Wokół Józefa Obrębskiego narracji o religii i religijności. Na podstawie materiałów z macedońskiego Porecza

• Authors: Joanna Rękas

Title variants

EN

Around Józef Obrębski’s Narrative on Religion and Religiosity: On the Basis of Materials Collected in the Macedonian Region of Poreče

Abstracts

PL

Głównym celem artykułu jest przedstawienie specyfiki opisu systemu religijnego mieszkańców regionu zwanego Porecze w Macedonii (Macedonia Północna), który wyszedł na początku lat trzydziestych XX wieku spod pióra Józefa Obrębskiego (1905–1967), ucznia Kazimierza Moszyńskiego i Kazimierza Nitscha, doktoranta Bronisława Malinowskiego, socjologa, etnografa-terenowca, etnologa i slawisty. Innymi słowy, badacza wykorzystującego w macedońskim Poreczu nie tyle inter- co transdyscyplinarne kompetencje naukowe, których połączenie umożliwiło mu odrzucenie tez o rozdźwięku między religią a magią oraz między religiami ustrukturyzowanymi a pozbawionymi, z perspektywy obserwacji i narracji naukowej, cech jednoznacznego i hierarchicznego uporządkowania. Wyszczególnienie najważniejszych cech narracji Józefa Obrębskiego o religii i religijności następuje w optyce triady antropologicznej: specyfika terenu – osoba badacza – tekst. Rozpoznając siebie wobec źródła, tj. szukając wzorców wśród badanych przy jednoczesnych próbach niepoddawania się intencji badawczej, oraz obierając za przedmiot obserwacji i analizy „pełną rzeczywistość społeczną i kulturalną” (całą dostępną mu przez prawie rok nieprzerwanego pobytu w Poreczu), stworzył opis systemu religijnego, którego granice określił jako społeczno-magiczno-religijne. Spuścizna tekstowa z drugiej wyprawy bałkańskiej etnosocjologa (sierpień 1932 – marzec 1933) to wzorcowy przykład wiedzy wytwarzanej lokalnie, która zauważa podział na badanego i badacza i uważnie się przygląda oraz nie faworyzuje naukowca, lecz włącza go w proces konstruowania finalnego wspólnego tekstu. Dialog badacza i badanych oraz przekształcanie działań, które Józef Obrębski obserwował i w których z badanymi uczestniczył, w narrację zrozumiałą poza kontekstem, który ją stwarza, umożliwiły mu deskrypcję religii, w której nieistniejące już granice przestrzenne maała są wciąż odtwarzane podczas kultu religijnego, a podział na sacrum i profanum otrzymuje nowe cechy. To nie świętość, lecz świeckość okazuje się liminalna, tymczasowa, zawieszona, wciąż oczekująca i czujna, nietrwała. To, co profaniczne istnieje o tyle, o ile utrzymywana jest względna stabilizacja społeczna.

EN

The main goal of this article is to present the idiosyncrasies of a description of the religious system adopted by the population of the Macedonian region of Poreče (North Macedonia). The description under consideration was provided in the 1930s by Józef Obrębski (1905–1967), a sociologist, field ethnographer, ethnologist and Slavic studies scholar, who was a student of Kazimierz Moszyński and Kazimierz Nitsch, and a doctoral student of Bronisław Malinowski. Conducting his studies in Poreče, Obrębski used trans-disciplinary rather than interdisciplinary academic competences, which enabled him to reject the assumptions about a discrepancy between religion and magic, and between structured religions and those that – from the perspective of academic observation and narration – lack an unambiguous and hierarchical structure. The most significant features of Obrębski’s narrative on religion and religiosity are presented from the point of view of an anthropological triad: the specificity of the area – the researcher – the text. By recognising himself against the source, i.e. by looking for patterns in the population studied and, at the same time, attempting to resist the research intention and choose “full social and cultural reality” as the object of observation and analysis (everything available to him during almost a year of uninterrupted stay in Poreče), he came up with a description of a religious system whose limits he defined as social, magical and religious. The body of writings from his second Balkan expedition (August 1932 to March 1933) is a model example of locally produced knowledge, which involves an awareness of the distinction between the researcher and the participant (and a scrutiny of this distinction), and which does not favour the researcher but rather makes him involved in the process of joint construction of the final text. The dialogue between the researcher and the informants, coupled with reflection on the activities which Obrębski observed and in which he took part, made it possible to construct a narrative on their religion that is comprehensible beyond the context in which it was created. According to this description, the spatial boundaries of the immediate local community (maało) which no longer exist are continuously reconstructed in a religious cult, and division between the sacred and the profane gains new dimensions in the process. It is not the sanctity but secularity that turns out to be liminal, temporary, suspended, and yet always expecting and alert, fleeting. The profane can exist only in the conditions of relative social stability.

Keywords

EN

Józef Obrębski; North Macedonia; Poreče; anthropological triad; religious system; transformative familiarity; transformative secularity

PL

Józef Obrębski; Macedonia Północna; Porecze; triada antropologiczna; system religijny; swojskość transformatywna; świeckość transformatywna

• Publisher: Polska Akademia Nauk. Instytut Slawistyki PAN
• Journal: Slavia Meridionalis
• Year: 2020
• Volume: 20

Dates

published

2020

Contributors

author

Joanna Rękas

• Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu [Adam Mickiewicz University in Poznań], Poznań

• https://orcid.org/0000000237826792

References

• Agar, M. (1980). The professional stranger: An informal introduction to ethnography. Academic Press.
• Appadurai, A. (2005). Nowoczesność bez granic: Kulturowe wymiary globalizacji (Z. Pucek, Trans.). Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych “Universitas”.
• Barański, J. (2010). Etnologia i okolice: Eseje antyperyferyjne. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
• Bielenin-Lenczowska, K. (Ed.). (2015). Macedonian Poreče 80 years after Józef Obrębski’s work. Instytut Slawistyki Polskiej Akademii Nauk (Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy).
• Buchowski, M. (1986). Magia – jej funkcje i struktura. Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.
• Buchowski, M., & Burszta, W. (1986). Status języka w świadomości magicznej. Etnografia Polska, 30(1), 31–42.
• Chwieduk, A. (2018). Rumuński sposób na Europę: Antropologiczne studium społeczności lokalnej z Săpânţa. Instytut im. Oskara Kolberga.
• Douglas, M. (2007). Ukryte znaczenia: Wybrane szkice antropologiczne (E. Klekot, Trans.). Antyk Marek Derewiecki.
• Edensor, T. (2004). Tożsamość narodowa, kultura popularna i życie codzienne (A. Sadza, Trans.). Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
• Eliade, M. (2008). Sacrum a profanum (B. Baran, Trans.). Wydawnictwo Aletheia.
• Engelking, A. (2006). Józef Obrębski – etnolog i socjolog warszawski. Sprawy Narodowościowe, 2006 (29), 91–106.
• Engelking, A. (2011). Między terenem rzeczywistym a metaforycznym: Osobiste refleksje o antropologicznym doświadczeniu terenowym. In T. Buliński & M. Kairski (Eds.), Teren w antropologii: Praktyka badawcza we współczesnej antropologii kulturowej (pp. 169–180). Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza.
• Engelking, A. (2012). Wokół pierwszej polskiej systematyki zamówień: O zapomnianej propozycji Józefa Obrębskiego. Poznańskie Studia Slawistyczne, 2012 (3), 61–74. https://doi.org/10.14746/pss.2012.3.3
• Foucault, M. (1999). Powiedziane, napisane: Szaleństwo i literatura (T. Komendant, Ed. & Trans.; B. Banasiak, M. Kwietniewska, A. Lewańska, M. P. Markowski, & P. Pieniążek Trans.). Wydawnictwo Aletheia.
• Geertz, C. (2005). Interpretacja kultur: Wybrane eseje (M. Piechaczek, Trans.). Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
• Gennep, A. (2006). Obrzędy przejścia: Systematyczne studium ceremonii (B. Biały, Trans.). Państwowy Instytut Wydawniczy.
• Goody, J. (2012). Logika pisma a organizacja społeczeństwa (G. Godlewski, Trans.). Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
• Harari, Y. N. (2020). Sapiens: Od zwierząt do bogów (J. Hunia, Trans.). Wydawnictwo Literackie.
• Hastrup, K. (2008). Droga do antropologii: Między doświadczeniem a teorią (E. Klekot, Trans.). Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
• Havelock, E. A. (2006). Muza uczy się pisać. Rozważania o oralności i piśmienności w kulturze Zachodu (P. Majewski, Trans.). Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.
• Kalendarium życia i twórczości Józefa Obrębskiego. (n.d.). Instytut Slawistyki Polskiej Akademii Nauk. https://ispan.waw.pl/obrebski/kalendarium-zycia-i-tworczosci-jozefa-obrebskiego/
• Kuper, A. (2009). Wymyślanie społeczeństwa pierwotnego: Transformacje mitu (T. Sieczkowski & A. Dąbrowska, Trans.). Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
• Lévi-Strauss, C. (1984). Jan Jakub Rousseau, twórca nauk humanistycznych (L. Kolankiewicz, Trans.). Twórczość, 1984 (6), 80–89.
• Lučeska, E., & Dimoski, Z. (Eds.). (2013). 105 godini od raǵanjeto na Jozef Obrembski. Institut za staroslovenska kultura; Institut za slovenska filologija UAM.
• Malinowski, B. (1987). Ogrody koralowe i ich magia: Studium metod uprawy ziemi oraz obrzędów towarzyszących rolnictwu na Wyspach Trobrianda: Język magii i ogrodnictwa (B. Leś, Trans.). Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Obrębski, J. (1929). Rolnictwo ludowe wschodniej części Półwyspu Bałkańskiego: Pt. 1. Lud Słowiański, 1(1), B10–B54.
• Obrębski, J. (1930). Rolnictwo ludowe wschodniej części Półwyspu Bałkańskiego: Pt. 2. Lud Słowiański, 1(2), B147–B187.
• Obrębski, J. (1931a). Rolnictwo ludowe wschodniej części Półwyspu Bałkańskiego: Pt. 3. Lud Słowiański, 2(1), B9–B27.
• Obrębski, J. (1931b). Rolnictwo ludowe wschodniej części Półwyspu Bałkańskiego: Pt. 4. Lud Słowiański, 2(2), B133–B148.
• Obrębski, J. (1934, April 23). Czarna magja w Macedonji. Kurier Literacko-Naukowy [Suppl. to Ilustrowany Kurier Codzienny], 1934 (17), VI–VIII.
• Obrębski, J. (1936a). [Recenzja monografii Bronisława Malinowskiego Coral gardens and their magic]. Przegląd Socjologiczny, 1936(4), 224–229.
• Obrębski, J. (1936b, June 15). System religijny ludu macedońskiego: Pt. 1. Kurier Literacko-Naukowy [Suppl. to Ilustrowany Kurier Codzienny], 1936(24), XIII–XIV.
• Obrębski, J. (1936c, June 29). System religijny ludu macedońskiego: Pt. 2. Kurier Literacko-Naukowy [Suppl. to Ilustrowany Kurier Codzienny], 1936(26), XI–XII.
• Obrębski, J. (1936d, July 13). System religijny ludu macedońskiego: Pt. 3. Kurier Literacko-Naukowy [Suppl. to Ilustrowany Kurier Codzienny], 1936(28), XI–XIII.
• Obrębski, J. (1936e, July 20). System religijny ludu macedońskiego: Pt. 4. Kurier Literacko-Naukowy [Suppl. to Ilustrowany Kurier Codzienny], 1936(29), XI–XII.
• Obrębski, J. (1936f, July 27). System religijny ludu macedońskiego: Pt. 5. Kurier Literacko-Naukowy [Suppl. to Ilustrowany Kurier Codzienny], 1936 (30), XIII.
• Obrębski, J. (1972). Obrzędowa i społeczna struktura wsi macedońskiej (W. Kowalski, Trans.). Etnografia Polska, 16(1), 201–213.
• Obrębski, J. (1977). Ritual and social structure in a Macedonian village (B. Kerewsky & J. M. Halpern, Eds.). University of Massachusetts.
• Obrębski, J. (2005a). Czarownictwo Porecza Macedońskiego. In A. Engelking (Ed.), Dzisiejsi ludzie Polesia i inne eseje (pp. 25–52). Wydawnictwo Instytutu Filozofii i Socjologii Polskiej Akademii Nauk.
• Obrębski, J. (2005b). Struktura społeczna i rytuał we wsi macedońskiej (A. Engelking, Trans.). In A. Engelking (Ed.), Dzisiejsi ludzie Polesia i inne eseje (pp. 71–88). Wydawnictwo Instytutu Filozofii i Socjologii Polskiej Akademii Nauk.
• Obrębski, J. (2006a). Czarna magia w Macedonii. Sprawy Narodowościowe, 2006 (29), 147–151.
• Obrębski, J. (2006b). Etnologia. Sprawy Narodowościowe, 2006(29), 209–217.
• Obrębski, J. (2006c). Social structure and ritual in a Macedonian village. Sprawy Narodowościowe, 2006 (29), 286–295.
• Obrębski, J. (2006d). System religijny ludu macedońskiego. Sprawy Narodowościowe, 2006 (29), 152–167.
• Obrębski, J. (2006e). Teoria ekonomiczna i metoda socjologiczna w badaniu społeczeństw pierwotnych. Sprawy Narodowościowe, 2006 (29), 238–252.
• Obrębski, J. (in press-a). Macedonia 1. Giaurowie Macedonii. Opis magii i religii pasterzy z Porecza na tle zbiorowego życia ich wsi (A. Engelking, J. Rękas, & I. Upalevski, Eds.). Oficyna Naukowa. https://ispan.waw.pl/obrebski/pisma/publikacje-jozefa-obrebskiego/
• Obrębski, J. (in press-b). Macedonia 2. Czarownictwo Porecza Macedońskiego. Mit i rzeczywistość u Słowian Południowych [Rozproszone teksty epickie i liryczne. Zapisy terenowe]. Struktura społeczna i rytuał we wsi macedońskiej (A. Engelking, J. Rękas, & I. Upalevski, Eds.). Oficyna Naukowa. https://ispan.waw.pl/obrebski/pisma/publikacje-jozefa-obrebskiego/
• Obrembski, J. (2001a). Makedonski etnosociološki studii II (T. Vražinovski, Ed. & Trans.). Institut za staroslovenska kultura; Matica Makedonska.
• Obrembski, J. (2001b). Folklorni i etnografski materijali od Poreče I (T. Vražinovski, Ed.; S. Јovanovska & V. Karadžoski, Comp.). Matica Makedonska. Obrembski, J. (2002). Makedonski etnosociološki studii III (T. Vražinovski, Ed. & Trans., with L. Guševska). Institut za staroslovenska kultura; Matica Makedonska.
• Obrembski, J. (2003). Poreče 1932–1933 (T. Vražinovski, A. Engelking, & J. M. Halpern, Eds.). Institut za staroslovenska kultura; Matica Makedonska.
• Ong, J. W. (2011). Oralność i piśmienność. Słowo poddane technologii (J. Japola, Trans. & Ed.). Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.
• Rękas, J. (2015). The hybridal status of Vodici – a study of continuity. In K. Bielenin-Lenczowska (Ed.), Anthropology of continuity and change: Macedonian Poreče 80 years after Józef Obrębski’s work. Instytut Slawistyki Polskiej Akademii Nauk (Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy).
• Rękas, J. (2016). Pamięć o granicach: Demarkacyjna produktywność Wodzic w mijackich wsiach Bituše i Ehloec. Slavia Meridionalis, 16, 565–591. https://doi.org/10.11649/sm.2016.27
• Rękas, J. (2018). Między słowami: Projektowanie folklorystyki konwersacyjnej na materiale celebracji Wodzic w Macedonii. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza.
• Rękas, J., & Lučeska, E. (2015). Wodzicka narracja Józefa Obrębskiego i zarys projektu jej współczesnej aktualizacji. In V. Petreska & J. Rękas (Eds.), Bałkański folklor jako kod interkulturowy 2 (pp. 25–41). Instytut Folkloru im. Marka Cepenkova; Instytut Filologii Słowiańskiej Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza.
• Ricoeur, P. (1989). Język, tekst, interpretacja (K. Rosner, Selection & Trans.; P. Graff, Trans.). Państwowy Instytut Wydawniczy.
• Tokarska-Bakir, J. (2008). Legendy o krwi: Antropologia przesądu. W.A.B.
• Turner, V. (2010). Proces rytualny. Struktura i antystruktura (E. Dżurak, Trans.). Państwowy Instytut Wydawniczy.
• Vražinovski, T. (Ed.). (2002). 70 gidini od istražuvanja na Jozef Obrembski vo Poreče. Institut za staroslovenska kultura.
• Vražinovski, T. (2006). Józef Obrębski i macedońska etnografia. Sprawy Narodowościowe, 2006 (29), 53–62.
• Vražinovski, T., Karadžoski, V., & Jovanoska-Rizovska, S. (Eds.). (2006). Jozef Obrembski – značaen istražuvač na narodnata kultura vo Makedonija. Matica Makedonska.
• Walters, W., & Haahr, H. J. (2001). Rządzenie Europą: Dyskurs, rządomyślność i integracja europejska (J. Grzymski, Trans.). Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Wincławski, W. (2006). Józef Obrębski i Józef Chałasiński z Bronisławem Malinowskim i Florianem Znanieckim w tle. Sprawy Narodowościowe, 2006(29), 35–48.
• Znaniecki, F. (1929). Potrzeby socjologii w nauce polskiej. Nauka Polska, 10, 486–498.

Identifiers

DOI

10.11649/sm.2333

Biblioteka Nauki

32361295