Na duchowych rozdrożach. „Nie-dualistyczne” podejście do zagadnień duchowych w prozie Olgi Tokarczuk

• Authors: Zbigniew Mikołejko

Title variants

EN

On Spiritual Crossroads: A “Non-Dualist” Approach to Spiritual Issues in the Prose of Olga Tokarczuk

Abstracts

PL

Autor podejmuje – z perspektywy religioznawczej oraz filozoficznej – próbę rekonstrukcji struktury duchowej, która wyłania się z literackiej twórczości Olgi Tokarczuk. W jego przekonaniu bezpośredni kontekst owej konstrukcji stanowi poczucie kryzysu, a nawet zmierzchu dzisiejszej kultury Zachodu. Z tego względu Tokarczuk zmierza ku paradoksalnej syntezie antynomii rozdzierających współczesny świat, które wyrastają z radykalnie odmiennych tradycji intelektualnych, religijnych i cywilizacyjnych. Przede wszystkim Tokarczuk chodzi o zespolenie racjonalnej i empirycznej tradycji europejskiego oświecenia z nurtami profetycznymi i mesjańskimi, jak również elementami ludowej magii. Wzorem takiego rodzaju fuzji stało się dla pisarki osiemnastowieczne Podole – kraina położona na wschodnich rubieżach Rzeczpospolitej Obojga Narodów, gdzie w burzliwych okolicznościach rodziły się liczne formy mistycyzmu żydowskiego i chrześcijańskiego.

EN

The author attempts to reconstruct the spiritual structure that emerges from the literary work of Olga Tokarczuk. In his opinion, the direct context of this structure is a sense of a crisis or even the twilight of contemporary Western culture. For this reason, Tokarczuk seeks a paradoxical synthesis of antinomies which are tearing the modern world apart and which grow out of radically different intellectual, religious and civilisational traditions. Above all, she aims to combine the rational and empirical tradition of the European Enlightenment with prophetic and messianic currents, as well as elements of folk magic. For Tokarczuk, what has become a model of such a fusion is eighteenth-century Podolia, a region in the eastern borderlands of the Polish–Lithuanian Commonwealth, where numerous forms of Jewish and Christian mysticism and messianism were born in stormy historical circumstances.

Keywords

EN

Olga Tokarczuk; dualism; antinomies; civilization; crisis; spirituality; Enlightenment; rationalism; mysticism; messianism; magic; Podolia

PL

Olga Tokarczuk; dualizm; antynomie; cywilizacja; kryzys; duchowość; oświecenie; racjonalizm; mistycyzm; mesjanizm; magia; Podole

• Publisher: Polska Akademia Nauk. Instytut Slawistyki PAN
• Journal: Slavia Meridionalis
• Year: 2020
• Volume: 20

Dates

published

2020

Contributors

author

Zbigniew Mikołejko

• Instytut Filozofii i Socjologii Polskiej Akademii Nauk [Institute of Philosophy and Sociology, Polish Academy of Sciences], Warszawa [Warsaw]

• https://orcid.org/0000000235099798

References

• Bielik-Robson, A. (2008). „Na pustyni” – kryptoteologie późnej nowoczesności. Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas”.
• Broch, H. (1998). James Joyce i współczesność: Mowa wygłoszona z okazji 50 urodzin Joyce’a (R. Turczyn, Tłum.). W H. Broch, Kilka uwag o kiczu i inne eseje (ss. 7–8). Czytelnik.
• Capote, T. (1993). Śniadanie u Tiffany’ego. Harfa traw (B. Zieliński, Tłum.). Czytelnik.
• Czajkowski, M. (1862). Wernyhora, wieszcz ukraiński: Powieść historyczna z roku 1768. F. A. Brockhaus.
• Czarnowski, S. (1939). Podział przestrzeni i jej ograniczenie w religii i magii (W. Rylek, Tłum.). W S. Czarnowski, Społeczeństwo – Kultura: Prace z socjologii i historii kultury (ss. 3–21). Polski Instytut Socjologiczny.
• Dr. Antoni J. [Rolle, A. J.]. (1875a). Losy pięknej kobiety. W Dr. Antoni J. [A. J. Rolle], Opowiadania historyczne (T. 1, ss. 237–287). Nakładem Księgarni Gubrynowicza i Schmidta.
• Dr. Antoni J. [Rolle, A. J.]. (1875b). Tadeusz Leszczyc Grabianka, starosta liwski, i Teresa z Stadnickich, jego małżonka. Nakładem i drukiem E. Winiarza.
• Dwór Franka, czyli polityka nowo-chrzceńców odkryta przez neofitę jednego dla poprawy Rządu roku 1790. (1790). (b.w.).
• Eliade, M. (1989). Zapowiedź równonocy: Pamiętniki: I. 1907–1937 (I. Kania, Tłum.). Wydawnictwo Literackie.
• Eliade, M. (1996). Sacrum i profanum: O istocie religijności (R. Reszke, Tłum.). Wydawnictwo KR.
• Idel, M. (2011). R. Israel Ba’al Shem Tov „in the state of Walachia”: Widening the Besht’s cultural panorama. W G. Dynner (Red.), Holy dissent: Jewish and Christian mystics in Eastern Europe (ss. 69–103). Wayne State University Press.
• Janowski, A. (1908). Podole. Polskie Towarzystwo Krajoznawcze.
• Kantner, K. (2019). Jak działać za pomocą słów? Proza Olgi Tokarczuk jako dyskurs krytyczny. Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas”.
• Komar, M. (2020). Skrywane. Czuły Barbarzyńca.
• Kooijmans, L. (2010). Niebezpieczna wiedza: Wizje i lęki w czasach Jana Swammerdama (R. Pucek, Tłum.). Aletheia.
• Koziołek, A. (2019). Mieszkają w nas różne duchy, czyli czego uczy nas Olga Tokarczuk: Rozmowa z prof. Ryszardem Koziołkiem. Gazeta Uniwersytecka Uniwersytetu Śląskiego, 2019(3), 8–10.
• Kracauer, S. (1987). Ornament z ludzkiej masy. W H. Orłowski (Wybór & Oprac.), Wobec faszyzmu (ss. 11–22). Państwowy Instytut Wydawniczy.
• Krasicka, J. (1924). Ksiądz Marek w literaturze polskiej. Przegląd Powszechny, 41(4–6), 13–30.
• Kraushar, A. (1895). Frank i frankiści polscy: Monografia historyczna oparta na źródłach archiwalnych i rękopiśmiennych (T. 1–2). G. Gebethner i spółka.
• Kunzek, T. (1930). Nasze Podole: Opis krajoznawczo-turystyczny województwa tarnopolskiego. Nakładem Polskiego-Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego.
• Lyotard, J.-F. (1998). Postmodernizm dla dzieci (J. J. Migasiński, Tłum.). Fundacja Aletheia.
• Maciejko, P. (2014). Wieloplemienny tłum: Jakub Frank i ruch frankistowski 1755–1816 (J. Chmielewski, Tłum.). Wydawnictwo w Podwórku.
• Maritain, J. (1980). Granice poezji (A. Olędzka-Frybesowa, Tłum.). W Antologia współczesnej estetyki francuskiej (I. Wojnar, Wybór & Noty; ss. 85–109). Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Mikołejko, M. (1994). „Zohar” i drogi mistyki żydowskiej. Literatura na Świecie, 1994(6), 329–348.
• Mikołejko, M. (1995). Pseudomesjasze. Dialog, 1995(7), 108–119.
• Mikołejko, M. (2007). Eliade jako homo historicus. Przegląd Filozoficzny, 2007(4), 133–153.
• Mikołejko, M. (2018). Wampir to ja. A ja to ktoś inny. W Z. Mikołejko, Prowincje ciemności: Eseje przygodne (ss. 109–128). Wydawnictwo SIC!
• Mikołejko, M. (2020). Między nadzieją a ciemnością. Znak, 2020(4), 26–35.
• Misztela, P. (2018). „Męka dociekania”: Obraz Jakuba Franka w „Moliwdzie” Andrzeja Żuławskiego. Ruch Literacki, 2018(5), 591–596.
• Ricoeur, P. (2015). Symbolika zła (M. Ochab & S. Cichowicz, Tłum.). Gdańskie Seminarium Duchowne, Kuria Metropolitalna Gdańska.
• Sienkiewicz, H. (2009). Pan Wołodyjowski. Zielona Sowa.
• Skimborowicz, H. (1866). Żywot, skon i nauka Jakuba Franka ze spółczesnych i dawnych źródeł oraz z rękopismów. W Drukarni Józefa Ungera.
• Smoleński, W. (1886). Ksiądz Marek, cudotwórca i prorok konfederacji barskiej. Ateneum, 1886(2/1) [odbitka].
• Smoleński, W. (1923). Przewrót umysłowy w Polsce wieku XVIII: Studia historyczne. Państwowy Instytut Wydawniczy.
• Sulima, Z. L. [Przyborowski, W.]. (1893). Historia Franka i frankistów. Nakład G. Gebethnera i Spółki.
• Tokarczuk, O. (1996). Prawiek i inne czasy. W.A.B.
• Tokarczuk, O. (2005). Dom dzienny, dom nocny. Wydawnictwo Literackie.
• Tokarczuk, O. (2007). Bieguni. Wydawnictwo Literackie.
• Tokarczuk, O. (2009). Prowadź swój pług przez kości umarłych. Wydawnictwo Literackie.
• Tokarczuk, O. (2014). Księgi Jakubowe. Wydawnictwo Literackie.
• Tokarczuk, O. (2019a). Podróż ludzi Księgi. Wydawnictwo Literackie.
• Tokarczuk, O. (2019b). Przemowa noblowska. The Nobel Prize. https://www.nobelprize.org/prizes/literature/2018/tokarczuk/104870-lecture-polish/
• Ujejski, J. (1924). Król Nowego Izraela: Karta z dziejów mistyki wieku oświeconego. J. Mianowskiego Instytut Popierania Polskiej Twórczości Naukowej.
• Ujejski, J. (1931). Dzieje polskiego mesjanizmu do powstania listopadowego włącznie. Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Vernant, J.-P. (1996). Źródła myśli greckiej (J. Szacki, Tłum.). Słowo/obraz/terytoria.
• Waligóra, J. (2015). Młodopolski Wernyhora/Waligóra. Ruch Literacki, 2015(3), 275–289.
• Zdziechowski, M. (1938). W obliczu końca. Stanisław Turski.
• Żuławski, A. (1994). Moliwda. Ogród Ksiąg.

Identifiers

DOI

10.11649/sm.2383

Biblioteka Nauki

32358589