Giovanni Andrea Archetti i Stanisław August Poniatowski. Obraz króla i wzajemnych relacji w depeszach Nuncjusza do Sekretariatu Stanu Stolicy Apostolskiej z lat 1776–1784

• Authors: Paweł Zając
• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

W artykule omówione zostały wzajemne stosunki króla Stanisława Augusta Poniatowskiego oraz Giovanniego Andrei Archettiego, nuncjusza papieskiego w Rzeczypospolitej w latach 1776–1784. Informacje na temat polskiego króla były ważną częścią depesz przesyłanych przez nuncjusza do rzymskiego sekretariatu stanu. Królowi zależało na pozytywnym wizerunku. Kilka potencjalnie kryzysowych sytuacji na płaszczyźnie państwo–Kościół rozwiązano w tym okresie ugodowo. W korespondencji Archettiego mowa jest często o królewskich deklaracjach wierności Stolicy Apostolskiej i przywiązaniu monarchy do papieża Piusa VI. Stanisław August milcząco przyzwolił na zakulisową akcję nuncjusza przeciw wyborowi posła-dysydenta na sejmiku we Wschowie w 1776 r., nie zgadzał się także na projekty dodatkowych podatków na instytucje kościelne w dobrach królewskich. Jednocześnie dość stanowczo nalegał na przejęcie kontroli nad dobrami opackimi klasztorów cysterskich w Lądzie i Bledzewie i nie spełnił wszystkich żądań Archettiego co do procedury objęcia kuratelą biskupa krakowskiego Kajetana Sołtyka. Bardziej pojednawczo zachował się przy okazji procesu Benedykta Oganowskiego, który z racji przyjętych święceń podlegał jurysdykcji kościelnej, choć miał być sądzony za wcześniejsze przestępstwa, popełnione jeszcze w stanie świeckim. Upadek projektu Kodeksu praw Andrzeja Zamoyskiego, mimo zaangażowania w tę sprawę nuncjusza, nie wpłynął na zmianę tonu, w jakim król deklarował pełną lojalność wobec Piusa VI i manifestował życzliwość wobec papieskiego dyplomaty. Archetti pisał o królu z sympatią, a nawet współczuciem, widząc jego starania o reformę Rzeczypospolitej i jednoczesną polityczną niemoc, podtrzymywaną zwłaszcza przez Rosję. W tym tonie relacjonował podróż króla do Wiśniowca w 1781 r. na spotkanie z parą wielkoksiążęcą, Pawłem i Marią Fiodorowną. Pozytywne osobiste kontakty z nuncjuszem Stanisław August potwierdził, dekorując Orderem św. Stanisława i Orderem Orła Białego siostrzeńca Archettiego, Giovanniego Battistę Vertovę, którego jedynym atutem było pokrewieństwo z Giovannim Andreą.

EN

The article studies mutual relations between King Stanisław August Poniatowski and Giovanni Andrea Archetti, the papal nuncio in the Commonwealth from 1776 to 1784. Information about the Polish king was an important part of the dispatches sent by the nuncio to the Roman secretariat of state. The king was concerned with creating a positive image of a ruler respecting the rights of the Roman Catholic Church. During this period several potential crises involving the state and the Church were resolved amicably.The correspondence conducted by Archetti frequently mentions royal declarations of loyalty towards the Apostolic See and the monarch’s attachment to Pope Pius VI. Stanisław August “silently” consented to a backstage campaign conducted by the nuncio against the election of a dissident envoy at a sejmik held in Wschowa in 1776, and disagreed with projects of additional taxes to be paid by Church institutions on royal landed estates. At the same time, the Polish monarch rather decisively insisted on assuming control over the estates of the Cistercian abbeys in Ląd and Bledzew and did not meet all the demands made by Archetti regarding custody over Bishop Kajetan Sołtyk of Cracow. The king behaved in a more conciliatory fashion during the trial of Benedykt Oganowski, who having accepted ordination was subjected to Church jurisdiction although he was to be tried for earlier crimes committed as a layman. Despite the involvement of the nuncio the failed project of a legal code by Andrzej Zamoyski did not alter the way in which the king declared his total loyalty towards Pius VI and demonstrated his good will towards the papal diplomat. Archetti wrote about the monarch with sympathy and even compassion as he observed royal efforts aimed at a reform of the Commonwealth together with simultaneous political ineffectiveness sustained in particular by Russia. Stanisław August confimed his positive personal contacts with the nuncio by decorating the latter’s nephew, Giovanni Battista Vertova, with the Order of St. Stanislas and the Order of the White Eagle despite the fact that the recipient’s only merit was kinship with Giovanni Andrea Archetti.

Keywords

PL

Stanisław August Poniatowski; Giovanni Andrea Archetti; Pius VI; dyplomacja papieska; nuncjatura; sejm 1776; cystersi; Ląd; Bledzew; opactwa komendatoryjne; Kajetan Sołtyk; Kodeks Zamoyskiego; Otton Stackelberg; Wiśniowiec

EN

papal diplomacy; papal nuncio; Secretariat of State at the Apostolic See; Stanisław August Poniatowski; Giovanni Andrea Archetti; Pius VI; Cistercian abbeys in Ląd and Bledzew; Otto Stackelberg; Kajetan Sołtyk; Andrzej Zamoyski

• Publisher: Polska Akademia Nauk. Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla PAN w Warszawie
• Journal: Kwartalnik Historyczny
• Year: 2016
• Volume: 123
• Issue: 2

Dates

published

2016

online

2016-06-01

Contributors

author

Paweł Zając

Identifiers

DOI

10.12775/KH.2016.123.2.03