Reforma modelu rad narodowych czy ustanowienie samorządu terytorialnego? Samorządowe dyskusje w schyłkowym okresie PRL (1980–1989)

• Authors: Grzegorz Radomski , Dominik Szczepański

Title variants

EN

Reform of the National Council Model or the Establishment of Local Self-Government?: Self-Government Debates in the Declining Period of the People’s Republic of Poland (1980–1989)

Abstracts

EN

The aim of the considerations undertaken was to analyse the discussions concerning self-government, and in particular local self-government, conducted in the pages of official publications published during the communist period. The time frame covered the period from the emergence of „Solidarity” in 1980 to the Round Table Talks, in which discussions were held first in the Political Reform Team and then a sub-table for local government issues was established, but without taking the latter event into account. The cognitive aim was to seek answers to the following research questions: 1) why did the idea of local self-government, especially in the second half of the 1980s, i.e., in the period of exhaustion of the state model of the time, not interest decision-making circles to a greater extent and, consequently, did not lead to a broader discussion? 2) how did opinion-making circles understand the concept of local self-government? 3) what vision related to the reconstruction of local self-government was presented? 4) what scope, competences and what role was envisaged for this institution? 5) did these visions specify how local government would be financed? and 6) was the transformation of the electoral system also undertaken in connection with the assumed discussions?

PL

Celem podjętych rozważań była analiza dyskusji dotyczących samorządu, a w szczególności samorządu terytorialnego, prowadzonych na łamach oficjalnych publikacji ukazujących się w okresie PRL. Zakres czasowy obejmował okres od powstania „Solidarności” w 1980 r. do rozmów okrągłego stołu, w których dyskusje toczyły się najpierw w zespole ds. reform politycznych, a następnie powołano podstolik do spraw samorządu terytorialnego, nie uwzględniając jednak tego ostatniego wydarzenia. Celem poznawczym było poszukiwanie odpowiedzi na następujące pytania badawcze: 1) dlaczego idea samorządu terytorialnego, zwłaszcza w drugiej połowie lat 80. XX w., a więc w okresie wyczerpywania się ówczesnego modelu państwa, nie zainteresowała w większym stopniu środowisk decyzyjnych i w konsekwencji nie doprowadziła do szerszej dyskusji? 2) jak środowiska opiniotwórcze rozumiały pojęcie samorządu terytorialnego? 3) jakie prezentowano wizje związane z odbudową samorządu terytorialnego? 4) jaki zakres, kompetencje i jaką rolę przewidywano dla tej instytucji? 5) czy wizje te określały sposób finansowania samorządu terytorialnego? oraz 6) czy w związku z zakładanymi dyskusjami podjęto również przekształcenie systemu wyborczego?

Keywords

PL

rady narodowe; samorząd terytorialny; opozycja demokratyczna; Polska Rzeczpospolita Ludowa; system wyborczy

EN

national councils; local government; democratic opposition; Polish People’s Republic; electoral system

• Publisher: Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu. Wydawnictwo UMK
• Journal: Historia i Polityka
• Year: 2023
• Issue: 45 (52)
• Pages: 39-55

Dates

published

2023

Contributors

author

Grzegorz Radomski

• Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Wydział Nauk o Polityce i Bezpieczeństwie, Toruń

• https://orcid.org/0000000168436693

author

Dominik Szczepański

• Uniwersytet Rzeszowski, Instytut Nauk o Polityce

• https://orcid.org/0000000190261447

References

• Antoszewski, A. (1987). Rady narodowe jako podmiot polityki. Problemy Rad Narodowych, 69, 153.
• Brzechczyn, K. (2009). Program polityczny organizacji Solidarność Walcząca. Próba wstępnej charakterystyki. W: K. Brzechczyn, P. Zwiernik (red.). Organizacja Solidarność Walcząca w Wielkopolsce w latach 1980–1990 (26). Poznań: Oddział Instytutu Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu.
• Brzechczyn, K. (2018). Solidarność Walcząca wobec transformacji ustrojowej. W: K. Brzechczyn (red.). Między solidaryzmem a niepodległością. Myśl polityczna Solidarności Walczącej (24). Poznań–Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Brodni przeciwko Narodowi Polskiemu. Oddział w Poznaniu.
• Ciżewska, E. (2010). Filozofia publiczna Solidarności. Solidarność 1980–1981 z perspektywy republikańskiej tradycji politycznej. Warszawa: Narodowe Centrum Kultury.
• Deklaracja I Zjazdu Delegatów. (1981). Tygodnik Solidarność, 25, 1.
• Działocha, K. (1986). Stan „prawa konstytucyjnego” w PRL. Państwo i Prawo, 3, 26.
• Działocha, K. (1987). Konstytucyjne założenia systemu naczelnych organów państwa. Państwo i Prawo, 10, 93–109.
• Dzielski, M. (1984). Samorząd mieszkańców wsi – tak. 13. Pismo Chrześcijańsko-Liberalne, 4, 4.
• Fuks, T. (1986). Kierunki rozwoju samorządu w Polsce. Ideologia i Polityka, 1, 108.
• Gieorgica, J. P. (1991). Polska lokalna we władzy PZPR. Warszawa: Uniwersytet Warszawski.
• Janik, K. (2010). Lewica a samorząd. W: D. Waniek (red.). Lewica w praktyce rządzenia: problemy wybrane (ss. 102–103). Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
• Jarosz, Z., Zawadzki, S. (1987). Prawo konstytucyjne. Warszawa: PWN.
• Jaszczewski, L. (1983). Umacniamy Rady Narodowe. Życie Partii, 2, 4.
• Kim jesteśmy? O co walczymy? (2016). [Artykuł Kornela Morawieckiego na temat celów i sposobów działania Porozumienia Solidarność Walcząca]. W: K. Dworaczek, G. Waligóra (wyb., wst. i oprac.). Solidarność Walcząca w dokumentach, t. 2, cz. 1: Materiały własne (77). Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu.
• Kluzik, M. (2015). Liberalno-Demokratyczna Partia Niepodległość. Idee, program, działalność. Sowiniec, 46, 46.
• Kocielski, H. (1981). Problemy reformy systemu politycznego Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Państwo i Prawo, 2, 8.
• Konstytucja PRL w świetle doświadczeń konstytucjonalizmu europejskiego. Międzynarodowe sympozjum we Wrocławiu 3–5 X 1983. (1984). Państwo i Prawo, 7, 120.
• Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej: projekt. (1990). S. Zawadzki i in. Warszawa: Uniwersytet Warszawski, Wydział Prawa i Administracji, Centralny Ośrodek Metodyczny Studiów Nauk Politycznych.
• Kulesza, M. (1990). Niektóre zagadnienia prawne definicji samorządu terytorialnego. Państwo i Prawo, 1, 14.
• Leoński, Z. (1983). Ewolucja rad narodowych w Polsce Ludowej. Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny, 9, 14.
• Lewandowska-Malec, I. (2001). Dwie koncepcje udziału rad narodowych w życiu publicznym PRL. Państwo i Społeczeństwo, 1, 136.
• List Episkopatu Polski w sprawie ustawy o radach narodowych i samorządzie terytorialnym. (2000). W: J. Regulski (wstęp i wybór). Reforma samorządowa: materiały źródłowe 1980–1989 (127). Warszawa: Wydawnictwo Samorządowe Fundacji Rozwoju Demokracji Lokalnej.
• Lutrzykowski, A. (1990). Przemiany struktur politycznych społeczności lokalnych i samorządu terytorialnego. Fiasko reform i przełom 1989–1990. W: A. Lutrzykowski (red.). Lokalne struktury polityczne i samorząd terytorialny: od prób reformowania do ustrojowego przełomu (219). Warszawa: COM SNP.
• Lutrzykowski, A. (2013). System władzy publicznej Polski Ludowej. Od Manifestu PKWN do Konstytucji PRL. Toruń: Europejskie Centrum Edukacyjne.
• Malinowski, A. (1983). Samorządność w strategii sił antysocjalistycznych. Ideologia i Polityka, 1, 114–115.
• Meller, A. (2010). Twórczy antykomunizm, czyli drogi prowadzące do odzyskania suwerenności w myśli politycznej Mirosława Dzielskiego (1941–1989). W: G. Radomski, W. Wojdyło, M. Zamojska (red.). Drogi do niepodległości: szanse, kontrowersje, problemy (ss. 63–90). Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
• Obywatelskie inicjatywy ustawodawcze Solidarności 1980–1990. Materiały i projekty ustaw Centrum Obywatelskich Inicjatyw „S” i Społecznej Rady Legislacyjnej. (2001). K. Barczyk, S. Grodziski, S. Grzybowski (zebr. i przygot. do wyd.). Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe.
• Opinia Zespołu Doradców Sejmowych o projekcie ustawy o radach narodowych i samorządzie terytorialnym z 9 grudnia 1981. (2000). W: J. Regulski (wstęp i wybór). Reforma samorządowa: materiały źródłowe 1980–1989 (ss. 115–120). Warszawa: Wydawnictwo Samorządowe Fundacji Rozwoju Demokracji Lokalnej.
• Piechura, B. (2016). Zryw wolnościowy lat osiemdziesiątych w województwie katowickim. Katowice: „Śląsk” Wydawnictwo Naukowe.
• Platforma wyborcza Konfederacji Polski Niepodległej. (2009). W: M. Kasprzycki (wybór, wst. i oprac.). Konfederacja Polski Niepodległej w Krakowie (1979–1990): wybór dokumentów (63 i nn.). Kraków: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu.
• PPN/1976–1981: język niepodległości. (2012). Ł. Bertram (wybór i oprac.) (ss. 90–91). Warszawa: Ośrodek Karta, Narodowe Centrum Kultury.
• Program Konfederacji Polski Niepodległej uchwalony przez III Kongres. (1989). Pobrane z: https://www.earchiwumkpn.pl/dokumenty_kpn/program_uchwalony_przez_III_kongres_1989.pdf.
• Radomski, G. (2017). Spory o samorząd terytorialny w polskiej myśli politycznej po 1989 roku. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
• Raport o stanie prawa. (1986). S. Zawadzki, Z. Radwański, B. Zdziennicki (oprac.). Warszawa: Instytut Organizacji Zarządzania i Doskonalenia Kadr.
• Regulski, J. (2000). Samorząd III Rzeczypospolitej: koncepcje i realizacja. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Samorząd terytorialny. (1987). W: R. Marcinkowski (red.). Encyklopedia powszechna PWN (s. 109). Warszawa: PWN.
• „Samorządowa Alternatywa”: program Polskiej Partii Socjalistycznej Rewolucja Demokratyczna. (1994). W: P. Frączak (oprac.). Gorączka czasu przełomu: dokumenty ugrupowań radykalnych 1989–1990 (ss. 28–29). Warszawa: Adam Marszałek, ISP PAN.
• Siedziako, M. (2018). Bez wyboru: głosowania do Sejmu PRL (1952–1989). Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu.
• Sikorski, T. (2011). O kształt polityki polskiej: oblicze ideowo-polityczne i działalność Ruchu Młodej Polski (1979–1989). Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
• Skorut, P. (2015). Front Jedności Narodu: od narodzin idei do upadku politycznego pozoru. Kraków: Attyka.
• Sokolewicz, W. (1981). Przed zmianą ustawy o radach narodowych. Państwo i Prawo, 7, 25–26.
• Sokolewicz, W. (1989). Rady narodowe w konstytucji. W: B. Zawadzka (red.). Studia konstytucyjne, t. 4: Konstytucyjna regulacja systemu władzy lokalnej (37). Warszawa: Uniwersytet Warszawski, Wydział Prawa i Administracji.
• Szczepański, D. (2020). Prace studyjne nad nową konstytucją w schyłkowym okresie Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (1988–1989/1990). W: P. Pleskot (red.). Między PRL a III RP (1989–1990): legalizm czy kontynuacja? (ss. 83–104). Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu.
• Szmyt, A. (2010). Dokonywanie zmian przepisów konstytucyjnych. W: M. Zubik (red.). Dwadzieścia lat transformacji ustrojowej w Polsce: 51. Ogólnopolski Zjazd Katedr i Zakładów Prawa Konstytucyjnego, Warszawa, 19–21 czerwca 2009 r. (122). Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe.
• Uchwała programowa I KZD NSZZ Solidarność „Samorządna Rzeczpospolita”. (1981). Gdańsk.
• Uchwała w sprawie wyborów do rad narodowych. (1981). Tygodnik Solidarność, 25, 3.
• Ujazdowski, K. (1996). Opozycja demokratyczna i Solidarność wobec samorządu terytorialnego (1976–1989). Samorząd Terytorialny, 5, 14–15.
• Winczorek, P. (1989). Rozważania o konstytucyjnej zasadzie samorządności. W: W. Sokolewicz (red.). Studia konstytucyjne, t. 2: Założenia systemu politycznego PRL (121). Warszawa: Uniwersytet Warszawski, Wydział Prawa i Administracji.
• Zawadzka, B. (1982). Postulaty słuszne i wątpliwe. Życie Partii, 10, 7.
• Zawadzka, B. (1989). Samorząd terytorialny w państwie socjalistycznym. W: B. Zawadzka (red.). Studia konstytucyjne, t. 4: Konstytucyjna regulacja systemu władzy lokalnej (58 i nn.). Warszawa: Uniwersytet Warszawski, Wydział Prawa i Administracji.
• Zawadzki, S. (1986a). Rada Legislacyjna w latach 1984–1985 (prace nad Raportem o stanie prawa). Państwo i Prawo, 3, 3–4.
• Zawadzki, S. (1986b). Raport o stanie prawa. Państwo i Prawo, 5, 3–19.
• Znamierowski, A. (1988). Zaciskanie pięści: rzecz o Solidarności Walczącej. Paryż: Editions Spotkania.

Identifiers

DOI

10.12775/HiP.2023.021

Biblioteka Nauki

28411130