Liquid Modernity and the Holocaust

• Authors: Dariusz Brzeziński

Title variants

PL

Płynna nowoczesność i Holokaust

Abstracts

PL

W Nowoczesności i Zagładzie Zygmunt Bauman dowodził, że Holokaust nie był bynajmniej zaprzeczeniem procesu cywilizacyjnego, ale – wręcz przeciwnie – jego konsekwencją. Przekonywał, że cechy konstytutywne stałej fazy nowoczesności, takie jak kultura biurokratyczna, wzrost znaczenia racjonalności instrumentalnej czy też dominacja myślenia utopijnego o projektanckim wymiarze, znalazły swoje odzwierciedlenie w genezie i przebiegu Zagłady. Jego nadrzędnym celem przy pisaniu tego dzieła było dokonanie zasadniczych zmian w problematyzowaniu nowoczesności w naukach społecznych, a także wskazanie na konieczność rozwijania norm, wartości i postaw, które byłyby wobec niej opozycyjne. Przywołanie tych faktów jest dla mnie punktem wyjścia do analizy późniejszych rozpoznań Baumana poświęconych Holokaustowi. Koncentrując się na dwóch kwestiach, które podkreślał on w kontekście genezy Zagłady, to jest mechanizmie adiaforyzacji oraz procesie społecznego konstruowania „obcości”, unaoczniam to, jak zjawiska te materializują się w płynnej nowoczesności. Wskazuję na ich związki z takimi cechami tej kondycji, jak: rozwój indywidualizmu i kultury konsumpcyjnej, poczucie niepewności, a także „zwrot nostalgiczny”. Podkreślam, że zdaniem Baumana zarówno moralna obojętność, jak i ksenofobia są coraz istotniejszymi fenomenami we współczesnym społeczeństwie, co może wiązać się z bardzo groźnymi – na dziś trudnymi do przewidzenia – konsekwencjami. W artykule dowodzę, że sposób, w jaki pisał on zarówno o stałej, jak i płynnej fazie nowoczesności, charakteryzował się poetyką dystopijną, która stanowiła wstęp do jego myślenia o utopijnym charakterze.

EN

In Modernity and the Holocaust, Zygmunt Bauman argued that the Holocaust had been by no means a negation of the civilising process, but was, on the contrary, its consequence. He claimed that the constitutive features of solid modernity, such as bureaucratic culture, the rise of instrumental rationality and the domination of blueprint utopia, were reflected in the genesis and course of the Holocaust. Bauman’s main aim in writing the book was to make fundamental changes in the problematization of modernity in the social sciences, and to highlight the need to develop norms, values and attitudes that were in opposition to modernity. An overview of these facts provides a starting point for my analysis of Bauman’s later analyses of the Holocaust. By focusing on two issues that he emphasised in the context of the genesis of the Holocaust, namely the mechanism of adiaphorization and the process of the social construction of “otherness”, I show how these phenomena materialize in liquid modernity. I identify their connections with a range of features of the liquid modern condition, including the development of individualism and consumer culture, the sense of insecurity and the “nostalgic turn”. I emphasise that, according to Bauman, both moral indifference and xenophobia are increasingly significant phenomena in contemporary society, which may entail pernicious – and currently barely foreseeable – consequences. I argue that the way Bauman wrote about both solid and liquid modernity was characterised by a dystopian poetics, which was a foundation for his utopian thought.

Keywords

PL

nowoczesność; Zagłada; Zygmunt Bauman; adiaforyzacja; obcość

EN

modernity; Holocaust; Zygmunt Bauman; adiaphorization; otherness

• Publisher: Polska Akademia Nauk. Instytut Slawistyki PAN
• Journal: Studia Litteraria et Historica
• Year: 2022
• Issue: 11

Dates

published

2022

Contributors

author

Dariusz Brzeziński

• Instytut Filozofii i Socjologii Polskiej Akademii Nauk
• University of Leeds

• https://orcid.org/0000000299789333

References

• Agamben, G. (2008). Stan wyjątkowy (M. Surma-Gawłowska, Tłum.). Korporacja Ha!art. (Oryginalna praca opublikowana 2003).
• Alexander, J. C. (2006). Siła utopii i utopia naprawy obywatelskiej. W A. Jasińska-Kania, L. M. Nijakowski, J. Szacki, & M. Ziółkowski (Red.), Współczesne teorie socjologiczne (T. 1, ss. 437–450). Wydawnictwo Naukowe Scholar. (Oryginalna praca opublikowana 2001).
• Arendt, H. (2008). Korzenie totalitaryzmu (D. Grinberg & M. Szawiel, Tłum.; T. 1–2). Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne. (Oryginalna praca opublikowana 1951).
• Bauer, Y. (2016). Przemyśleć Zagładę (J. Giebułtowicz & J. Syrewicz, Tłum.). Żydowski Instytut Historyczny. (Oryginalna praca opublikowana 2001).
• Bauman, J. (1989). Zima o poranku: Opowieść dziewczynki z warszawskiego getta (J. Bauman, Tłum.). Społeczny Instytut Wydawniczy Znak. (Oryginalna praca opublikowana 1986).
• Bauman, Z. (1966). Kultura i społeczeństwo: Preliminaria. Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Bauman, Z. (1994a). Dwa szkice o moralności ponowoczesnej. Instytut Kultury.
• Bauman, Z. (1994b). The Holocaust: Fifty years later. W D. Grinberg (Red.), The Holocaust fifty years later: 50th anniversary of the Warsaw Ghetto uprising: Papers from the conference organized by the Jewish Historical Institute of Warsaw, March 29–31, 1993 (ss. 23–33). Żydowski Instytut Historyczny.
• Bauman, Z. (1995a). Life in fragments: Essays in postmodern morality. Blackwell.
• Bauman, Z. (1995b). Wieloznaczność nowoczesna, nowoczesność wieloznaczna (J. Bauman, Tłum.). Wydawnictwo Naukowe PWN. (Oryginalna praca opublikowana 1991).
• Bauman, Z. (1996). Etyka ponowoczesna (J. Bauman & J. Tokarska-Bakir, Tłum.). Wydawnictwo Naukowe PWN. (Oryginalna praca opublikowana 1993).
• Bauman, Z. (1998). Prawodawcy i tłumacze (A. Ceynowa & J. Giebułtowski, Tłum.). Wydawnictwo IFiS PAN. (Oryginalna praca opublikowana 1987).
• Bauman, Z. (2000a). Ethics of individuals. Canadian Journal of Sociology, 25(1), 83–96. https://doi.org/10.2307/3341912
• Bauman, Z. (2000b). Ponowoczesność jako źródło cierpień. Sic!
• Bauman, Z. (2005). Razem, osobno (T. Kunz, Tłum.). Wydawnictwo Literackie. (Oryginalna praca opublikowana 2003).
• Bauman, Z. (2006a). Płynna nowoczesność (T. Kunz, Tłum.). Wydawnictwo Literackie. (Oryginalna praca opublikowana 2000).
• Bauman, Z. (2006b). Praca, konsumpcjonizm i nowi ubodzy (S. Obirek, Tłum.). Wydawnictwo WAM. (Oryginalna praca opublikowana 1998).
• Bauman, Z. (2006c). Społeczeństwo w stanie oblężenia (J. Margański, Tłum.). Sic! (Oryginalna praca opublikowana 2002).
• Bauman, Z. (2007a). Płynne czasy: Życie w epoce niepewności (M. Żakowski, Tłum.). Sic!
• Bauman, Z. (2007b). Szanse etyki w zglobalizowanym świecie (J. Konieczny, Tłum.). Znak.
• Bauman, Z. (2008a). Płynny lęk (J. Margański, Tłum.). Wydawnictwo Literackie. (Oryginalna praca opublikowana 2006).
• Bauman, Z. (2008b). Zindywidualizowane społeczeństwo (O. Kubińska & W. Kubiński, Tłum.). Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne. (Oryginalna praca opublikowana 2001).
• Bauman, Z. (2009a). The absence of society. W Joseph Rowntree Foundation (Red.), Contemporary social evils (ss. 147–157). Polity Press. https://doi.org/10.1332/policypress/9781847424099.003.0012
• Bauman, Z. (2009b). Konsumowanie życia (M. Wyrwas-Wiśniewska, Tłum.). Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego. (Oryginalna praca opublikowana 2007).
• Bauman, Z. (2009c). Nowoczesność i Zagłada (T. Kunz, Tłum.). Wydawnictwo Literackie. (Oryginalna praca opublikowana 1989).
• Bauman, Z. (2010). Socjalizm: Utopia w działaniu (M. Bogdan, Tłum.). Wydawnictwo Krytyki Politycznej. (Oryginalna praca opublikowana 1976).
• Bauman, Z. (2012a). Kultura jako praxis (J. Konieczny, Tłum.). Wydawnictwo Naukowe PWN. (Oryginalna praca opublikowana 1973).
• Bauman, Z. (2012b). Straty uboczne: Nierówności społeczne w epoce globalizacji (J. Hunia, Tłum.). Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego. (Oryginalna praca opublikowana 2011).
• Bauman, Z. (2012c). To nie jest dziennik (M. Zawadzka, Tłum.). Wydawnictwo Literackie.
• Bauman, Z. (2016). Obcy u naszych drzwi (W. Mincer, Tłum.). Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Bauman, Z. (2017a). Some of the foremost challenges to the status quo. Studia Socjologiczno-Polityczne: Seria Nowa, 2017(2), 31–46.
• Bauman, Z. (2017b). Szkice z teorii kultury. Wydawnictwo Naukowe Scholar. (Oryginalna praca opublikowana 1968).
• Bauman, Z. (2018). Retrotopia: Jak rządzi nami przeszłość (K. Lebek, Tłum.). Wydawnictwo Naukowe PWN. (Oryginalna praca opublikowana 2017).
• Bauman, Z., & Donskis, L. (2013). Moral blindness: The loss of sensitivity in liquid modernity. Polity Press.
• Bauman, Z., & Donskis, L. (2016). Liquid evil: Living with Tina. Polity Press.
• Bauman, Z., & Haugaard, M. (2008). Liquid modernity and power: A dialogue with Zygmunt Bauman. Journal of Political Power, 1(2), 111–130. https://doi.org/10.1080/17540290802227536
• Bauman, Z., & Lyon, D. (2013). Płynna inwigilacja: Rozmowy (T. Kunz. Tłum.). Wydawnictwo Literackie.
• Bauman, Z., & Rovirosa-Madrazo, C. (2010). Żyjąc w czasie pożyczonym (T. Kunz. Tłum.). Wydawnictwo Literackie.
• Bauman, Z., & Tester, K. (2003). O pożytkach z wątpliwości: Rozmowy z Zygmuntem Baumanem (E. Krasińska, Tłum.). Sic! (Oryginalna praca opublikowana 2001).
• Bech, H. (2007). Bauman’s call. W M. H. Jacobsen, S. Marshman, & K. Tester (Red.), Bauman beyond postmodernity: Critical appraisals, conversations and annotated bibliography, 1989–2005 (ss. 369–374). Aalborg University Press.
• Benjamin, W. (1996). Anioł historii: Eseje, szkice, fragmenty (K. Krzemieniowa, J. Sikorski, & H. Orłowski, Tłum.). Wydawnictwo Poznańskie. (Oryginalna praca opublikowana 1940).
• Blackshaw, T. (2016). 90-letni Zygmunt Bauman: Schöpferkraft i jego dwoistości. Studia Krytyczne / Critical Studies, 2016(2), 21–41.
• Boym, S. (2001). The future of nostalgia. Basic Books.
• Braudel, F. (1992). Kultura materialna, gospodarka i kapitalizm, XV-XVIII wiek (M. Ochab, P. Graff, E. D. Żółkiewska, J. Strzelecki, & J. Strzelecki, Tłum.; T. 1–3). Państwowy Instytut Wydawniczy.
• Brzeziński, D. (2008). Dwie dekady etyki ponowoczesnej: Analiza krytyki i ewolucji refleksji etycznej Zygmunta Baumana. Studia Socjologiczne, 2008(3), 7–41.
• Brzeziński, D. (2015). Myślenie utopijne w teorii społecznej Zygmunta Baumana. Wydawnictwo Naukowe Scholar.
• Brzeziński, D. (2018). Consumerist culture in Zygmunt Bauman’s critical sociology: A comparative analysis of his Polish and English writings. Polish Sociological Review, 2018(1(201)), 77–94.
• Campbell, T., & Till, C. (2010). Resistance towards ethics. W M. Davis & K. Tester (Red.), Bauman’s challenge: Sociological issues for the 21st century (ss. 117–188). Palgrave Macmillan. https://doi.org/10.1057/9780230290457_9
• Cannon, B. (2016). Towards a theory of counter-modernity: Rethinking Zygmunt Bauman’s Holocaust writings. Critical Sociology, 42(1), 49–69. https://doi.org/10.1177/0896920513516023
• Crone, M. (2008). Bauman on ethics – Intimate ethics for a global world? W M. H. Jacobsen & P. Poder (Red.), The sociology of Zygmunt Bauman: Challenges and critique (ss. 59–74). Ashgate.
• Czapnik, S. (2018). Przestrzenie polityki w myśli teoretycznej późnego Zygmunta Baumana. Uniwersytet Opolski.
• Derrida, J. (2011). O gramatologii (B. Banasiak, Tłum.). Wydawnictwo Officyna. (Oryginalna praca opublikowana 1967).
• Douglas, M. (2007). Czystość i zmaza (M. Bucholc, Tłum.). Państwowy Instytut Wydawniczy. (Oryginalna praca opublikowana 1966).
• Durkheim, É. (2000). Zasady metody socjologicznej (J. Szacki, Tłum.). Wydawnictwo Naukowe PWN. (Oryginalna praca opublikowana 1895).
• Elias, N. (2011). O procesie cywilizacji: Analizy socjo- i psychogenetyczne (T. Zabłudowski & K. Markiewicz, Tłum.). Wydawnictwo W.A.B. (Oryginalna praca opublikowana 1939).
• Foucault, M. (2009). Nadzorować i karać: Narodziny więzienia (T. Komendant, Tłum.). Aletheia. (Oryginalna praca opublikowana 1975).
• Freud, S. (1998). Kultura jako źródło cierpień. W S. Freud, Pisma społeczne (A. Ochocki, M. Poręba, & R. Reszke, Tłum.; R. Reszke, Oprac.; ss. 163–277). Wydawnictwo „KR”. (Oryginalna praca opublikowana 1930).
• Gellner, E. (1991). Narody i nacjonalizm (T. Hołówka, Tłum.). Państwowy Instytut Wydawniczy. (Oryginalna praca opublikowana 1983).
• Girard, R. (1987). Kozioł ofiarny (M. Goszczyńska, Tłum.). Wydawnictwo Łódzkie. (Oryginalna praca opublikowana 1982).
• Goldhagen, D. J. (1999). Gorliwi kaci Hitlera: Zwyczajni Niemcy i Holokaust (W. Horabik, Tłum.). Prószyński i S-ka. (Oryginalna praca opublikowana 1996).
• Hilberg, R. (2014). Zagłada Żydów Europejskich (J. Giebułtowski, Tłum.; T. 1–3). Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów. (Oryginalna praca opublikowana 1961).
• Hirst, B. A. (2014). After Lévinas: Assessing Zygmunt Bauman’s ‘ethical turn’. European Journal of Social Theory, 17(2), 184–98. https://doi.org/10.1177/1368431013516056
• Hookway, N., & Ezzy, D. (2017). Aesthetic and relational ethics: Beyond Bauman’s postmodern ethics. W M. H. Jacobsen (Red.), Beyond Bauman: Critical engagement and creative excursions (ss. 29–45). Routledge.
• Horkheimer, M., & Adorno, T. (2010). Dialektyka oświecenia: Fragmenty filozoficzne (M. Łukasiewicz, Tłum.). Wydawnictwo Krytyki Politycznej. (Oryginalna praca opublikowana 1947).
• Jacobsen, M. H. (2008). Bauman on utopia – Welcome to the hunting zone. W M. H. Jacobsen & P. Poder (Red.), The sociology of Zygmunt Bauman: Challenges and critique (ss. 209–230). Ashgate.
• Jacobsen, M. H. (Red.). (2020). Nostalgia now: Cross-Disciplinary perspectives on the past in the present. Routledge. https://doi.org/10.4324/9780429287602
• Jacoby, R. (2005). Picture imperfect: Utopian thought for an anti utopian age. Columbia University Press.
• Jameson, F. (2011). Postmodernizm czyli logika kulturowa późnego kapitalizmu (M. Płaza, Tłum.). Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego. (Oryginalna praca opublikowana 2005).
• Jonas, H. (1984). The imperative of responsibility: In search of an ethics for the technological age (H. Jonas & D. Herr, Tłum.). University of Chicago Press. (Oryginalna praca opublikowana 1979).
• Junge, M. (2001). Zygmunt Bauman’s poisoned gift of morality. British Journal of Sociology, 52(1), 105–119. https://doi.org/10.1080/00071310020023055
• Kilminster, R. (2017). Overcritique and ambiguity in Zygmunt Bauman’s sociology: A long-term perspective. W M. H. Jacobsen (Red.), Beyond Bauman: Critical engagement and creative excursions (ss. 201–223). Routledge.
• Lévinas, E. (2012). Całość i nieskończoność: Esej o zewnętrzności (M. Kowalska, Tłum.; 2. wyd.). Wydawnictwo Naukowe PWN. (Oryginalna praca opublikowana 1961).
• Lyotard, J.-F. (1997). Kondycja ponowoczesna: Raport o stanie wiedzy (M. Kowalska & J. Migasiński, Tłum.). Fundacja Aletheia. (Oryginalna praca opublikowana 1979).
• Marciniak, M. (2011). Orientacje konsumpcyjne młodzieży akademickiej: Perspektywa Baumanowska. Impuls.
• Marshman, S. (2008). Bauman on genocide – modernity and mass murder: From classification to annihilation? W M. H. Jacobsen & P. Poder (Red.), The sociology of Zygmunt Bauman: Challenges and critique (ss. 75–94). Ashgate.
• Palmer, J., & Brzeziński, D. (Red.). (2022). Revisiting modernity and the Holocaust: Heritage, dilemmas, extensions. Routledge. https://doi.org/10.4324/9781003120551
• Picht, G. (1981). Odwaga utopii (K. Maurin, K. Michalski, & K. Wolnicki, Tłum.). Państwowy Instytut Wydawniczy. (Oryginalna praca opublikowana 1969).
• Pollock, G. (2022). Reading Modernity and the Holocaust with and against Winter in the morning. W J. Palmer & D. Brzeziński (Red.), Revisiting modernity and the Holocaust: Heritage, dilemmas, extensions (ss. 177–96). Routledge. https://doi.org/10.4324/9781003120551-15
• Rattansi, A. (2017). Bauman and contemporary sociology: A critical analysis. Manchester University Press. https://doi.org/10.7765/9781526105882
• Ray, L. (2022) Modernity or decivilisation? Reflections on Modernity and the Holocaust today. W J. Palmer & D. Brzeziński (Red.), Revisiting modernity and the Holocaust: Heritage, dilemmas, extensions (ss. 25–38). Routledge. https://doi.org/10.4324/9781003120551-3
• Rubenstein, R. L. (1975). The cunning of history: The Holocaust and the American future. Harper & Row.
• Salmose, N. (Red.). (2019). Contemporary nostalgia. MDPI.
• Sandauer, A. (1982). O sytuacji pisarza polskiego pochodzenia żydowskiego w XX wieku (rzecz, którą nie ja powinienem był napisać...). Czytelnik.
• Sartre, J.-P. (2007). Byt i nicość: Zarys ontologii fenomenologicznej (J. Kiełbasa, P. Mróz, R. Abramciów, R. Ryziński, & P. Małochleb, Tłum.). Wydawnictwo Zielona Sowa. (Oryginalna praca opublikowana 1943).
• Smith, D. (1999). Zygmunt Bauman: Prophet of postmodernity. Polity Press.
• Stoll, D. (2017). Płynna nowoczesność a neoliberalizm: Wokół myśli Zygmunta Baumana. Książka i Prasa.
• Tokarska-Bakir, J. (2022). The sociology of modernity, the ethnography of the Holocaust: What Zygmunt Bauman knew. W J. Palmer & D. Brzeziński (Red.), Revisiting modernity and the Holocaust: Heritage, dilemmas, extensions (ss. 39–55). Routledge. https://doi.org/10.4324/9781003120551-4
• Vetlesen, A. J. (2005). Evil and human agency: Understanding collective evildoing. Cambridge University Press. https://doi.org/10.1017/CBO9780511610776
• Wagner, I. (2022). Janina and Zygmunt Bauman: A case study of inspiring collaboration. W J. Palmer & D. Brzeziński (Red.), Revisiting modernity and the Holocaust: Heritage, dilemmas, extensions (ss. 156–176). Routledge. https://doi.org/10.4324/9781003120551-14
• Weber, M. (2002). Gospodarka i społeczeństwo (D. Lachowska, Tłum.). Wydawnictwo Naukowe PWN. (Oryginalna praca opublikowana 1922).

Identifiers

DOI

10.11649/slh.2839

Biblioteka Nauki

28407554