Старобългарски химнографски творби в Краковския печатен октоих (1491 г.)

• Authors: Мария [Mariĭa] Йовчева [Ĭovcheva]

Title variants

EN

Old Bulgarian Hymnographic Works in the Krakow Printed Octoechos (1491)

PL

Starobułgarskie utwory hymnograficzne w Oktoichu (Kraków 1491)

Abstracts

PL

Oparte na niejednorodności tekstów w pierwszym drukowanym Oktoichu (Schweipolt Fiol, Kraków 1491) badanie koncentruje się na jego najbardziej archaicznej warstwie, zawierającej starobułgarskie dzieła uczniów śś. Cyryla i Metodego, napisane w Bułgarii na przełomie IX i X wieku. W artykule zostały poddane analizie trzy oryginalne (nieprzetłumaczone) kanony, stanowiące część służb na niedziele i dni powszechnie. Dwa z nich: Kanon do św. Jana Chrzciciela (wtorek, ton drugi) i Kanon do Matki Bożej (środa, ton trzeci), przypisywane św. Klemensowi z Ochrydy, są bardzo powszechne do XIV wieku w słowiańskich rękopisach różnego pochodzenia. Trzeci – Kanon do Świętej Trójcy (niedzielа, ton drugi) – jest anonimowy; do tej pory został odkryty tylko w jednym serbskim Oktoichu (Gilf. 26, Rosyjska Biblioteka Narodowa, XIV wiek), podczas gdy w literaturze wschodniosłowiańskiej można go znaleźć tylko w analizowanym kodeksie. W artykule została scharakteryzowana specyfika tekstów Oktoicha Fiola, a także ich szczególna pozycja w tradycji pisanej dzieł hymnograficznych w porównaniu z rękopisami innego pochodzenia. Dane tekstologiczne są interpretowane głównie w celu odnalezienia protografu wersji drukowanej. Zestawienie tekstów pokazuje, że archaiczna warstwa krakowskiego inkunabułu oparta jest najprawdopodobniej na co najmniej dwóch protografach (albo antygrafach), pośrednio związanych z najwcześniejszym rdzeniem starobułgarskiego Oktoichu. Jeden został wykorzystany do wtorkowych i środowych służb (prawdopodobnie za pośrednictwem wschodniosłowiańskim), a drugi (być może pochodzenia południowosłowiańskiego) został wykorzystany jako źródło kanonu do Trójcy Świętej (ton drugi) w służbie niedzielnej.

EN

Based on the inhomogeneity of the texts in the first printed Octoechos (Schweipolt Fiol, Krakow 1491), the study focuses on the text's most archaic layer, which contains Old Bulgarian works by Cyrillo-Methodian disciples and was written in Bulgaria at the end of the 9th and the beginning of the 10th century. The article examines three original (non-translated) canons that form parts of the Sunday and weekday Octoechos offices. Two of them are considered to have been written by St. Clement of Ohrid: Canon to St John the Baptist (Tuesday, 2nd Tone) and Canon to Theotokos (Wednesday, 3rd Tone), both of which were very common until the 14th century in Slavic manuscripts of various origins. The third one, Canon to the Holy Trinity (Midnight Office for Sunday, 2nd Tone), is anonymous and has so far only been discovered in a single Serbian Octoechos, Gilf. 26, the National Library of Russia (14th century), while in Eastern Slavic literature it is only found in the codex under review. The specificities in the texts of Fiol’s Octoechos as well as its particular position in the written tradition of these hymnographic works are described in comparison to copies of various origins. Textological data are interpreted mostly in search of the protograph of the printed version. The collation of the texts shows that the archaic layer of the Krakow incunabulum is most probably based on at least two protographs (or antigraphs) which are indirectly related to the earliest core of the Old Bulgarian Octoechos. One was used for the Tuesday and Wednesday offices (probably through an Eastern Slavic medium), and the other (of possible South Slavic origin) was used as the source of the canon to the Holy Trinity (2nd Tone) in the Sunday office.  

Keywords

EN

hymnography; Krakow Octoechos; Old Bulgarian works of Cyrillo-Methodian disciples

PL

hymnografia; krakowski Oktoich; starobułgarskie dzieła uczniów śś. Cyryla i Metodego

• Publisher: Polska Akademia Nauk. Instytut Slawistyki PAN
• Journal: Slavia Meridionalis
• Year: 2020
• Volume: 20

Dates

published

2020

Contributors

author

Мария [Mariĭa] Йовчева [Ĭovcheva]

• Софийски университет „Св. Климент Охридски“ [Sofia University "St. Clement of Ochrid"], София [Sofia]

• https://orcid.org/000000032958687X

References

• Avgustin [Nikitin], arkhim. (1993). Krakovskie inkunabuly v bibliotekakh S. Peterburga. In J. Rusek, W. Witkowski, & A. Naumow (Eds.), Rękopis a druk: Najstarsze druki cerkiewnosłowiańskie i ich stosunek do tradycji rękopiśmiennej (рр. 271–290). Instytut Filologii Słowiańskiej UJ.
• Avtokratova, M., Kniazevskaia, O., & Shmidt, S. (Eds.). (1988). Katalog slaviano-russkikh rukopisnykh knig XI–XIV vv., khraniashchikhsia v TSGADA SSSR (Vol. 2). TSentral′nyĭ gosudarstvennyĭ arkhiv drevnikh aktov SSSR.
• Bogdanović, D. (1982). Inventar ćirilskih rukopisa u Jugoslaviji (XI–XVII vv.). SANU.
• Chasoslov s dobavleniiami i Shestodnev sluzhebnyĭ. (n.d.). Rossiĭskiĭ gosudarstvennyĭ arkhiv drevnikh aktov. http://rgada.info/kueh/index2.php?str=381_1_48&name=Часослов с добавлениями и Шестоднев служебный
• Gorskiĭ, A., & Nevostruev, K. (1869). Opisanie slavianskikh rukopiseĭ Moskovskoĭ Sinodal′noĭ biblioteki (Vol. 3/1). Sinodal′naia tipografiia.
• Granstrem, E. (1953). Opisanie russkikh i slavianskikh pergamennykh rukopiseĭ: Rukopisi russkie, bolgarskie, moldovlakhiĭskie, serbskie. Gosudarstvennaia Publichnaia biblioteka im. M. E. Saltykova-Shchedrina.
• Ĭovcheva, M. (1999). Novootkriti khimnografski proizvedeniia na Kliment Okhridski v Oktoikha. Palaeobulgarica, 23(3), 3–30.
• Ĭovcheva, M. (2007). Milutinoviiat oktoikh (Uvarov 521, GIM) kato svidetel za slavianskata bogosluzhebna knizhnina ot sredishtata v svetite zemi. In D. Bojović (Ed.), Manastir Banjska i doba kralja Milutina: Zbornik sa naučnog skupa održanog od 22. do 24. septembra 2005. godine u Kosovskoj Mitrovici (рр. 359–374). Centar za crkvene studije.
• Ĭovcheva, M. (2011). K voprosu ob istochnikakh Krakovskogo oktoikha 1491 g. Drevniaia Rus′, 45(3), 54–55.
• Ĭovcheva, M. (2016). Problemy perevoda bibleĭskikh tsitat i reministsentsiĭ v drevneĭshikh slavianskikh gimnograficheskikh tekstakh. Slavia, 85(3–4), 267–286.
• Ĭovcheva, M. (2017). Tekstovata istoriia na oktoikhovite kanoni na sv. Kliment Okhridski: Tipologiia na raznocheteniiata. Godishnik na Sofiĭskiia universitet “Sv. Kliment Okhridski”. TSentŭr za slaviano-vizantiĭski prouchvaniia “Prof. Ivan Duĭchev”. Kulturni mostove. Minalo i sŭvremie, 99(18), 481–506.
• Kaszlej, А. (Ed.). (2011). Inwentarz rękopisów Biblioteki Kapituły Greckokatolickiej w Przemyślu. Biblioteka Narodowa.
• Khristova-Shomova, I. (2016). Bog be slovo. Etiudi vŭrkhu khristiianstvoto, vidiano prez prizmata na ezika. UI “Sv. Kliment Okhridski”.
• Krasheninnikova, O. (2000). Tri kanona iz Oktoikha Klimenta Okhridskogo (Neizvestnye stranitsy drevneslavianskoĭ gimnografii). Slavianovedenie, 2000(2), 29–41.
• Krasheninnikova, O. (2006). Drevneslavianskiĭ Oktoikh sv. Klimenta arkhiepiskopa Okhridskogo. IAzyki slavianskikh kul′tur.
• Lalev, I. (1995). Neizvesten rŭkopis ot kraia na ХIII vek. Istoricheski muzeĭ Lovech. Izvestiia, 1995(1), 42–46.
• Lozovaia, I. (2009). Drevnerusskiĭ notirovannyĭ Paraklit XII veka: Vizantiĭskie istochniki i tipologiia drevnerusskikh spiskov. Moskovskaia konservatoriia.
• Ludilova, E. (2018). Ob istochnikakh Oktoikha, napechatannogo v 1491 g. v Krakove Shvaĭpol′tom Fiolem. In Knizhnaia starina: Sbornik nauchnykh trudov (Vol. 4, рр. 20–29). Rossiĭskaia natsional′naia biblioteka.
• Mitu, M. (1993). Ze studiów rumuńskich nad Szwajpoltem Fiolem. In J. Rusek, W. Witkowski, & A. Naumow (Eds.), Rękopis a druk (рр. 69–77). Uniwersytet Jagielloński.
• Mošin, V. (1955). Ćirilski rukopisi Jugoslavenske akademije: Vol. 1. Opis rukopisa. JАZU.
• Naumov, A. (1992). Za spetsifikata na tsŭrkovnoslavianskata literatura v Zhech pospolita. Palaeobulgarica, 16(2), 82–87.
• Naumov, A., & Stradomski, I. (2011). Kirilo-Metodievskite traditsii v tsŭrkovnoslavianskite rŭkopisi v Polsha. In Kirilo-metodievskoto kulturno nasledstvo i natsionalnata identichnost (рр. 150–165). Izdatelstvo na BAN.
• Naumow, А., & Kaszlej, А. (Eds.). (2004). Rękopisy cerkiewnosłowiańskie w Polsce: Katalog (A. Naumow & A.Kaszlej, with E. Naumow & J. Stradomski, Comp.). Scriptum.
• Nemirovskiĭ, E. (1979). Opisanie izdaniĭ tipografii Shvaĭpol′ta Fiolia. In E. Nemirovskiĭ, Opisanie staropechatnykh izdaniĭ kirillovskogo shrifta. Gosudarstvennaia biblioteka SSSR im. V.I. Lenina.
• Nemirovskiĭ, E. (1993). Oktoikh 1491 g.: Istoriia izucheniia i sokhranivshiesia ėkzempliary. In J. Rusek, W. Witkowski, & A. Naumow (Eds.), Rękopis a druk (рр. 45–53). Uniwersytet Jagielloński.
• Nemirovskiĭ, E. (2003). Istoriia slavianskogo kirillovskogo knigopechataniia XV – nachala XVIII veka: Vol. 1. Vozniknovenie slavianskogo knigopechataniia. Nauka.
• Nemirovskiĭ, E. (2009). Slavianskie izdaniia kirillovskogo (tserkovnoslavianskogo) shrifta: 1491–2000: Inventar′ sokhranivshikhsia ėkzempliarov i ukazatel′ literatury: Vol. 1. 1491–1550. Znak.
• Nikolova, S., Ĭovcheva, M., Popova, T., & Taseva, L. (1999). Bŭlgarskoto srednovekovno kulturno nasledstvo v sbirkata na Alekseĭ Khludov v Dŭrzhavniia istoricheski muzeĭ v Moskva: Katalog. Kirilo-Metodievski nauchen tsentŭr.
• Oktoikh 1491. (n.d.). Rossiĭskaia gosudarstvennaia biblioteka. https://dlib.rsl.ru/viewer/01003441720#?page=3
• Paraklitik. (n.d.-a). Rossiĭskiĭ gosudarstvennyĭ arkhiv drevnikh aktov. http://rgada.info/kueh/index2.php?str=381_1_80
• Paraklitik. (n.d.-b). Rossiĭskiĭ gosudarstvennyĭ arkhiv drevnikh aktov. http://rgada.info/kueh/index2.php?str=381_1_83
• Petrov, I. (2015). Od inkunabułów do pierwszych gramatyk: Konteksty rozwoju bułgarskiego języka literackiego (koniec XV – początek XVII wieku). Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
• Psałterz z obrzędami. (n.d.). Polona. https://polona.pl/item/psalterz-z-obrzedami,MjM5MjY4MTY/14/#item
• Rukopisnye sobraniia. (n.d.). Otdel rukopiseĭ. http://old.stsl.ru/manuscripts/index.php
• Rusek, J. (1993). Oktoich Szwajpolta Fiola a rękopiśmienne Oktoichy w księgozbiorach polskich. In J. Rusek, W. Witkowski, & A. Naumow (Eds.), Rękopis a druk (рр. 37–44). Uniwersytet Jagielloński.
• Rusev, R. (in press). Triadologichnata terminologiia na sveti Kliment Okhridski v Slovo za Sveta Troitsa, za sŭtvorenieto i za sŭda. In M.Ĭovcheva (Ed.), “… noviiat Pavel za novite korintiani – bŭlgarite”: Sbornik, posveten na sv. Kliment Okhridski.
• Serbskie rukopisi. (n.d.). Rossiĭskaia natsional′naia biblioteka. http://expositions.nlr.ru/ex_manus/Serbian_Manuscripts/
• Shmidt, S. (Ed.). (1984). Svodnyĭ katalog slaviano-russkikh rukopisnykh knig, khraniashchikhsia v SSSR (XI–XIII vv.). Nauka.
• Stempniak-Mincheva, V. (1990). Pŭrvite kirilski tekstove, izlezli ot pechatnitsata na Shvaĭpolt Fiol. Palaeobulgarica, 14(2), 96–120.
• Stempniak-Mincheva, V. (2007). O vozniknovenii slavianskogo kirillovskogo knigopechataniia – tipografiia Shfaĭpolta Fiolia v Krakove v XV veke. In M. Kaimakamova, М. Salamon, & M. Smorąg-Różycka (Eds.), Byzantinum, new peoples, new powers: The ByzantinoSlav contact zone, from the ninth to the fifteenth century (рр. 357–366). Towarzystwo Wydawnicze “Historia Iagellonica”.
• Stępniak-Minczewa, W. (2000). Cerkiewnosłowiańskie księgi liturgiczne w drukarni Szwajpolta Fiola. In E. Woźniak (Ed.), Inspiracje chrześcijańskie w kulturze Europy: Materiały z konferencji 11–14 maja 1999 r. (Vol. 2, pp. 213–220). Archidiecezjalne Wydawnictwo Łódzkie.
• TSonev, B. (1910). Opis na rŭkopisite i staropechatnite knigi na Narodnata biblioteka v Sofiia (Vol. 1). Dŭrzhavna pechatnitsa.
• Turilov, A. (Ed.). (2002). Svodnyĭ katalog slaviano-russkikh rukopisnykh knig: XIV vek (Vol.1). Indrik.
• Wronkowska-Dimitrowa, M. (2010). Triod kwietny z krakowskiej oficyny Szwajpolta Fiola (1491 r.): Studium filologiczno-językowe pierwszego cyrylickiego triodu drukowanegо. Uniwersytet Kazimierza Wielkiego.

Identifiers

DOI

10.11649/sm.1936

Biblioteka Nauki

32387980