Mickiewiczowska hermeneutyka "tego, co religijne". Próba lektury postsekularnej

• Authors: Agnieszka Bednarek-Bohdziewicz

Title variants

EN

Adam Mickiewicz’s Hermeneutics of “the Religious”: An Attempt at a Postsecular Reading

Abstracts

PL

Artykuł w syntetyczny sposób prezentuje ujawniającą się w twórczości Mickiewicza (zarówno poetyckiej, jak i wykładowej czy publicystycznej) postawę hermeneutyczną, która analizowana jest w horyzoncie myśli postsekularnej. Poeta dyskutuje z redukcyjnymi przejawami oświeceniowego sekularyzmu i jego świeckim humanizmem. Zachęca do zachowania „tego, co religijne” oraz do odnowienia religijnych pojęć. Nie chodzi jednak o prosty powrót do tego, co było (konserwatyzm), lecz o przemyślenie religii na nowo – w zmienionych warunkach po sekularyzacji. Mickiewicz śledzi rozproszone interpretacje śladów transcendencji czy tropów sacrum w rozmaitych tradycjach i sposobach mówienia o tym: od mitologii, folkloru, praktyk pogańskich, pobożności ludowej, po wyrafinowaną mistykę czy skomplikowaną teozofię. Romantyczny myśliciel jawi się jako dialogujący mediator między różnymi religijnymi językami, a także zderzającymi się przekonaniami i dyskursami (religijność zrytualizowana Kościoła urzędowego, racjonalistyczna filozofia oświeceniowa, sensualna w swej prostocie religijność ludowa). Celem tych działań jest odnowa zerwanej więzi („spójni”) łączącej człowieka z Bogiem i stworzeniem oraz odbudowa wspólnoty. W „tym, co religijne” szuka tego, co wspólne, wyłuskuje prawdy uniwersalne. Tym, co łączy i podsumowuje wszystkie okołoreligijne tradycje jest, jego zdaniem, chrześcijaństwo. Odrodzenie ducha religijnego poeta-polityk wiąże z rewolucją wolnościową (zniesienie niewolnictwa, równouprawnienie kobiet, emancypacja ludów). Wierzy, że transcendentna perspektywa dziejów ludzkości jest gwarantem zmian społecznych oraz źródłem prawdziwej wspólnoty. W szerokim kontekście strategię hermeneutyczną polskiego romantyka można odczytywać jako gest postsekularny, gdyż namawia do przemyślenia i uwewnętrznienia wszystkich poziomów religii, by poprowadzić ją dalej, nieustannie uaktualniając w swojej biografii.

EN

This article synthetically presents the hermeneutic attitude revealed in Mickiewicz’s work (poetry as well as lectures and journalism). It is analyzed from a post-secular perspective. The poet opposes the reductive secularism of the Enlightenment and its secular humanism. He also encourages preserving “the religious” and reviving religious concepts. However, this should not be a simple return to the past (conservatism), but rather a rethinking of religion with consideration to the new, secular conditions. Mickiewicz follows the scattered interpretations of the traces of transcendence or sacrum in various traditions and different ways of thinking: from mythology, pagan practices and folk piety to sophisticated mysticism and complicated theosophy. This Romantic thinker appears as a dialogue mediator between various religious languages, as well as between opposite beliefs and discourses (the ritualized religiosity of the official Church, rationalist Enlightenment philosophy, simple and sensual folk religiosity). The aim is to renew the broken relationship (‘union’) that connects man to God and creation, and to rebuild the community. In “the religious” he tries to find the common basis or extract the universal truths. In his opinion, Christianity is what connects and summarizes all religious traditions. According to this poet-politician, the revival of the religioncentered spirit is associated with the freedom revolution (the abolition of slavery, equality of women, emancipation of nations). He believes that the transcendent perspective of human history is the main guarantee of social change and true community. In a broader context, the hermeneutic strategy of this Polish Romantic can be interpreted as a post-secular stance,mas it urges us to rethink and internalize all levels of religion, which should be continuously and constantly updated in one’s life.

Keywords

EN

Adam Mickiewicz; Romanticism; Enlightenment; secularism; postsecularism; religion; hermeneutics; community

PL

Adam Mickiewicz; romantyzm; oświecenie; sekularyzm; postsekularyzm; religia; hermeneutyka; wspólnota

• Publisher: Polska Akademia Nauk. Instytut Slawistyki PAN
• Journal: Slavia Meridionalis
• Year: 2020
• Volume: 20

Dates

published

2020

Contributors

author

Agnieszka Bednarek-Bohdziewicz

• https://orcid.org/0000000284262483

References

• Bagłajewski, A. (2011). Mickiewiczowska interpretacja Legendy Krasińskiego w prelekcjach paryskich. W: M. Kalinowska, J. Ławski & M. Bizior-Dombrowska (Red.). Prelekcje paryskie Adama Mickiewicza wobec tradycji kultury polskiej i europejskiej (s. 163–179). Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.
• Bielik-Robson, A. (2000). Inna nowoczesność. Pytania o współczesną formułę duchowości. Kraków: Universitas.
• Bielik-Robson, A. (2004). Duch powierzchni. Rewizja romantyczna i filozofia. Kraków: Universitas.
• Calasso, R. (2019). Nienazwana teraźniejszość. Tł. J. Ugniewska. Gdańsk: Wydawnictwo Słowo/obraz terytoria.
• Chmielowski, P. (1899). Filozoficzne poglądy Mickiewicza. Warszawa: s.n.
• Dopart, B. (1992). Mickiewiczowski romantyzm przedlistopadowy. Kraków: Universitas.
• Gauchet, M. (2019). Apogeum i śmierć Boga. Chrześcijaństwo i rozwój Zachodu. Tł. M. Warchala. Kronos, 2, s. 17–98.
• Górski, K. (1925). Pogląd na świat młodego Mickiewicza (1815–1823). Warszawa: Kasa im. Mianowskiego.
• Iwanicki, J. (2014). Procesy sekularyzacyjne a filozofia sekularna i postsekularna. Tradycja i współczesność. Poznań: Wydawnictwo Naukowe WNS UAM.
• Kearney, R. (2011). Anatheism. Returning to God after God. New York: Columbia University Press.
• Kearney, R. & Taylor, Ch. (2016). Wiara po śmierci Boga (rozmowa). Znak, nr 734–735. Pobrane z: http://www.miesiecznik.znak.com.pl/wiara-po-smierci-boga (data dostępu: 15.09.2018).
• Kubik, D. (2012). Mickiewiczowski projekt kultury słowiańskiej. Zarys problematyki dyskursu kulturoznawczego w prelekcjach paryskich. Zeszyty Naukowe Towarzystwa Doktorantów UJ. Nauki Humanistyczne, nr 4, s. 61–82.
• Kuziak, M. (2006). Wielka całość. Dyskursy kulturowe Mickiewicza. Słupsk: Wydawnictwo Naukowe Akademii Pomorskiej.
• Kuziak, M. (2009a). Mickiewicz wobec nowoczesności. W: M. Kuziak (Red.). Romantyzm i nowoczesność. Kraków: Universitas.
• Kuziak, M. (Red.). (2009b). Romantyzm i nowoczesność. Kraków: Universitas.
• Kuziak, M. (2013). Inny Mickiewicz. Gdańsk: Słowo Obraz Terytoria.
• Ławski, J. (2005). Żywot protestanta poczciwego. Mikołaj Rej w lekturze Adama Mickiewicza. W: J. Okoń, M. Bauer, M. Kuran & M. Mieszek (Red.). Mikołaj Rej – w pięćsetlecie urodzin. Część II: Interpretacje, recepcja (s. 211–248). Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
• Ławski, J. (2010). Mickiewicz – mit – historia. Studia. Białystok: Wydawnictwo Uniwersyteckie Trans Humana.
• Martin, D. (1993). A General Theory of Secularization. Reprint, poprawione. Aldershot: Wydawca Gregg Revivals.
• Masłowski, M. (2006). Synteza religijna Mickiewicza. W M. Masłowski, Problemy tożsamości: Szkice mickiewiczowskie i (post)romantyczne (ss. 175–191). Instytut Europy Środkowo-Wschodniej; Instytut Adama Mickiewicza.
• Mickiewicz, A. (1955). Dzieła. T. 11: Literatura słowiańska: kurs trzeci i czwarty. Przeł. i oprac. L. Płoszewski. Warszawa: Spółdzielnia Wydawnicza Czytelnik.
• Odyniec, A.E. (1961). Listy z podróży. T. 1. M. Toporowski (Opr.) & M. Dernałowicz (Wstęp). Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
• Phillips, U. (2009). Apocalyptic Feminism: Adam Mickiewicz and Margaret Fuller. Slavonic and East European Review, vol. 87, p. 1–38.
• Puczydłowski, M. (2017). Religia i sekularyzm. Współczesny spór o sekularyzację. Kraków: Universitas.
• Ricoeur, P. (1985). Egzystencja i hermeneutyka: rozprawy o metodzie. S. Cichowicz (Opr.) & E. Bieńkowska (Tł.). Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax.
• Rutkowski, K. (2011). Snobizmy: Nieznany list Juliusza Słowackiego do matki. Dwutygodnik, nr 68. Pobrane z: dwutygodnik.com/artykul/2778-snobizmy-nieznany-list-juliusza-slowackiego-do-matki.html (data dostępu: 24.06.2020).
• Schollenberger, J. (2010). „Wejść między sforę” – projekt duchowości zwierząt: Mickiewicz – Emerson. Wiek XIX. Rocznik Towarzystwa Literackiego im. Adama Mickiewicza, rok III, s. 36–49.
• Stefanowska, Z. (2001). Próba zdrowego rozumu. Studia o Mickiewiczu. Warszawa: Oficyna Wydawnicza RYTM.
• Szymański, T. (2017). Les cours parisiens d’Adam Mickiewicz et l’idée de religion universelle. Slavia Meridionalis, nr 17, s. 1–29.
• Taylor, Ch. (2001). Źródła podmiotowości. Narodziny tożsamości nowoczesnej. Tł. zbiorowe. Opr. naukowe T. Gadacz. Warszawa: Biblioteka Współczesnych Filozofów, WN PWN.
• Taylor, Ch. (2007). A Secular Age. Cambridge, Mass. London: Belknap Press of Harvard University Press.
• Tomaszewska, A. & Barnat, D. (Red.). (2017). Oświeceniowe źródła idei sekularyzmu. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
• Warchala, M. (2007). Religia romantyczna. Kilka głównych wątków. Kronos, nr 1, s. 89–115.
• Warchala, M. (2013). Religia romantyczna. Z genealogii myślenia postsekularnego. W: A. Bielik-Robson & M. A. Sosnowski (Red.). Deus otiosus. Nowoczesność w perspektywie postsekularnej. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
• Warchala, M. (2014). Romantyzm i narodziny myśli postsekularnej. Logos i etos, nr 36, s. 73–85.
• Warchala, M. (2019). Religia, polityka, odczarowanie. Marcel Gauchet w poszukiwaniu natury nowoczesności. Kronos, nr 2, s. 5–16.
• Weintraub, W. (1982). Poeta i prorok. Rzecz o profetyzmie Mickiewicza. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
• Weber, M. (2004). Racjonalność. Władza. Odczarowanie. M. Holon (Tł.). Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
• Wiśniewska, L. (2010). Mity i paradygmaty w komparatystyce (między Mickiewiczem a dniem dzisiejszym. W: L. Wiśniewska (Red.). Komparatystyka: między Mickiewiczem a dniem dzisiejszym. Bydgoszcz: Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, s. 91–132.

Identifiers

DOI

10.11649/sm.2334

Biblioteka Nauki

32359132