Refleksja leksykograficzna w przedmowach do dawnych słowników przekładowych

• Authors: Anna Lenartowicz-Zagrodna

Abstracts

PL

Celem analizy było ustalenie, jaki zakres wiadomości rejestrowały przedmowy do dawnych słowników przekładowych. Analiza przedmów do 18 słowników polsko-łacińskich i łacińsko-polskich pozwoliła wyodrębnić najczęściej pojawiające się zagadnienia: przywoływanie prac poprzedników; wskazanie adresata i celu wydania oraz pochwała słownika; uwagi dotyczące wykorzystanych pierwowzorów; uwagi na temat koncepcji i makrostruktury słownika; uwagi na temat mikrostruktury słownika. Ustalono, że do XIX wieku przeważały w słownikach uwagi ogólne, natomiast uwagi metasłownikowe nie były elementem obligatoryjnym i zależały w dużym stopniu od objętości słownika – im obszerniejszy był słownik, tym szczegółowiej omawiano w przedmowach jego makro- i mikrostrukturę.

EN

This article aims to examine the scope of information included in prefaces to historical bilingual or trilingual dictionaries. An analysis of prefaces to eighteen Polish-Latin and Latin-Polish dictionaries made it possible to indicate the most frequently discussed issues: references to dictionaries by earlier authors; description of the addressee and the purpose of the dictionary, praise of the work; notes on the models on which it draws; comments on the concept and macrostructure of the dictionary; comments on the microstructure of the dictionary. As established, until the nineteenth century prefaces to such dictionaries were dominated by general comments, whereas detailed notes were not an obligatory element: they largely depended on the size of the dictionary – the more extensive the dictionary, the more details about its macro- and microstructure were discussed in the preface.

Keywords

EN

history of Polish lexicography; lexicographic awareness; historical Polish-Latin dictionaries; historical Latin-Polish dictionaries; Gregorius Cnapius (Grzegorz Knapiusz); Nicolaus Volckmar

PL

historia leksykografii polskiej; świadomość leksykograficzna; dawne słowniki łacińsko-polskie; Grzegorz Knapiusz; Nicolaus Volckmar; dawne słowniki polsko-łacińskie

• Publisher: Polska Akademia Nauk. Instytut Slawistyki PAN
• Journal: Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej
• Year: 2020
• Volume: 55

Dates

published

2020

Contributors

author

Anna Lenartowicz-Zagrodna

• Uniwersytet Łódzki [University of Lodz], Łódź

• https://orcid.org/0000000185006476

References

• Gruszczyński, W. (1996). Dwa najstarsze drukowane słowniki polskie w wydaniu faksymilowym. W J. Murmellius & F. Mymerus, [Francisci Mymeri] Dictionarium trium linguarum [i] Dictionarius Ioannis Murmellii variarum rerum [Wydanie faksymilowe] (nlb. [105–133]). Collegium Columbinum.
• Kędelska, E. (1986). Łacińsko-polskie słowniki drukowane pierwszej połowy XVI wieku i ich stosunek do źródeł czeskich. Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Kędelska, E. (2001). Nieznane edycje słowników: Mymera z 1530 r. i Murmeliusza z 1526 r. Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej, 37, 61–67.
• Knapski, G. (2004). Thesaurus Polonolatinograecus (M. Brożek, Tłum.). W W. Taszycki (Oprac.), Obrońcy języka polskiego (ss. 237–242). Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Korpanty, J., & Wolanin, H. (2001). Przedmowa. W J. Korpanty (Red.), Słownik łacińsko-polski (ss. V–IX). Wydawnictwo Szkolne PWN.
• Lenartowicz-Zagrodna, A. (2017). O układzie alfabetycznym w dawnych słownikach przekładowych. Acta Universitatis Lodziensis: Folia Linguistica, 51(2), 83–98. https://doi.org /10.18778/0208-6077.51.2.07
• Lewandowski, I. (1996). Tłumaczenia łacińskich tekstów. W W. Kuraszkiewicz (Wybór tekstów), H. Barycz, W. Kuraszkiewicz, & I. Lewandowski (Oprac.), Leksykon łacińsko-polski Jana Mączyńskiego: Wybór tekstów – opracowanie (ss. 135–165). Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.
• Ocieczek, R. (Red.). (1990). O literackiej ramie wydawniczej w książkach dawnych. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
• Ocieczek, R. (2002a). O przedmowach w polskich książkach barokowych. W R. Ocieczek & R. Ryba (Red.), Przedmowa w książce dawnej i współczesnej (ss. 102–116). Wydawnictwo Gnome.
• Ocieczek, R. (2002b). Studia o dawnej książce. Wydawnictwo Gnome.
• Ocieczek, R. (2006). O staropolskich tekstach dedykacyjnych: Uwagi wstępne. W R. Ocieczek & A. Sitkowa (Red.), Dedykacje w książce dawnej i współczesnej (ss. 7–10). Wydawnictwo Gnome.
• Plezia, M. (2007). Wstęp. W M. Plezia (Red.), Słownik łacińsko-polski (T. 1, ss. V–XXXIX). Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Puzynina, J. (1961). Thesaurus Grzegorza Knapiusza: Siedemnastowieczny warsztat pracy nad językiem polskim. Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Żmigrodzki, P. (2003). Wprowadzenie do leksykografii polskiej. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
• [Anonim]. (1642). Ad studiosam iuventutem [Przedmowa wydawcy]. W K. Szyrwid, Dictionarium trium lingvarum in usum studiosae iuuentutis (kk. A2–A2v). Typis Academicis Societatis Jesu. http://www.atmintis.mb.vu.lt/kolekcijos/VUB01_000362092?nr=40
• Bielikowicz, A. (1863). Słownik polsko-łaciński (Z. 1) [Wydanie zeszytowe]. Wydawca nieznany.
• Bielikowicz, A. (1866). Słownik polsko-łaciński (T. 1–2). W drukarni C. K. Uniwersytetu Jagiellońskiego.
• Bobrowski, F. (1822). Przemowa. W F. Bobrowski, Lexicon Latino-Polonicum: Słownik łacińsko-polski na wzór słownika Jakóba Facciolati (kk. V–VIII). Józef Zawadzki. http://mbc.cyfrowemazowsze.pl/dlibra/doccontent?id=13389
• [Brzezwicki, Ł.?]. (1632). Benevolo lectoris. W Ł. Brzezwicki, Puerilia ex variis onomasticis excerpta et in usum iuventutis Poloniae publicata (2. wyd., k. Av). In Officina Typogragica Martini Philipowski. http://www.wbc.poznan.pl/dlibra/doccontent?id=379861
• Czerski, S. (1822). Przemowa. W S. Czerski, Słownik łacińsko-polski (T. 1, kk. III–VIII). Fryderyk Moritz w drukarni ks. Misjonarzów. http://ebuw.uw.edu.pl/dlibra/doccontent?id=137396
• [Elger, J.?]. (1683). Perillustri ac reverendissimo domino D. Georgio Aloysio Siberck… W J. Elger, Dictionarium Polono-Latino-Lottavicum. Opus posthumum […] in gratiam studiosae iuventutis ([kk. 9–11]). Typis Academicis Societatis Jesu. http://www.wbc.poznan.pl/dlibra/docmetadata?id=328815&from=publication
• Knapiusz, G. (1621a). Documenta ad vocabula Polonica in hoc opere facilius invenienda et de Orthographia auctoris. W G. Knapiusz, Thesaurus Polonolatinograecus seu promptuarium linguae Latinae et Graece […] (kk. II3–II3v). Typis Francisci Cesarii. https://polona.pl/item/thesavrvs-polonolatinograecvs-sev-promptvarivm-lingvae-latinae-et-graecae-polonorum-vsui,OTUyMDU1Mjc/#info:metadata
• Knapiusz, G. (1621b). Proemium causam et modum operis huius exponens. W G. Knapiusz, Thesaurus Polonolatinograecus seu promptuarium linguae Latinae et Graece […] (kk. I–II2v). Typis Francisci Cesarii. https://polona.pl/item/thesavrvs-polonolatinograecvs-sev-promptvarivm -lingvae-latinae-et-graecae-polonorum-vsui,OTUyMDU1Mjc/#info:metadata
• Koncewicz, Ł. (1867). Nowy słownik podręczny łacińsko-polski opracowany podług najnowszych źródeł. S. Orgelbrand.
• Koźmiński, J. (1784). Przestroga co za porządkiem ułożone są w tem tu dziele słowa i dlaczego. W J. Koźmiński, Dictionarium Latino-Polonicum ad usum publicarum in Regno Poloniae scholarum (kk. sine numero). Typis Scholae Princips Regni Universitatis Cracov. http://bc.radom.pl/dlibra/doccontent?id=10321
• Litwiński, J. (1815). Słownik polsko-łacińsko-francuzki na zasadach słowników Knapskiego, Danneta i Troca […]. Nakładem Zawadzkiego i Węckiego. http://ebuw.uw.edu.pl/dlibra/doccontent?id=2521
• Mączyński, J. (1564). Serenissimo principi et domino, domino Sigismundo Augusto… Epistola dedicatoria. W J. Mączyński, Lexicon Latino Polonicum ex optimis latinae linguae scriptoribus concinnantum […] (kk. sine numero). Typographus Ioannes Daubmannus. http://mbc.malopolska.pl/dlibra/doccontent?id=83107
• Murmeliusz, J. (1528). Dictionarius Ioannis Murmellii variarum rerum, tum pueris, tum adultis utilissimus, cum Germanica atque Polonica interpretatione adiecto […]. Hieronim Wietor. https://polona.pl/item/dictionarivs-ioannis-mvrmellii-variarvm-rerum-tum-pueris-tum-adultis-utilissimus-cum,NzQwNTAwNDM/6/#info:metadata
• Mymer, F. (1558). Summae expectationis adolescenti domino Ioanni Boner… W F. Mymer, Dictionarius trium linguarum: Latine, Teutonice et Polonice potiora vocabula continens […] (kk. A2–A3v). Hieronim Wietor. http://digitale.bibliothek.uni-halle.de/urn/urn:nbn:de:gbv:3:1-102495
• Szyrwid, K. (1642). Dictionarium trium lingvarum in usum studiosae iuuentutis. Typis Academicis Societatis Jesu. http://www.atmintis.mb.vu.lt/kolekcijos/VUB01_000362092?nr=40
• Trojański, J. K. (1819). Przedmowa. W J. K. Trojański, Słownik polsko-łaciński do szkolnego użycia, w którym oprócz szczególnych wyrazów trudniejsze zdania i zwroty częściej używane mowy polskiej na język łaciński są wyłożone (kk. III–VI). Wilhelm Bogumił Korn. http://obc.opole.pl/dlibra/doccontent?id=8364
• Volckmar, M. (1596a). Ad lectorem [Przedmowa do drugiej części słownika]. W M. Volckmar, Dictionarium trilingue tripartitum ad discendam linguam Latinam, Polonicam et Germanicam accomodatum et in gratiam iuventutis Dantiscanae iam primum in lucem editum (kk. Bbb–Bbbv). In Officina typographica Iacobi Rhodi. https://digital.staatsbibliothek-berlin.de/werkansicht?PPN=PPN830008934&PHYSID=PHYS_0001&DMDID=
• Volckmar, M. (1596b). Amplissimis viris nobilitate generis […] [Przedmowa do całości słownika]. W M. Volckmar, Dictionarium trilingue tripartitum ad discendam linguam Latinam, Polonicam et Germanicam accomodatum et in gratiam iuventutis Dantiscanae iam primum in lucem editum (kk. A2–A4v). In Officina typographica Iacobi Rhodi. https://digital.staatsbibliothek-berlin.de/werkansicht?PPN=PPN830008934&PHYSID=PHYS_ 0001&DMDID=
• Węclewski, Z. (1851). Przedmowa. W Z. Węclewski, Słownik łacińsko-polski do autorów klasycznych zwykle po gimnazjach czytywanych (kk. sine numero). A. Popliński.
• Wietor, H. (1528). Magnifico domino Severino Bonaro […] [Przedmowa wydawcy]. W J. Murmeliusz, Dictionarius Ioannis Murmellii variarum rerum, tum pueris, tum adultis utilissimus, cum Germanica atque Polonica interpretatione adiecto […] (2. wyd., kk. Aa2–Aa2v). Hieronim Wietor. https://polona.pl/item/dictionarivs-ioannis-mvrmellii-variarvm-rerum-tum -pueris-tum-adultis-utilissimus-cum,NzQwNTAwNDM/6/#info:metadata
• Woelke, F. (1831). [Przedmowa bez tytułu]. W F. Woelke, Słownik łacińsko-grecko-polski (kk. sine numero). W drukarni w drukarni stereotypowej przy ulicy Królewskiej. http://mbc.cyfrowemazowsze.pl/dlibra/doccontent?id=13384
• Woronowski, B. (1769a). Przemowa do czytelnika. W B. Woronowski, Słownik polsko-łaciński ze Skarbu księdza Knapiusza […] wybrany a przeszło dwomasty słów początkowych nad to słów i imion rodzajami i odmianami, tudzież porządnym zebraniem pisarzów łacińskich podług wieków łaciny ułożony (T. 1, kk. 1–B2v). W drukarni J. K. M. Societatis Jesu. https://www.dbc.wroc.pl/dlibra/doccontent?id=26326
• Woronowski, B. (1769b). Przestrogi ku używaniu słów tego słownika tak polskich, jako też i łacińskich służące. W B. Woronowski, Słownik polsko-łaciński ze Skarbu księdza Knapiusza […] wybrany a przeszło dwomasty słów początkowych nad to słów i imion rodzajami i odmianami, tudzież porządnym zebraniem pisarzów łacińskich podług wieków łaciny ułożony (T. 1, kk. B3–C). W drukarni J. K. M. Societatis Jesu. https://www.dbc.wroc.pl/dlibra/doccontent?id=26326
• Zawadzki, J., & Węcki, J. (1815). Przemowa [Przedmowa wydawcy]. W J. Litwiński, Słownik polsko-łacińsko-francuzki na zasadach słowników Knapskiego, Danneta i Troca […] (T. 1, kk. sine numero). Nakładem Zawadzkiego i Węckiego. http://ebuw.uw.edu.pl/dlibra/doccontent?id=2521

Identifiers

DOI

10.11649/sfps.1989

Biblioteka Nauki

38630718