„Ani kapłani, ani błaźni”. Odsłony zwrotu postsekularnego w antropologii

• Authors: Magdalena Lubańska

Title variants

EN

Neither Priests nor Clowns: Attitudes Towards the Postsecular Turn in Anthropology

Abstracts

PL

Celem artykułu jest refleksja nad specyfiką zwrotu postsekularnego we współczesnej antropologii, uwzględniająca jego uwarunkowania społeczno-kulturowe oraz związane z nim postawy epistemologiczne. Autorka próbuje wskazać obszary badań i zagadnienia, które powinny być przedmiotem eksploracji tego zwrotu, a zarazem określić warunki brzegowe wykorzystywania wypracowanych na jego gruncie narzędzi analitycznych w badaniach naukowych. Odnosząc się do najnowszej literatury przedmiotu, autorka wyróżnia w antropologii dwie wiodące postawy epistemologiczne zaangażowane w ów zwrot: uznające rzeczywistość objawienia oraz odrzucające taką możliwość (naturalistyczne). Dostrzega, że w ich ramach wysuwane są różnorakie pomysły na to, jak mogłaby wyglądać i czemu służyć kooperacja antropologii z teologią. Prezentując antropologiczne odsłony owego zwrotu, tekst ma na celu ożywienie dialogu między reprezentującymi go badaczami uprawiającymi różne nauki humanistyczne i społeczne. Dialog ten z jednej strony może zainicjować nowe ścieżki wzajemnych inspiracji i współmyślenia, z drugiej zaś doprowadzić do bardziej świadomych dystynkcji między różnymi wariantami tego zwrotu.

EN

The article discusses the issue of the postsecular turn in contemporary anthropology, taking into account the cultural processes involved in its emergence. The author attempts to identify research areas and issues worthy of exploring within this turn, and at the same time she considers the boundary conditions for its usefulness in scientific research. Referring to the recent anthropological literature on this topic, the author distinguishes two leading epistemological attitudes involved in this turn: the one that acknowledges the supernatural dimension of revelation and the one that sees it as a social fact. Both are heterogenous and each sees the relationship between anthropology and theology differently. Discussing some anthropological views in this regard, the author aims to revive the dialogue between researchers from various social and human sciences representing the postsecular turn. On the one hand, this dialogue can initiate new paths of mutual inspiration and co-thinking; on the other hand, it may lead to more conscious distinctions between different varieties of postsecular reflection.

Keywords

EN

postsecular turn; anthropology; epistemology; ontology; naturalism; theology; revelation

PL

zwrot postsekularny; antropologia; epistemologia; ontologia; naturalizm; teologia; objawienie

• Publisher: Polska Akademia Nauk. Instytut Slawistyki PAN
• Journal: Slavia Meridionalis
• Year: 2020
• Volume: 20

Dates

published

2020

Contributors

author

Magdalena Lubańska

• Uniwersytet Warszawski [University of Warsaw], Warszawa [Warsaw]

• https://orcid.org/0000000155545225

References

• Agadjanian, A. (2003). Breakthrough to modernity, apologia for traditionalism: The Russian Orthodox view of society and culture in comparative perspective. Religion, State & Society, 31(4), 327–346. https://doi.org/10.1080/0963749032000139617
• Ahmed, A. (1988). Discovering Islam: Making sense of Muslim history and society. Routledge.
• Ahmed, A. (1992). Postmodernism and Islam: Predicament and promise. Routledge.
• Ahmed, A. (2007). Journey into Islam: The crisis of globalization. Brookling Institution Press.
• Arnold, D. (2006). Why are there so few Christian anthropologists? Reflections on the ten¬sions between Christianity and anthropology. Perspectives on Science and Christian Faith, 58(4), 266–284.
• Asad, T. (1993). Genealogies of religion: Discipline and reasons of power in Christianity and Islam. Johns Hopkins University Press.
• Asad, T. (2003). Formations of the secular: Christianity, Islam, modernity. Stanford University Press.
• Asad, T. (2011). Thinking about the secular body, pain, and liberal politics. Cultural Anthro¬pology, 26(4), 657–675. https://doi.org/10.1111/j.1548-1360.2011.01118.x
• Ashis, N. (1995). An anti-secularist manifesto. India International Quarterly, 22(1), 35–64.
• Beckford, J. (2012). SSSR presidential address public religions and the postsecular: Critical reflections. Journal for the Scientific Study of Religion, 51(1), 1–19. https://doi.org/10.1111 /j.1468-5906.2011.01625.x
• Bialecki, J. (2018). Anthropology, theology, and the challenge of immanence. W J. D. Lemons (Red.), Theologically engaged anthropology (ss. 156–178). Oxford University Press. https:// doi.org/10.1093/oso/9780198797852.003.0010
• Bielik-Robson, A. (2008). „Na pustyni”: Kryptoteologie późnej nowoczesności. Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas”.
• Bielik-Robson, A. (2012). Erros: Mesjański witalizm i filozofia. Towarzystwo Autorów i Wydaw¬ców Prac Naukowych „Universitas”.
• Bielik-Robson, A. (2013). Deus otiosus: Ślad, widmo, karzeł. W A. Bielik-Robson & M. A. Sosnow¬ski (Red.), Deus otiosus: Nowoczesność w perspektywie postsekularnej (ss. 5–37). Wydaw¬nictwo Krytyki Politycznej.
• Bielo, J. S. (2018). An anthropologist is listening: A reply to ethnographic theology. W J. D. Lemons (Red.), Theologically engaged anthropology (ss. 140–155). Oxford University Press. https:// doi.org/10.1093/oso/9780198797852.003.0009
• Blond, P. (Red.). (1998). Post-secular philosophy: Between philosophy and theology. Routledge.
• Braidotti, R. (2008). In spite of the times: The postsecular turn in feminism. Theory, Culture & Society, 25(1), 2–24. https://doi.org/10.1177/0263276408095542
• Buss, A. E. (2003). The Russian-Orthodox tradition and modernity. Brill. https://doi.org /10.1163/9789047402725
• Calhoun, C., Juergensmeyer, M., & VanAntwerpen, J. (2011). Introduction. W C. Calhoun, M. Juergensmeyer, & J. VanAntwerpen (Red.), Rethinking secularism (ss. 1–30). Oxford University Press.
• Cannell, F. (2006). The anthropology of Christianity. Duke University Press Books; Duke Uni¬versity Press. https://doi.org/10.1215/9780822388159
• Cannell, F. (2010). The anthropology of secularism. Annual Review of Anthropology, 39, 85–100. https://doi.org/10.1146/annurev.anthro.012809.105039
• Casanova, J. (2011). The secular, secularizations, secularisms. W C. Calhoun, M. Juergensmeyer, & J. VanAntwerpen (Red.), Rethinking secularism (ss. 57–74). Oxford University Press.
• Chakrabarty, D. (2000). Provincializing Europe: Postcolonial thought and historical difference. Princeton University Press.
• Clifford, J., & Marcus, G. E. (Red.). (1986). Writing cultures: The poetics and politics of ethnog¬raphy. University of California Press.
• Connolly, W. E. (1999). Why I am not a secularist. University of Minnesota Press.
• Connolly, W. E. (2011). Some thesis on secularism. Cultural Anthropology, 26(4), 648–656. https://doi.org/10.1111/j.1548-1360.2011.01117.x
• Csordas, T. (1997). The sacred self: A cultural phenomenology of charismatic healing. University of California Press.
• Douglas, M. (2004). Symbole naturalne: Rozważania o kosmologii (E. Dżurak, Tłum.). Wydaw¬nictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
• Drzewiecka, E. (2014). Myśl postsekularna w badaniach slawistycznych: Próba spojrzenia. Studia Litteraria Universitatis Iagellonicae Cracoviensis, 9(1), 29–44.
• Durkheim, E. (1990). Elementarne formy życia religijnego: System totemiczny w Australii (A. Zadrożyńska, Tłum.). Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Eickelman, D. F. (1981). A search for the anthropology of Islam: Abdul Hamid El-Zein. International Journal of Middle East Studies, 13(3), 361–365. https://doi.org/10.1017/ S0020743800053472
• Eisenstadt, S. (2009). Utopia i nowoczesność (A. Ostolski, Tłum.). Oficyna Naukowa.
• Evans-Pritchard, E. (2007). Religia Nuerów (K. Baraniecka & M. Olszewski, Tłum.). Wydawnictwo „Marek Derewiecki”.
• el-Zein, A. H. (1977). Beyond ideology and theology: The search for the anthropology of Islam. Annual Review of Anthropology, 6, 227–254. https://doi.org/10.1146/annurev. an.06.100177.001303
• Engelke, M. (2007). A problem of presence: Beyond scripture in an African church. University of California Press.
• Fountain, P. (2013). Toward a post-secular anthropology. The Australian Journal of Anthropology, 24(3), 310–328. https://doi.org/10.1111/taja.12053
• Fountain, P., Hynd, D., & Tan, T. (2018). Theology, anthropology, and the invocation to be otherwise. St Mark’s Review, 244(2), 9–20.
• Fountain, P., & Lau, S. W. (2013). Anthropological theologies: Engagements and encounters. The Australian Journal of Anthropology, 24(3), 227–234. https://doi.org/10.1111/taja.12048
• Freedberg, D. (2005). Potęga wizerunków: Reakcja i stłumienie: Studia z historii i teorii oddziaływania (E. Klekot, Tłum.). Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
• Furani, K. (2015). Is there a postsecular? Journal of the American Academy of Religion, 83(1), 1–26. https://doi.org/10.1093/jaarel/lfu082
• Furani, K. (2018). Theology revealing the Hajibs of anthropology. W J. D. Lemons (Red.), Theologically engaged anthropology (ss. 66–82). Oxford University Press. https://doi.org /10.1093/oso/9780198797852.003.0005
• Geertz, C. (2005). Religia jako system kulturowy (M. Piechaczek, Tłum.). W C. Geertz, Interpretacja kultur: Wybrane eseje (ss. 109–150). Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
• Ghodsee, K. (2009). Symphonic secularism: Eastern Orthodoxy, ethnic identity and religious freedoms in contemporary Bulgaria. Anthropology of East Europe Review, 27(2), 227–252.
• Habermas, J. (2001). Faith and knowledge: Acceptance speech. W Peace Prize of the German Publishers and Booksellers Association. Geschäftsstelle Friedenspreis des Deutschen Buchhandels.
• Habermas, J. (2012). Między naturalizmem a religią (M. Pańków, Tłum.). Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Hammersley, M., & Atkinson, P. (2001). Metody badań terenowych (S. Dymczyk, Tłum.). Zysk i S-ka.
• Hanganu, G. (2010). Eastern Christians and religious objects: Personal and material biographies entangled. W C.
• Hann & H. Goltz (Red.), Eastern Christians in anthropological perspective (ss. 33–55). University of California Press. https://doi.org/10.1525/califor nia/9780520260559.003.0002
• Hann, C. (2011). Eastern Christianity and Western social theory. Erfurter Vorträge zur Kulturgeschichte des Orthodoxen Christentums, 10, 5–32.
• Hann, C., & Goltz, H. (2010). Introduction: The other Christianity? W C. Hann & H. Goltz (Red.), Eastern Christians in anthropological perspective (ss. 1–29). University of California Press. https://doi.org/10.1525/california/9780520260559.003.0001
• Harding, S. (1991). Representing fundamentalism: The problem of the repugnant cultural other. Social Research, 58, 373–93.
• Herzfeld, M. (2004). Epistemologie (M. Piechaczek, Tłum.). W M. Herzfeld, Antropologia: Praktykowanie teorii w kulturze i społeczeństwie (ss. 45–89). Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
• Holbraad, M., & Pedersen, M. (2017). The ontological turn: An anthropological exposition. Cambridge University Press. https://doi.org/10.1017/9781316218907
• Howard, A. J. (2013). Beyond belief: Ethnography, the supernatural and hegemonic discourse. Practical Matters, 2013(6), 1–17.
• Jarzyńska, K. (2012). Postsekularyzm – wyzwanie dla historii i teorii literatury (rozpoznania wstępne). Teksty Drugie, 2012(1/2), 294–307.
• Jenkins, T. (2012). The anthropology of Christianity: Situation and critique. Ethnos: Journal of Anthropology, 77(4), 459–476. https://doi.org/10.1080/00141844.2012.669775
• Keane, W. (2007). Christian moderns: Freedom and fetish in the mission encounter. University of California Press.
• Kollman, P. (2018). What can theology contribute to cultural anthropology? W J. D. Lemons (Red.), Theologically engaged anthropology (ss. 83–101). Oxford University Press. https://doi.org/10.1093/oso/9780198797852.003.0006
• Köllner, T. (2012). Practising without belonging?: Entrepreneurship, morality, and religion in contemporary Russia. LIT.
• Kołakowski, L. (2019). Kapłan i błazen: Rozważania o teologicznym dziedzictwie współczesnego myślenia. W L. Kołakowski, Chrześcijaństwo (ss. 619–649). Społeczny Instytut Wydawniczy Znak. (Przedruk z „Kapłan i błazen: Rozważania o teologicznym dziedzictwie współczesnego myślenia”, 1959, Twórczość, 1959[10], 65–85).
• Lambek, M. (2012). Facing religion, from anthropology. Anthropology of this Century, 2012(4). http://aotcpress.com/articles/facing-religion-anthropology
• Larsen, T., & King, D. J. (2018). The dependence of anthropology on theology. W J. D. Lemons (Red.), Theologically engaged anthropology (ss. 50–65). Oxford University Press. https://doi.org/10.1093/oso/9780198797852.003.0004
• Lemons, J. D. (2018a). Introduction: Theologically engaged anthropology. W J. D. Lemons (Red.), Theologically engaged anthropology (ss. 1–17). Oxford University Press. https://doi.org/10.1093/oso/9780198797852.003.0001
• Lemons, J. D. (2018b). New insights from an old partner. W J. D. Lemons (Red.), Theologically engaged anthropology (ss. 18–29). Oxford University Press. https://doi.org/10.1093 /oso/9780198797852.003.0002
• Lienhardt, G. (1961). Divinity and experience: The religion of the Dinka. Clarendon Press.
• Lyotard, J. F. (1997). Kondycja ponowoczesna: Raport o stanie wiedzy (M. Kowalska & J. Migasiński, Tłum). Aletheia.
• Lubańska, M. (2007). Problemy etnograficznych badań nad religijnością. W M. Lubańska (Red.), Religijność chrześcijan obrządku wschodniego na pograniczu polsko-ukraińskim. Wydawnictwo DiG.
• Lubańska, M. (2013). Losy sacrum w „świeckiej epoce”: Émile Durkheim versus Philip Rieff o „sakralnym” i „świeckim porządku”. Stan Rzeczy, 2013(2(5)), 215–233.
• Lubańska, M. (2018). Postmemory of killings in the woods at Dębrzyna (1945–1946): A postsecular anthropological perspective. Ethnologia Polona, 38, 15–45. http://rcin.org.pl/dlibra/docmetadata?id=66472&from=publication
• Lubańska, M. (2019). Praktyki lecznicze w prawosławnych monasterach w Bułgarii. Wydaw¬nictwo Uniwersytetu Warszawskiego.
• Lubańska, M., & Ładykowska, A. (2013). Prawosławie – „chrześcijaństwo peryferyjne”?: O teologicznych uwikłaniach teorii antropologicznej i stronniczości perspektyw poznawczych antropologii chrześcijaństwa. Lud, 97, 195–219.
• Luehrmann, S. (2010). A dual quarell of images on the Middle Volga: Icon veneration in the face of protestant pagan critique. W C. Hann & H. Goltz (Red.), Eastern Christians in anthropological perspective (ss. 56–78). University of California Press. https://doi.org/10.1525 /california/9780520260559.003.0003
• Ładykowska, A. (2017). Prawosławie, ekonomia i Weber: Związki nieoczywiste. Etnografia Polska, 61(1–2), 105–124.
• Makrides, V. N. (2005). Orthodox Christianity, rationalization, modernization: A reassessment. W V. Roudometof, A. Agadjanian, & J. Pankhurst (Red.), Eastern Orthodoxy in a global age: Tradition faces the twenty-first century (ss. 179–209). Altamira Press.
• Makrides, N. (2019). Orthodox Christianity and economic development: A critical overview. Archives de Sciences Sociales des Religions, 2019(185), 23–43. https://doi.org/10.4000/assr.39018
• Makrides, V., & Roudometof, V. (2010). Introduction: Tradition, transition and change in Greek Orthodoxy at the dawn of the twenty-first century. W V. Makrides & V. Roudometof (Red.), Orthodox Christianity in 21st century Greece: The role of religion in culture, ethnicity and politics (ss. 1–19). Ashgate.
• Masuzawa, T. (2005). The invention of world religions, or, how European universalism was preserved in the language of pluralism. University of Chicago Press. https://doi.org/10.7208/chicago/9780226922621.001.0001
• McClure, J. A. (1997). Post secular culture: The return of religion in contemporary theory and literature. Cross Currents, 47(3), 332–347.
• McLennan, G. (2010). The postsecular turn. Theory, Culture & Society, 27(4), 3–20. https://doi.org/10.1177/0263276410372239
• Mernissi, F. (2002). Islam and democracy. Basic Books.
• Merz, J., & Merz, S. (2017). Occupying the ontological penumbra: Towards a postsecular and theologically minded anthropology. Religions, 8(5), Article 80. https://doi.org/10.3390/rel8050080
• Meyer, B. (2006). Religious sensations: Why media, aesthethics and power matter in the study of contemporary religion. Vrjie Universiteit.
• Milbank, J. (1993). Theology and social theory: Beyond secular reason. Blackwell.
• Molendijk, A. L. (2015). In pursuit of the postsecular. International Journal of Philosophy and Theology, 76(2), 100–115. https://doi.org/10.1080/21692327.2015.1053403
• Morton, J. (2013). Durkheim, Freud and I in Aboriginal Australia, or should anthropology contain theology? The Australian Journal of Anthropology, 24(3), 235–249. https://doi.org /10.1111/taja.12049
• Needham, R. (1972). Belief, language, experience. The University of Chicago Press.
• Robbins, J. (2006). Anthropology and theology: An awkward relationship? Anthropological Quarterly, 79(2), 285–294. https://doi.org/10.1353/anq.2006.0025
• Robbins, J. (2007). Continuity thinking and the problem of Christian culture: Belief, time and the anthropology of Christianity. Current Anthropology, 48(1), 5–38. https://doi.org /10.1086/508690
• Robbins, J. (2013). Afterword: Let's keep it awkward: Anthropology, theology, and otherness. The Australian Journal of Anthropology, 24(3), 329–337. https://doi.org/10.1111/taja.12055
• Robbins, J. (2018). World Christianity and the reorganization of disciplines: On the emerging dialogue between anthropology and theology. W J. D. Lemons (Red.), Theologically engaged anthropology (ss. 226–243). Oxford University Press. https://doi.org/10.1093/oso/9780198797852.003.0014
• Rosati, M., & Stoeckl, K. (Red.). (2012). Multiple modernities and postsecular societies. Ashgate.
• Sahlins, M., Bargatzky, T., Bird-David, N., Clammer, J., Hamel, J., Maegawa, K., & Siikala, J. (1996). The sadness of sweetness: The native anthropology of Western cosmology. Cur¬rent Anthropology, 37(3), 395–428. https://doi.org/10.1086/204503
• Scott, M. (2013). The anthropology of ontology (religious science?). Journal of the Royal Anthropological Institute, 19(4), 859–872. https://doi.org/10.1111/1467-9655.12067
• Seeman, D. (2010). Does anthropology need to „get religion”?: Critical notes on an unrequited love critical notes on an unrequited love [Ethnography and Theology A Critical Roundtable Discussion by Don Saliers, Joyce Burkhalter Flueckiger, Dianne Stewart Diakité, and Don E. Seeman]. Practical Matters Journal, 2010(3), 1–14.
• Tambiah, S. J. (2007). Magia, nauka, religia a zakres racjonalności (B. Hlebowicz, Tłum.). Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
• Tapper, R. (1995). „Islamic anthropology” and the „anthropology of Islam”. Anthropological Quarterly, 68(3), 185–193. https://doi.org/10.2307/3318074
• Taylor, C. (2007). A secular age. The Belknap Press of Harvard University Press. https://doi.org/10.2307/j.ctvxrpz54
• Taylor, C. (2011). Western secularity. W C. Calhoun, M. Juergensmeyer, & J. Van Antwerpen (Red.), Rethinking secularism (ss. 31–53). Oxford University Press.
• Turner, E., & Turner, V. (2009). Obraz i pielgrzymka w kulturze chrześcijańskiej (E. Klekot, Tłum.). Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
• Warchała, M. (2007). Co to jest postsekularyzm: (Subiektywna) próba opisu. Krytyka Polityczna, 2007(13), 75–92.

Identifiers

DOI

10.11649/sm.2241

Biblioteka Nauki

32361720