walkowiak

Abstracts

PL

Apelatywizacja imienia, zwłaszcza wiążąca się z jego stygmatyzacją, nie zdarza się w języku polskim często. Tym bardziej zadziwia błyskawiczna kariera imienia Janusz jako apelatywu. Po raz pierwszy o januszach plaży czy januszach polskiej gospodarki można było przeczytać w internecie i prasie tradycyjnej bodaj na początku drugiej dekady tego wieku, przy czym wyraźny szczyt popularności tego typu frazeologizmów przypadł na rok 2015. Żona Janusza Grażyna czy syn Seba nie doczekali się jeszcze apelatywizacji swych imion, ale też kreują wizerunek typowych Polaków, odgradzających swój grajdołek plażowy parawanem, noszących skarpetki do sandałów, kradnących ołówki z Ikei czy za wszelką cenę starających się zaimponować sąsiadom. W artykule – w oparciu o analizę danych o charakterze korpusowym – podjęta zostanie próba wyjaśnienia, dlaczego akurat to imię stało się symbolem wstydliwych cech Polaków, jakie budzi skojarzenia i w jakim stopniu uległo apelatywizacji.

EN

The appellativisation of a given name, especially when related to its stigmatisation, is not frequent in Polish. All the more amazing is the rapid career of the name Janusz as an appellative. The phenomenon was first apparent in such phrases as janusze plaży or janusze polskiej gospodarki, used on the Internet and in the print media in the early 2010s, with a clear peak of the popularity of this type of phraseology observed in 2015. The names of Janusz’s wife Grażyna or of his son Seba (Sebastian) have not yet been appellativised, but they also create an image of “typical Poles”, overusing beach windscreens, wearing socks with sandals, stealing pencils from Ikea or trying to impress their neighbours at all costs. Based on an analysis of corpus-type data, this article attempts to explain why this name has become a symbol of the shameful traits of Poles, what associations it evokes, and to what degree it has been subject to appellativisation.

Keywords

EN

appellativisation; eponyms; a typical Pole; proper names; given names; name popularity

PL

apelatywizacja; eponim; typowy Polak; nazwa własna; imię; popularność imienia

• Publisher: Polska Akademia Nauk. Instytut Slawistyki PAN
• Journal: Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej
• Year: 2020
• Volume: 55

Dates

published

2020

Contributors

author

Justyna B. Walkowiak

• Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu [Adam Mickiewicz University], Poznań

• https://orcid.org/0000000173014591

References

• Abramowicz, Z., & Kosior, D. (1998). Nieoficjalne nazwy osobowe na polsko-wschodniosłowiańskim pograniczu. W S. Warchoł (Red.), Przezwiska i przydomki w językach słowiańskich (Cz. 1, ss. 11–26). Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
• Chludziński, A. (2006). Najnowsza warstwa eponimow odantroponimicznych zawarta w Nowym słowniku gwary uczniowskiej. W Z. Abramowicz & E. Bogdanowicz (Red.), Onimizacja i apelatywizacja (ss. 39–46). Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.
• Cienkowski, W. (1992). Tajemnice imion własnych. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne.
• Crystal, D. (1995). The Cambridge encyclopedia of the English language. Cambridge University Press.
• Dereń, B. (2005). Pochodne nazw własnych w słowniku i tekście. Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego.
• DJ Farad – Janusz ma parawan (Audio) tekst i teledysk. (2016). Hity Disco Polo. https://hitydiscopolo.pl/audio/dj-farad-janusz-ma-parawan-audio/
• Długosz-Kurczabowa, K. (1990). Apelatywizacja biblijnych nazw własnych w języku polskim. Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Galeria Młodzieżowe słowo roku 2016: Janusz/janusz. (b.d.). PWN. https://sjp.pwn.pl/ciekawostki/haslo/Janusz-janusz;5899758.html
• Gruchmanowa, M., & Walczak, B. (1997). Słownik gwary miejskiej Poznania. Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Janusz Ławrynowicz / Advice Pole. (b.d.). Encyklopedia Internetica. http://pl.encyklopediainternetica.wikia.com/wiki/Janusz_%C5%81awrynowicz_/_Advice_Pole
• januszować. (2016). Obserwatorium Językowe Uniwersytetu Warszawskiego: Najnowsze Słownictwo Polskie. http://nowewyrazy.uw.edu.pl/
• Jaros, V. (2018, październik 4–6). Eponimy w języku narodowym Joachima Lelewela [Wystąpienie konferencyjne]. XXI Międzynarodowa i Ogolnopolska Konferencja Onomastyczna, Lublin.
• Kamińska-Szmaj, I. (2006). Apelatywizacja nazw własnych w inwektywach politycznych. W Z. Abramowicz & E. Bogdanowicz (Red.), Onimizacja i apelatywizacja (ss. 103–111). Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.
• Kopaliński, W. (1996). Słownik eponimów, czyli wyrazów odimiennych. Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Kosek, I. (2006). O ortografii w kontekście apelatywizacji. Prace Językoznawcze, 8, 21–27.
• Kosyl, C. (1974). O przechodzeniu nazw własnych do kategorii nazw pospolitych (na materiale gwary studenckiej). Onomastica, 19, 85–104.
• Kucharzyk, R. (2010). Słownictwo odantroponimiczne w gwarach polskich. Lexis.
• Majdan, K. (2012). Janusz Ławrynowicz vel „Pan Andrzej”: Internet go zniszczył: Miał stan przedzawałowy i chodził do psychiatry. naTemat.pl. https://natemat.pl/26741,janusz-lawrynowicz-vel-pan-andrzej-internet-go-zniszczyl-mial-stan-przedzawalowy-i-chodzil-do-psychiatry
• Narodowy Korpus Języka Polskiego. (b.d.). http://nkjp.pl/
• Obara, J. (2003a). Przyczyny pojawienia się zapelatywizowanych imion w leksyce socjolektalnej i mechanizmy ich powstawania. W M. Biolik (Red.), Metodologia badań onomastycznych (ss. 104–114). Ośrodek Badań Naukowych im. W. Kętrzyńskiego.
• Obara, J. (2003b). Zapelatywizowane nazwy własne i ich formy pochodne w leksyce socjolektalnej. Rozprawy Komisji Językowej Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego, 29, 147–156.
• Przybylska, R. (2014). Religijny ślad w języku – o metaforyzacji wybranych antroponimów biblijnych: Mojżesz. W A. Nagórko (Red.), Sprachliche Säkularisierung: Semantik und Pragmatik (ss. 315–326). Georg Olms Verlag.
• Rudnicka, E. (2005). Z pogranicza leksykologii i onomastyki – przyczynek terminologiczny. Prace Filologiczne, 50, 99–124.
• Rudnicka, E. (2006). Eponimizmy versus eponimy: Eponimizmy jako efekt mechanizmu apelatywizacji eponimow. W Z. Abramowicz & E. Bogdanowicz (Red.), Onimizacja i apelatywizacja (ss. 185–199). Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.
• Rutkowski, M. (2007a). Apelatywizacja a deonimizacja: Z rozważań nad zakresem terminów. W A. Cieślikowa, B. Czopek-Kopciuch, & K. Skowronek (Red.), Nowe nazwy własne – nowe tendencje badawcze (ss. 63–71). Wydawnictwo Pandit.
• Rutkowski, M. (2007b). Nazwy własne w strukturze metafory i metonimii: Proces deonimizacji. Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego.
• Rutkowski, M. (2018). Internet jako przedmiot opisow onomastycznych i medioonomastycznych. Onomastica, 62, 99–112. https://doi.org/10.17651/ONOMAST.62.5
• Rymut, K. (1995). Słownik imion współcześnie w Polsce używanych. Instytut Języka Polskiego PAN.
• Sarnowska-Giefing, I. (2015). „Heluta, twoje dzieciary bebłają w żyburze”: Nieoficjalne nazwy własne w mowie mieszkańcow Poznania. Kronika Miasta Poznania, 2015(2), 73–83.
• Siwiec, A. (2017). O nacechowanych dyskursywnie użyciach nazw własnych w memach internetowych. W D. Filar & P. Krzyżanowski (Red.), Barwy słów: Studia lingwistyczno-kulturowe (ss. 687–711). Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
• Skowrońska, D. (2012). Formy deprecjatywne antroponimow w języku polskim. Onomastica, 56, 135–148.
• Skudrzykowa, A., & Urban, K. (2002). Macdonaldyzacja, bigbrotheryzacja, czyli eponimy współczesne – norma ortograficzna i uzus. W H. Synowiec (Red.), W kręgu zagadnień dydaktyki języka i literatury polskiej: Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Edwardowi Polańskiemu (ss. 258–263). Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
• Sulima, R. (1995). Józef Tkaczuk i inni, czyli o imionach widywanych na murach. Polska Sztuka Ludowa, 49(2), 52–64.

Identifiers

DOI

10.11649/sfps.1879

Biblioteka Nauki

38636018