Nowe zachowania językowe u najstarszego pokolenia mieszkańców wsi

• Authors: Beata Ziajka

Title variants

EN

New Linguistic Behaviors in the Eldest Generation of Village Inhabitants

Abstracts

PL

Celem artykułu jest analiza tych zachowań językowych najstarszych mieszkańców wsi, które wynikają z uniwersalizującego oddziaływania na język ludowy kultury ogólnej. Współczesne tendencje globalizacyjne, w sposób szczególny zaznaczające się w środowiskach wiejskich, powodują, że najstarsze pokolenie zmuszone jest włączać do własnego, gwarowego repertuaru językowego nowe słownictwo odnoszące się do współczesnych realiów, częstokroć niemieszczących się w sferze kulturowej, społecznej i obyczajowej wiejskich wspólnot. Egzemplifikacja materiałowa, którą stanowią zachowania werbalne zebrane w latach 2015–2020 na terenie wiejskiej gminy Babice w powiecie chrzanowskim, wskazuje jednakże na brak kompetencji językowej mieszkańców wsi w zakresie znajomości najnowszej warstwy polszczyzny ogólnej. W zachowaniach werbalnych najstarszej grupy wiekowej pojawiają się bowiem liczne formy dewiacyjne, słownictwo nowe często jest wymawiane z zachowaniem tradycyjnej fonetyki gwarowej. Dochodzi także do przekształceń na płaszczyźnie morfologicznej. Przyczyną tych modyfikacji bywają trudności artykulacyjne połączone z brakiem wiedzy o ich etymologii. Nowe wyrazy nie zawsze są w pełni zrozumiałe dla starszego pokolenia, dlatego też przenoszeniu jednostek ogólnopolskich do kodu gwarowego często towarzyszą przesunięcia semantyczne.

EN

The objective of the paper is analysis of the eldest village inhabitants’ linguistic behaviors which result from the universalizing influence of general culture on folk language. The contemporary globalizing tendencies which are strongly reflected in rural environments result in the fact that the eldest generation is forced to include new words in their own dialectal vocabulary that refer to modern realities that often do not fall within the scope of the cultural, social and customary sphere of rural communities. The materials, which include verbal behaviors collected in 2015–2020 in the rural commune of Babice in Chrzanów district, indicate the villagers’ lack of linguistic competence in terms of knowledge of the newest layer of general Polish. This is because, in the verbal behaviors of the members of the eldest age group, we can find numerous forms of deviation, and new words are often pronounced using traditional dialectal phonetics. Morphological transformations also occur. The reasons for these transformations include articulation difficulties combined with etymological unclearness. New words are sometimes unclear to elder people, which is why semantic shifts often occur when transferring general Polish units into the dialectal code.

Keywords

EN

rural language; verbal communication; lexical innovations

PL

komunikacja językowa; język mieszkańców wsi; innowacje leksykalne

• Publisher: Polska Akademia Nauk. Instytut Slawistyki PAN
• Journal: Slavia Meridionalis
• Year: 2021
• Volume: 21

Dates

published

2021

Contributors

author

Beata Ziajka

• Uniwersytet Jagielloński w Krakowie [Jagiellonian University in Kraków], Kraków [Cracow)

• https://orcid.org/0000000275626265

References

• Burska-Ratajczyk, B. (2002). Zmiany słowotwórcze i leksykalne w gwarze jako językowy znak socjokulturowych procesów. W S. Gala (Red.), Dialektologia jako dziedzina językoznawstwa i przedmiot dydaktyki: Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Karolowi Dejnie (ss. 65–74). Łódzkie Towarzystwo Naukowe.
• Burska-Ratajczyk, B. (2004). Gwarowe innowacje leksykalne na tle tendencji rozwojowych współczesnej polszczyzny. W K. Michalewski (Red.), Współczesne odmiany języka narodowego (ss. 247–256). Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
• Cienkowski, W. (1972). Teoria etymologii ludowej. Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Cygan, S. (2002). Mowa pokoleń w świadomości mieszkańców wsi Lasocin na Kielecczyźnie. W S. Gala (Red.), Dialektologia jako dziedzina językoznawstwa i przedmiot dydaktyki: Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Karolowi Dejnie (ss. 83–92). Łódzkie Towarzystwo Naukowe.
• Dunaj, B. (1985). Sytuacja komunikacyjna a zróżnicowanie polszczyzny mówionej. Język Polski, 65(2), 88–98.
• Dunaj, B. (2000). O stanie współczesnej polszczyzny. W G. Szpila (Red.), Język trzeciego tysiąclecia: Zbiór referatów z konferencji, Kraków, 2–4 marca 2000 (ss. 25–34). Krakowskie Towarzystwo Popularyzowania Wiedzy o Komunikacji Językowej „Tertium”.
• Duska, J., & Mika, D. (2017). Piętnastowieczne hejstać a współczesne hejtować – o agresji werbalnej w polszczyźnie. Język Polski, 97, 118–126.
• Grabias, S. (1982). Paronimia jako proces leksykalny. Socjolingwistyka, 4, 75–88.
• Grabias, S. (1991). Pojęcie sprawności językowej. Socjolingwistyka, 11, 47–56.
• Grabias, S. (1994). Język w zachowaniach społecznych. Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
• Kąś, J. (1992). Społeczno-językowe uwarunkowania interferencji leksykalnej słownictwa gwarowego i ogólnopolskiego (na przykładzie gwar orawskich). W J. Maćkiewicz & J. Siatkowski (Red.), Język a Kultura: T. 7. Kontakty języka polskiego z innymi językami na tle kontaktów kulturowych (ss. 95–102). Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
• Kąś, J. (1994). Interferencja leksykalna słownictwa gwarowego i ogólnopolskiego (na przykładzie gwar orawskich). Uniwersytet Jagielloński.
• Kąś, J., & Kurek, H. (2001). Język wsi. W S. Gajda (Red.), Najnowsze dzieje języków słowiańskich: Język polski (ss. 440–459). Uniwersytet Opolski – Instytut Filologii Polskiej.
• Kucała, M. (1960). O słownictwie ludzi wyzbywających się gwary. Biuletyn PTJ, 19, 141–156.
• Kucharzyk, R. (2002). Język wsi z perspektywy autochtonów. W S. Gala (Red.), Dialektologia jako dziedzina językoznawstwa i przedmiot dydaktyki: Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Karolowi Dejnie (ss. 277–286). Łódzkie Towarzystwo Naukowe.
• Kurek, H. (1994). Zachowania komunikacyjne mieszkańców współczesnej wsi. W S. Gajda & J. Nocoń (Red.), Kształcenie porozumiewania się (ss. 109–114). Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego.
• Kurek, H. (1995). Przemiany językowe wsi regionu krośnieńskiego: Studium socjolingwistyczne. Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas”.
• Kurek, H. (2003). Przemiany leksyki gwarowej na Podkarpaciu. Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas”.
• Kurek, H. (2012). Czynniki socjolingwistyczne a przemiany polszczyzny mówionej w ostatnim półwieczu. W H. Kurek (Red.), Języki słowiańskie w ujęciu socjolingwistycznym (ss. 85–92). Księgarnia Akademicka.
• Kurek, H. (2014). Tożsamość kulturowa polskiej wsi w epoce globalizacji i przemian społeczno-ekonomicznych. W M. Rak & K. Sikora (Red.), Badania dialektologiczne: Stan, perspektywy, metodologia (ss. 45–54). Księgarnia Akademicka.
• Kurek, H. (2018). Słownictwo gwarowe w epoce globalizacji. W R. Przybylska, M. Rak, & A. Kwaśnicka-Janowicz (Red.), Historia języka, dialektologia i onomastyka w nowych kontekstach interpretacyjnych (ss. 203–209). Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
• Miodunka, W. (1974). Funkcje zaimków w grupach nominalnych współczesnej polszczyzny mówionej. Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Pelcowa, H. (1999). Przeszłość w językowym obrazie świata współczesnej wsi. W A. Pajdzińska & P. Krzyżanowski (Red.), Przeszłość w językowym obrazie świata (ss. 253–267). Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
• Pelcowa, H. (2000). Kompetencja językowa i kompetencja komunikacyjna mieszkańców wsi regionu lubelskiego. W W. Książek-Bryłowa & H. Duda (Red.), Język polski: Współczesność, historia (ss. 91–104). Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
• Pelcowa, H. (2002a). Dialektologia wobec wyzwań XXI wieku. W S. Gala (Red.), Dialektologia jako dziedzina językoznawstwa i przedmiot dydaktyki: Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Karolowi Dejnie (ss. 383–392). Łódzkie Towarzystwo Naukowe.
• Pelcowa, H. (2002b). Leksykalne wyznaczniki integracji i dezintegracji jako odzwierciedlenie zachowań językowych mieszkańców wsi. W H. Sędziak (Red.), Polszczyzna Mazowsza i Podlasia: Słownictwo i frazeologia polszczyzny mówionej (ss. 23–36). Łomżyńskie Towarzystwo Naukowe im. Wagów.
• Pelcowa, H. (2009). Trwanie i przemijanie w języku i obyczajowości wiejskiej. W J. Adamowski & J. Styk (Red.), Tradycja w tekstach kultury (ss. 89–100). Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
• Pelcowa, H. (2013). Dynamika zmian w polskich gwarach i dialektach w ostatnim siedemdziesięcioleciu. W A. Dunin-Dudkowska & A. Małyska (Red.), 70 lat współczesnej polszczyzny: Zjawiska, procesy, tendencje: Księga jubileuszowa dedykowana profesorowi Janowi Mazurowi (ss. 373–397). Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
• Piechnik, A. (2009). Wizerunek kobiety i mężczyzny w językowym obrazie świata ludności wiejskiej (na przykładzie gminy Zakliczyn nad Dunajcem). Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
• Piechnik, A. (2015). Dyferencyjne ekspresywizmy gwarowe w języku małopolskich gimnazjalistów. W R. Dźwigoł & I. Steczko (Red.), Dialog z Tradycją: T. 3. Język – komunikacja – kultura (ss. 459–466). Collegium Columbinum.
• Piechnik, A. (2016). Słownictwo ekspresywne młodych mieszkańców wsi w świetle procesów globalizacyjnych. W H. Kurek, M. Święcicka, & M. Peplińska (Red.), Globalizacja a przemiany języków słowiańskich (ss. 300–307). Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego.
• Piechnik, A. (2019). Styl urzędowy mieszkańców wsi (na przykładzie podań do wybranych ośrodków pomocy społecznej w południowej Małopolsce). Księgarnia Akademicka. https:// doi.org/10.12797/9788381380621
• Piechnik-Dębiec, A. (2011). Kultura tradycyjna a kultura współczesna na wsi (w świetle ustnych przekazów gwarowych z Małopolski). W J. Adamowski & M. Wójcicka (Red.), Tradycja dla Współczesności: Ciągłość i zmiana: T. 4. Tradycja w kontekstach kulturowych (ss. 147–154). Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
• Ziajka, B. (2014). Językowo-kulturowy obraz świata społeczności wiejskiej utrwalony w przezwiskach i przydomkach (na przykładzie nieoficjalnych antroponimów mieszkańców Zagórza i wsi okolicznych w powiecie chrzanowskim). Wydawnictwo LIBRON.

Identifiers

DOI

10.11649/sm.2408

Biblioteka Nauki

32387994