Особливості семантичної структури діалектних текстів про важливі історичні події початку ХХ століття

• Authors: Катерина Дмитрівна Глуховцева

Title variants

EN

Features of Semantic Structure of Dialectal Texts Concerning Important Historical Events of the Early Twentieth Century

PL

Cechy struktury semantycznej tekstów gwarowych dotyczących ważnych wydarzeń historycznych z początków XX wieku

Abstracts

PL

W artykule przeanalizowano strukturę semantyczną tekstów gwarowych dotyczących ważnych wydarzeń społecznych z początków XX wieku, opisano cechy charakterystyczne ich reprezentacji językowej oraz dynamiczne aspekty kształtowania sensu. Analizowany materiał został zebrany drogą zapisów respondentów ze starszej grupy wiekowej w latach 1990–2018 na terenach występowania ukraińskich gwar wschodniosłobodzkich, to jest na dalekim wschodzie Ukrainy (według współczesnego podziału administracyjnego – w obwodzie ługańskim). Struktura semantyczna ustnych tekstów wspomnieniowych dotyczących ważnych wydarzeń historycznych z początków XX wieku znajduje odzwierciedlenie w blokach pojęciowych, charakteryzujących się semantyczno-logicznymi cechami procesualności, akcjonalności, temporalności, agentywności, denotatywności, aksjologiczności. Są to określenia samych zjawisk oraz nazwy ogółu denotatów, powiązane relacjami przedmiotowymi w całościowy kompleks semantyczny, łańcuch nominatywny, który odzwierciedla sieć semantyczną tekstu. Autorka dowodzi, że w strukturze pojęciowej tekstemu dotyczącego wydarzeń historycznych z początków XX wieku można wyodrębnić centralne i poboczne cechy dyferencyjne. Na przykład tekstem голодівка ‘głód’ charakteryzują takie centralne cechy dyferencyjne jak ‘wyliczenie roślin, które można było wykorzystać jako pokarm’; ‘nazwy potraw, które można było przyrządzić bez mąki’; ‘ogólna ocena sytuacji’; ‘wyliczenie zdarzeń, które musieli przeżyć ludzie’; ‘opowiadania o sposobach przetrwania ludzi w trudnych warunkach’; ‘jak chowano zmarłych’ oraz poboczne cechy dyferencyjne, np. ‘kto doprowadził państwo do głodu’. Wśród komponentów tekstemu występują także relacje o przypadkach kanibalizmu, wejściu w posiadanie cudzego mienia oraz oskarżenia wobec osób, które odbierały jedzenie mieszkańcom wsi, pilnowały, żeby nikt nie wziął niczego z kołchozu itp. Teksty wspomnieniowe, opowieści, w których użytkownicy gwar obwodu ługańskiego oceniają ważne wydarzenia społeczne z początków XX wieku, stanowią jeden makrotekst potępiający zbrodnie przeciwko narodowi – przesiedlenie rolników na Syberię, przymusową kolektywizację, Wielki Głód 1933 roku, wyobcowanie od wszystkiego co ukraińskie. Podstawowymi środkami werbalizacji oceny tych wydarzeń w tekstach są wykrzykniki, słowa wyrażające zdecydowaną ocenę emocjonalną.

EN

This article analyses the semantic structure of dialectal texts concerning important historical events of the early twentieth century, describes the characteristics of their linguistic representation and presents dynamic aspects of sense formation. The analysed material comes from the older generation of respondents interviewed in the course of fieldwork conducted in 1990–2018 in the area of Ukrainian Eastern Slobodian dialects, i.e. in the far east of Ukraine (in terms of current administrative divisions – the Luhansk region). The semantic structure of oral memory texts under consideration is reflected in conceptual clusters characterised by semantic-logical features of processuality, actionality, temporality, agentivity, denotativity and axiology. These clusters include designations of phenomena and names of their referents, linked by subject relations into a comprehensive semantic complex, a nominative chain which reflects the semantic network of the text. The author argues that in the conceptual structure of a texteme concerning historical events of the early twentieth century we can distinguish central and secondary differential features. For example, the texteme holodivka (голодівка) ‘hunger, famine’ is characterised by such central differential features as ‘enumeration of plants that could be used as food’; ‘names of dishes that could be made without flour’; ‘overall assessment of the situation’; ‘enumeration of events that people had to endure’; ‘stories about how people survived in difficult conditions’; ‘how the dead were buried’; and such secondary differential features as ‘who was responsible for the famine in the country’. The components of this texteme also include reports of cannibalism, appropriation of someone else’s property and accusations against people who deprived villagers of food, guarded kolkhoz property so that nothing would be taken away, etc. These memory texts, stories in which users of dialects of the Luhansk region assess important social events of the early twentieth century, constitute one macrotext that condemns crimes against the nation – the resettlement of farmers to Siberia, coercive collectivisation, the Great Famine of 1933, alienation from anything that is Ukrainian. The evaluation of these events is mainly verbalised by means of exclamations, words expressing a strong emotional assessment.  

Keywords

EN

dialectal text; texteme; macrotext; semantic text structure; differential trait; multidimensionality of dialectal text; explicit and implicit meaning in dialectal text

• Publisher: Polska Akademia Nauk. Instytut Slawistyki PAN
• Journal: Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej
• Year: 2020
• Volume: 55

Dates

published

2020

Contributors

author

Катерина Дмитрівна Глуховцева

• Луганський національний університет імені Тараса Шевченка [Luhansk Taras Shevchenko National University], Старобільськ [Starobilsk]

• https://orcid.org/0000000255812204

References

• Arutiunova, N. D. (1998). IAzyk i mir cheloveka. IAzyki russkoĭ kul′tury.
• Bartmin′skiĭ, E. (2005). IAzykovoĭ obraz mira: Ocherki po ėtnolingvistike. Indrik.
• Bartmiński, J. (1998). Tekst jako przedmiot tekstologii lingwistycznej. In J. Bartmiński & B. Boniecka (Eds.), Tekst: Problemy teoretyczne (pp. 9–25). Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
• Batsevych, F. (2002). Terminolohiia komunikatyvnoï linhvistyky: Aspekty dyskursyvnoho pidkhodu. Visnyk Natsional′noho universytetu “L′vivs′ka politekhnika”, 2002(453), 30–34.
• Bekhta, I. A. (2004). Dyskurs naratora v anhlomovniĭ khudozhniĭ prozi. Hramota.
• Bellert, M. (1978). Ob odnom uslovii sviaznosti teksta. Novoe v zarubezhnoĭ lingvistike, 1978(8), 172–207.
• Bihusiak, M. V. (2015). Teksty iak dzherelo doslidzhennia hovirok Ivano-Frankivshchyny: Istoriohrafiia ta perspektyvy rozvytku. In P. I. Hrytsenko (Ed.), Dialekty v synkhroniï ta diakhroniï: Tekst iak dzherelo linhvistychnykh studiĭ (pp. 17–29). Vydavnytstvo TOV “KMM”.
• Danilevskaia, N. V. (2003). Makrotekst. In Stilisticheskiĭ ėntsiklopedicheskiĭ slovar′ russkogo iazyka. Nauka; Iskusstvo.
• Fefilov, A. I. (2011). Tekstema (ėntsiklopedicheskaia). Mir lingvistiki i kommunikatsii: Ėlektronnyĭ nauchnyĭ zhurnal, 1(23), 13–23.
• Froliak, L. D. (2013). Ukraïns′ki skhidnostepovi hovirky Donechchyny: Monohrafiia. Postvit.
• Hlukhovtseva, K. D. (2015). Mental′nist′ dialektonosiia ta osoblyvosti dialektnoho dyskursu. In P. I. Hrytsenko (Ed.), Dialekty v synkhroniï ta diakhroniï: Tekst iak dzherelo linhvistychnykh studiĭ (pp. 75–82). Vydavnytstvo TOV “KMM”.
• Hlukhovtseva, K. D. (2017). Sotsiokul′turna, etnichna ta movna samoidentyfikatsiia dialektonosiïv Luhanshchyny. Volyn′-ZHytomyrshchyna: Istoryko-filolohichnyĭ zbirnyk z rehional′nykh problem, 2017(28), 16–23.
• Holubovs′ka, I. O., & Korol′ov, I. R. (2011). Aktual′ni problemy suchasnoï linhvistyky: Kurs lektsiĭ. Kyïvs′kyĭ universytet.
• Hrytsenko, P. I. (1996). Teksty iak dzherelo doslidzhennia chornobyl′s′kykh hovirok. In P. I. Hrytsenko (Ed.), Hovirky Chornobyl′s′koï zony: Teksty (pp. 7–19). Dovira.
• Hrytsenko, P. I. (2003). Teksty iak dzherelo doslidzhennia ukraïns′kykh hovirok Rumuniï. In M. Pavliuk & I. Robchuk, Ukraïns′ki hovory Rumuniï: Dialektni teksty 1 (pp. I–XVI). Instytut ukraïnoznavstva im. I. Kryp’iakevycha NAN Ukraïny.
• Huĭvaniuk, N. V., & Rusnak, N. O. (2015). Bahatovymirna real′nist′ dialektnoho tekstu. In P. I. Hrytsenko (Ed.), Dialekty v synkhroniï ta diakhroniï: Tekst iak dzherelo linhvistychnykh studiĭ (pp. 119–127). Vydavnytstvo TOV “KMM”.
• Kolesnykov, A. O. (2015). Morfolohiia ukraïns′kykh pivdennobessarabs’kykh hovirok: Geneza i dynamika. SMYL.
• Makarov, L. M. (2003). Osnovy teorii diskursa. Gnozis.
• Novikov, A. I. (1983). Semantika teksta i ee formalizatsiia. Nauka.
• Östman, J.-O., & Virtanen, T. (1995). Discourse analysis. In J. Verschueren, J.-O. Östman, & J. Blommaert (Eds.), Handbook of pragmatics (pp. 239–253). John Benjamins Publishing Company. https://doi.org/10.1075/hop.m.dis1
• Pavlychko, S. (1999). Dyskurs modernizmu v ukraïns′kiĭ literaturi: Monohrafiia. Lybid′.
• Rieger, J. (2017). Atlas ukraińskich gwar nadsańskich (Vol. 1). Wydział “Artes Liberales” (Uniwersytet Warszawski).
• Rusnak, N. O. (2009). Dialektnyĭ tekst: Linhvokohnityvnyĭ ta prahmatychnyĭ aspekty doslidzhennia. Chernivets′kyĭ natsional′nyĭ universytet.
• Selivanova, O. (2006). Suchasna linhvistyka: Terminolohichna entsyklopediia. Dovkillia.
• Slovnyk ukraïns′koï movy: V 11 tomakh [SUM]. (1970–1980). Naukova dumka.
• Valgina, N. S. (2003). Teoriia teksta. Logos.
• van Deĭk, T. A., & Kinch, V. (1989). Makrostrategii (V. I. Gerasimov, Trans.). In T. A. van Deĭk, IAzyk: Poznanie: Kommunikatsiia (pp. 41–67). Progress.
• Velykyĭ tlumachnyĭ slovnyk suchasnoï ukraïns′koï movy [VTSSUM]. (2005). VTF “Perun”.
• Voloshina, S. V. (2008). Avtobiograficheskiĭ rasskaz kak ob′′ekt lingvisticheskogo issledovaniia. Vestnik Tomskogo gosudarstvennogo universiteta, 2008(308), 11–15.
• Zahnitko, A. P. (2012). Slovnyk suchasnoï linhvistyky: Poniattia i terminy: U 4 tomakh (Vols. 1–4). DonNU.

Identifiers

DOI

10.11649/sfps.1924

Biblioteka Nauki

38648917