Pierwsza lekcja hebrajskiego. Transgresja tożsamościowa Żydów polskich od końca XIX do połowy XX wieku

• Authors: Łukasz Tomasz Sroka

Title variants

EN

First Hebrew Lesson. The Identity Transgression of Polish Jews from the Late Nineteenth to the Mid-Twentieth Century

Abstracts

EN

The Zionist movement, born at the end of the nineteenth century, called for the establishment of an independent state for the Jews. The development of the Zionist idea and the restoration of Jewish statehood was accompanied by restoring Hebrew into a language of daily use. Hebrew became the gateway to Israel. The first Hebrew lesson triggered the process of initiation into the new culture. The adoption of Hebrew was accompanied by an identity transgression that crossed many boundaries set by cultural norms associated with Diaspora languages. This process was not always quick and unambiguous. It was not infrequently accompanied by a state of limbo between old and new lifestyles, habits and requirements accompanying acclimatization to new living conditions in Israel.

PL

Pod koniec XIX w. narodził się ruch syjonistyczny, który postulował odbudowę siedziby narodowej Żydów. W synergii z rozwojem idei syjonistycznej i odbudową państwowości żydowskiej znajdował się proces przywrócenia języka hebrajskiego do codziennego użytku. Hebrajski stał się bramą do Izraela. Pierwsza lekcja hebrajskiego uruchamiała proces inicjacji do nowej kultury. Przysposobieniu języka hebrajskiego towarzyszyła transgresja tożsamościowa, która skutkowała przekroczeniem wielu granic wyznaczanych wcześniej przez powiązane z językami diaspory normy kulturowe. Proces ten nie zawsze był szybki i jednoznaczny. Nierzadko towarzyszył mu stan zawieszenia pomiędzy dawnym i nowym stylem życia, przyzwyczajeniami i wymogami towarzyszącymi aklimatyzacji do nowych warunków życia w Izraelu.

Keywords

PL

język hebrajski; język jidysz; Żydzi; Polska; Izrael; transgresja; tożsamość

EN

Hebrew; Yiddish; Jews; Poland; Israel; transgression; identity

• Publisher: Polska Akademia Nauk. Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla PAN w Warszawie
• Journal: Dzieje Najnowsze
• Year: 2022
• Volume: 54
• Issue: 4
• Pages: 85-108

Dates

published

2022

Contributors

author

Łukasz Tomasz Sroka

• Instytut Historii i Archiwistyki Uniwersytetu Pedagogicznego im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie

• https://orcid.org/0000000294222426

References

• Rozmowa z Miriam Akavią, Kefar Sawa, 18 IX 2007 r.
• Rozmowa z Ryszardem Löwem, Tel Awiw, 22 XI 2016 r.
• Aleksandrowicz S., Wilek, w: Polska i Palestyna – dwie ziemie i dwa nieba. Żydzi krakowscy w obiektywie Ze’eva Aleksandrowicza, edytor katalogu O. Aleksandrowicz, Kraków 2012, s. 5–10.
• Ćwiakowska A., Nieobecni, Łódź 2004.
• Goldman M., A w nocy przychodzą myśli, Kraków 2012.
• Grynberg H., Uchodźcy, Warszawa 2004.
• Hartglas A., Na pograniczu dwóch światów, wstęp i oprac. J. Żyndul, Warszawa 1996.
• Herzl Th., Państwo Żydowskie. Próba nowoczesnego rozwiązania kwestii żydowskiej, tłum. J. Surzyn, Kraków 2006.
• Klugmanowie T. i A., …a droga wiodła przez Łódź, Łódź 2004.
• Lewińska M., Analfabeci z wyższym wykształceniem, Kraków–Budapeszt 2016.
• Lewińska M., Emigracji dzień pierwszy, Warszawa 1999.
• Ludwik Zamenhof wobec „kwestii żydowskiej”. Wybór źródeł, oprac. A. Jagodzińska, oprac. merytoryczne Zarysu gramatyki języka nowożydowskiego (żargonu) E. Geller, tłum. A. Jagodzińska, A. Kazuń, Kraków–Budapeszt 2012.
• Ostatnie fastrygi, Irit Amiel w rozmowie z Agnieszką Piśkiewicz-Bornstein, Katowice 2021.
• Oz Amos, Opowieść o miłości i mroku, tłum. L. Kwiatkowski, wyd. 2 popr., Poznań 2021.
• Pamiętniki Teodora Herzla, t. I, tłum. z niem. H. Weissowa, przedmowa i wstęp do Judenstaat’u (Państwo Żydowskie), tłum. z niem. J. Appenszlak, Warszawa 1932.
• Roth Ph., Mistrzowie. Spotkania z twórcami [Aharon Appelfeld], tłum. O. i W. Kubińscy, Kraków–Budapeszt–Syrakuzy 2021.
• Siegel N., Bejt ha-Netiwot (Dworzec), „Dabejr Iwrit. Bibljoteka dla Uczących się Języka Hebrajskiego”, z. 1, Lwów 1933.
• Sfatenu / Our language / Nasz język, reprint wyd. 4 (Przemyśl 1913), autorzy części oryginalnej T. Sharfshteyn, R. Soferman, część współczesna, tłum. i wstęp M. Kordowicz, wyd. 2, Warszawa 2014.
• Wygodzki. Zeszyt Pamięci, red. K. Bernard, Tel Awiw 1992.
• Życki B., Wieki, ludzie, kamienie. Szkice z Bliskiego Wschodu, Jerozolima 1945.
• Adamczyk A., Foreign Influences on Modern Hebrew, „Rocznik Orientalistyczny” 2019, t. LXXII, z. 1, s. 135–142.
• Antosik-Piela M., Wierni synowie tej ziemi. Propaganda syjonistyczna w literaturze dla dzieci. Na przykładzie serii „Awiw” i Biblioteki Palestyńskiej dla Dzieci, w: Polacy – Żydzi. Kontakty kulturowe i literackie, red. E. Prokop-Janiec, Kraków 2014, s. 75–91.
• Blanc H., Hebrew in Israel. Trends and Problems, „Middle East Journal” 1957, t. XI, nr 4, s. 397–409.
• Budzik J., „Mi-Szoa li-tkuma”. Polska jako antynomia Izraela, „Narracje o Zagładzie” 2018, nr 4, s. 55–66.
• Cisło A., Książka irlandzkojęzyczna jako narzędzie kształtowania kultury narodowej nowego państwa, „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia ad Bibliothecarum Scientiam Pertinentia” 2019, nr 17, s. 163–177.
• Cisło A., Odrodzenie irlandzkiej książki etnicznej i jej rola w kształtowaniu kultury nowego państwa, Wrocław 2018.
• Coffin E.A., Bolozky Sh., A Reference Grammar of Modern Hebrew, New York–Cambridge 2007.
• Fabianowski A., Mickiewicz i świat żydowski. Studium z aneksami, Warszawa 2018.
• Famulska-Ciesielska K., Polacy, Żydzi, Izraelczycy. Tożsamość w literaturze polskiej w Izraelu, Toruń 2008.
• Famulska-Ciesielska K., Żurek S.J., Literatura polska w Izraelu. Leksykon, Kraków–Budapeszt 2012.
• Fellman J., Eliezer Ben-Yehuda & the Revival of Hebrew, https://www.jewishvirtuallibrary. org/eliezer-ben-yehuda-and-the-revival-of-hebrew (dostęp: 12 VIII 2021).
• Fuks M., Warszawska prasa żydowska w języku polskim, „Rocznik Historii Czasopiśmiennictwa Polskiego” 1976, t. XV, z. 2, s. 205–237.
• Geller A., O wojnie językowej w Palestynie – wprowadzenie do lektury, „Cwiszn” 2011, nr 4, http://cwiszn.pl/files/files/86(1).pdf (dostęp: 5 VIII 2021).
• Geller E., Rola badań slawocentrycznych w postrzeganiu języka jidysz, w: Żydzi i judaizm we współczesnych badaniach polskich, t. III, red. K. Pilarczyk, Kraków 2003, s. 419–436.
• Holtzman A., Warszawa, rok 1900: miejsce narodzin nowoczesnej kultury hebrajskiej, w: Polskie tematy i konteksty literatury żydowskiej, red. E. Prokop-Janiec, M. Tuszewicki, Kraków 2014, s. 213–221.
• Kalużny Ł., Eliezer Ben Jehuda. Rzecz o wskrzeszeniu języka hebrajskiego, https://lente-magazyn.com/eliezer-ben-jehuda-rzecz-o-wskrzeszeniu-jezyka-hebrajskiego/ (dostęp: 24 VI 2021).
• Kijek K., Dzieci modernizmu. Świadomość, kultura i socjalizacja polityczna młodzieży żydowskiej w II Rzeczypospolitej, Kraków–Budapeszt–Syrakuzy 2020.
• Kossewska E., „Ona jeszcze mówi po polsku, ale śmieje się po hebrajsku”. Partyjna prasa polskojęzyczna i integracja kulturowa polskich Żydów w Izraelu (1948–1970), Warszawa 2015.
• Kowalczyk O., Eliezer Ben Yehuda a odrodzenie języka hebrajskiego, „Przegląd Orientalistyczny” 1986, nr 1–2 (131/2), s. 45–58.
• Kutscher E.Y., A History of the Hebrew Language, red. R. Kutscher, Jerusalem 1982.
• Kwiatkowski L., Zasady wokalizacji tekstu hebrajskiego, Poznań 2015.
• Kwiecień S., Langer B., Prasa, książka, biblioteka na łamach krakowskiego „Nowego Dziennika”, Kraków 2016.
• Lewandowska-Tomaszczyk B., Kulturowe modele znaczeń emotywnych, w: Dociekania kognitywne, red. A. Libura, D. Bębeniec, H. Kowalewski, Kraków 2018, s. 50–51.
• Löw (Loew) R., Druki polskie w Izraelu. Bibliografia 1948–1990, „Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego w Polsce” 1991, nr 3 (159), s. 71–81.
• Löw R., Literackie podsumowania polsko-hebrajskie, polsko-izraelskie, red. tomu, oprac. tekstu M. Siedlecki, J. Ławski, posł. B. Olech, Białystok 2014.
• Löw R., Syjonistyczna recepcja Żeromskiego, w: Żeromski. Tradycja i eksperyment, idea i układ J. Ławski, red. nauk. A. Janicka, A. Kowalczykowa, G. Kowalski, Białystok 2013, s. 121–127.
• Łętocha B., „Chwila” – gazeta Żydów lwowskich, „Rocznik Lwowski” 1995/1996, s. 63–79.
• Maurer J., „Z matki obcej…” Szkice o powiązaniach Mickiewicza ze światem Żydów, Kraków 1996.
• Pilarczyk K., Literatura żydowska od epoki biblijnej do haskali. Wprowadzenie religioznawcze, literackie i historyczne, wyd. 2, Kraków 2009.
• Rams P., Transgresja jako metafora. Przypiski do myśli Richarda Rorty’ego, w: Pęknięcia, granice, przemiany. Tożsamościowe transgresje w literaturze XX i XXI wieku, red. J. Wróbel, współpr. A. Latocha, K. Makieła, Kraków 2013, s. 11–24.
• Sáenz-Badillos A., A History of the Hebrew Language, red. Sh. Morag, tłum. J. Elwolde, Cambridge 1993.
• Shmeruk Ch., Historia literatury jidysz. Zarys, red. M. Adamczyk-Garbowska, E. Prokop-Janiec, wyd. 2 uzup., Wrocław 2007.
• Słownik polsko-hebrajski, ułożyli M. Szir (Wolman-Sieraczkowa), D. Szir, t. I–III, Tel Aviv 1975–1976.
• Sroka Ł.T., Adaptation of Polish Jews to the Living Conditions in Israel in the Light of Lucyna Cukierman’s Practical Cookbook, „Kwartalnik Historii Żydów” 2022, nr 1 (281), s. 145–164.
• Stola D., Emigracja pomarcowa, Warszawa 2000.
• Stola D., Kampania antysyjonistyczna w Polsce 1967–1968, Warszawa 2018.
• Stola D., Kraj bez wyjścia? Migracje z Polski 1949–1989, Warszawa 2010.
• Szymaniak K., Królowe słów albo z kuchni antologistki. Wprowadzenie, w: Moja dzika koza. Antologia poetek jidysz, tłum. P. Appenszlak i in., wybór i oprac. K. Szymaniak, J. Lisek, B. Szwarcman-Czarnota, Kraków–Budapeszt–Syrakuzy 2018, s. 7–74.
• Tarnowska B., Bejn polanit le’iwrit. O polsko-hebrajskim bilingwizmie literackim w Izraelu (rekonesans), „Wielogłos. Pismo Wydziału Polonistyki UJ” 2016, nr 2 (28), s. 99–123.
• Thiesse A.M., Powstawanie tożsamości narodowych. Europa w wiekach XVIII–XX, tłum. B. Losson, Warszawa 2019.
• Tomal M., Język hebrajski biblijny, Warszawa 2008.
• Węgrzyn E., Wyjeżdżamy! Wyjeżdżamy?! Alija gomułkowska 1956–1960, Kraków–Budapeszt 2016.
• Żurek S.J., Polish literature in Israel: a reconaissance, „Roczniki Humanistyczne” 2016, t. LXIV, z. 1, s. 125–137.
• Żurek S.J., Polska i Polacy w poezji autorów piszących po polsku w Izraelu, „Postscriptum Polonistyczne” 2016, nr 2 (18), s. 59–75.
• Żydzi w Polsce. Dzieje i kultura. Leksykon, red. J. Tomaszewski, A. Żbikowski, Warszawa 2001.

Identifiers

DOI

10.12775/DN.2022.4.04

Biblioteka Nauki

2233828