Pravoslavni „rastanci” u Mulihovu Zrcalu pravednom (1742.)

• Authors: Goranka Šutalo

Title variants

EN

The Separated Orthodox (rastanci) in Juraj Mulih’s Zrcalo pravedno [Righteous Mirror] (1742)

PL

Oddzieleni prawosławni („rastanci”) w Zrcalo pravedno (1742) Juraja Muliha

Abstracts

PL

Zrcalo pravedno (Zagrzeb, 1742) to niewielki katechizm polemiczny, w którym jezuita Juraj Mulih skupił się na kwestiach spornych wobec Słowian prawosławnych (zwłaszcza grenzerów, a więc w większości Serbów), przybyłych do monarchii habsburskiej wskutek Wielkiej Migracji (1690) patriarchy Arseniusza III Crnojevića. Mulih nazywa prawosławnych w monarchii określeniem „rastanci” (oddzieleni), ale bez żadnych cech negatywnych. Bliżej mu do bardziej neutralnych terminów, takich jak: „grčkog zakona ljudi” (ludzie zakonu greckiego) lub po prostu „hrišćani” (chrześcijanie), które występują zresztą już w tytule jego dzieła. Niemniej w pierwszej części, poświęconej Wielkiej Schizmie, mówiąc o wyznawcach prawosławia, Mulih używa pejoratywnego określenia „Vlasi šizmatici” (schizmatycy Wołosi). Choć sporadycznie dopuszcza się ostrej krytyki, generalnie jest on przyjazny wobec nowo przybyłych chrześcijan prawosławnych, zaś negatywnie odnosi się do Greków. Autorka przy pomocy metody imagologicznej podejmuje próbę uchwycenia istoty odmienności wyznaniowej (prawosławnej) i tym samym sformułowania odpowiedzi na pytanie, w jaki sposób kształtuje się (katolicka) tożsamość religijna.

EN

Zrcalo pravedno (Zagreb, 1742) is a small catechism dealing with a controversial issue in which the Jesuit Juraj Mulih focused on the Orthodox Slavs (mainly Orthodox Grenzers who were predominantly Serbs) who arrived in the Habsburg Monarchy after the Great Migration (1690), led by Patriarch Arsenius III. Crnojević. Mulih calls the Monarchy’s Orthodox rastanci (the Separated) but does not attach any negative attributes to the term. Therefore, it is closer to more neutral terms like grčkog zakona ljudi (people of Greek law) or simply hrišćani (Christians), which Mulih used already in the title of Zrcalo. However, as early as in the first doctrine, in which he writes about the Great Schism, Mulih uses the pejorative term schismatic Vlachs when talking about Orthodox believers. Despite occasional harsh criticism, Mulih was predominantly friendly towards the newly arrived Orthodox Christians, although he wrote extremely negatively about the Orthodox Greeks. The paper uses an imagological analytical method to define more clearly the confessional (Orthodox) otherness and, on the basis of this analysis, discover how religious (Catholic) identity formed in this context.

Keywords

EN

Juraj Mulih; Zrcalo pravedno; Jesuit controversial theology in the 18th century; imagology; confessional identity/alterity

PL

Zrcalo pravedno; jezuicka teologia polemiczna w XVIII wieku; imagologia; tożsamość / odmienność konfesyjna; Juraj Mulih

• Publisher: Polska Akademia Nauk. Instytut Slawistyki PAN
• Journal: Slavia Meridionalis
• Year: 2020
• Volume: 20

Dates

published

2020

Contributors

author

Goranka Šutalo

• Sveučilište u Zagrebu [University of Zagreb], Zagreb

• https://orcid.org/0000000267064143

References

• Belić, P. (1992). Isusovci kontroverzisti u Hrvata 18. stoljeća. In V. Horvat (Ed.), Isusovci u Hrvata: Zbornik radova međunarodnog znanstvenog simpozija Isusovci na vjerskom, znanstvenom i kulturnom području u Hrvata (pp. 158–168). Durieux.
• Blažević, Z. (2008). Ilirizam prije ilirizma. Golden marketing–Tehnička knjiga.
• Budak, N. (2007). Hrvatska i Slavonija u ranome novom vijeku. Leykam international.
• Dukić, D. (2009). Predgovor: O imagologiji. In D. Dukić, Z. Blažević, L. Plejić-Poje, & I. Brković (Eds.), Kako vidimo strane zemlje (Uvod u imagologiju) (pp. 5−22). Srednja Europa.
• Fuček, I. (1991). Mulih, Juraj (R. Paloš, Trans.). In M. Pranjić (Ed.), Religijsko-pedagoško katehetski leksikon (pp. 482–483). Katehetski salezijanski centar.
• Fuček, I. (1992). Juraj Mulih začetnik prosvjetno-misionarskog rada požeških isusovaca. In V. Horvat (Ed.), Isusovci u Hrvata: Zbornik radova međunarodnog znanstvenog simpozija Isusovci na vjerskom, znanstvenom i kulturnom području u Hrvata (pp. 147–157). Durieux.
• Fuček, I. (1994). Juraj Mulih: Život i djelo. Durieux.
• Fuček, I. (2003). Teologija u XVIII. stoljeću. In I. Supičić & I. Golub (Eds.), Hrvatska i Europa: Kultura, znanost i umjetnost: Vol. 3. Barok i prosvjetiteljstvo (XVII–XVIII st) (pp. 365–377). Hrvatska akademija znanosti i umjetnosti; AGM; Školska knjiga.
• Habdelić, J. (1674). Pervi otcza nassega Adama greh i salosztno ponyem vsze chlovechansszke natvre porvssenye, sztolmacheno in na kratkom popiszano po Ivriu Habdelichv Touarustua Jesvssevoga nassniku na szpomenek odkud i kam szmo po iednom szmertnom grehu opali i na pobolssanye sitka nassega po milosche i vrednoszti szmerti Christusseue kuie on za-nasz podiel, dabi nasz od szmerti uekiuechne oszlobodil. Pri oduetku Widmanstadiussa.
• Horvat, V. (Ed.). (1996–1997). Radovi međunarodnog znanstvenog skupa „Isusovac Juraj Mulih (1694. – 1754.) i njegovo doba”. Filozofsko-teološki institut DI.
• Jedin, H. (1997). Crkveni sabori: Kratka povijest. Kršćanska sadašnjost.
• Kostić, M. (1922). Carski duhovnici: Propagatori unije među Srbima. Srpska manastirska štamparija.
• Kudelić, Z. (2007). Marčanska biskupija: Habsburgovci, pravoslavlje i crkvena unija u Hrvatsko-slavonskoj vojnoj krajini (1611–1755). Hrvatski institut za povijest.
• Leerssen, J. (2007). Imagology: History and method. In M. Beller & J. Leerssen (Eds.), Imagology: The cultural construction and literary representation of national characters (pp. 17–32). Rodopi. https://doi.org/10.1163/9789004358133_003
• Mikulić, I. (2018). Kratek zavjetek zrokov ili o konverziji u službi kontroverzije. Lingua Montenegrina, 11(1(21)), 263−279.
• Mulih, J. (1742). Zerczalo pravedno gdisze ima isztinito izpiszanye kada, kako, i zasto Gerchkoga zakona Lyudi, iliti kako nekoji govore Hrisztjani, Od Sztare Kerschanszke Katholichanszke Czirkve, I od Rimszkoga pape Z-velikem szvojem Kvarom jeszu odsztupili. I kamobi opet laszno, a szebi velle korisztno, mogli prisztupiti. I ovak na pravi put zvelichenya sztupiti. Zato, i k-tomu na pomoch ovo zkupa je szloseno, i lyubleno razdeleno. (n.p.).
• Novaković, D. (2007). EPITOM, Dionisije Novaković episkop budimski, stonobeogradski, siget¬ski, sečujski, muhačkopoljski i cele Transilvanije, Epitom ili kratka objašnjenja o Svetom hramu, odeždama, božanstvenoj liturgiji koja se služi u njemu i njenom okruženju, kroz kratka pitanja i odgovore (V. Vukašinović, Ed. & Trans.). Passage group. (Original work published 1741).
• Šojat, O. (1983). Juraj Mulih (1694−1754) kao kajkavski pisac i kao kulturno-prosvjetni radnik. Kajkavsko spravišče.
• Šundalić, Z. (2000). Mulih, Juraj. In D. Fališevac, K. Nemec, & D. Novaković (Eds.), Leksikon hrvatskih pisaca (pp. 516–517). Školska knjiga.
• Šutalo, G. (2016). Pravoslavni kršćani kao (konfesionalni) Drugi u Kanižlićevoj crkveno¬povijesnoj i teološkoj raspravi Kamen pravi smutnje velike (Osijek, 1780). Fluminensia, 28(2), 121−134.
• Šutalo, G. (2017). Kontroverzijski spisi sjevernohrvatskih franjevaca Antuna Bačića, Stje¬pana Vilova i Emerika Pavića u 18. stoljeću. Diacovensia, 25(1), 101−122. https://doi.org /10.31823/d.25.1.5
• Turčinović, J. (1973). Misionar Podunavlja Krsto Pejkić (1665–1731). Kršćanska sadašnjost.
• Vanino, M. (1969). Isusovci i hrvatski narod (Vol. 1). Grafički zavod Hrvatske.

Identifiers

DOI

10.11649/sm.2234

Biblioteka Nauki

32387985