Ad annos discretionis. Dorastanie w miastach późnośredniowiecznej Polski

• Authors: Agnieszka Bartoszewicz

Title variants

EN

Ad annos discretionis. Growing Up in Towns and Cities of Late Medieval Poland

Abstracts

EN

The article aims to analyse issues related to the perception of the age of majority in Polish towns in the fifteenth and first decades of the sixteenth century. Attaining the age of majority, i.e. the age of discretion (Latin: anni discretionis) was regulated by law, and the term appears regularly in the registers of municipal courts and higher courts of German law. Therefore, the analysis of the source material makes it possible to reconstruct the process of coming of age together with the rights and obligations related to it and allows us to observe differences and similarities in treating adolescent girls and boys.

PL

Celem artykułu jest analiza zagadnień związanych z postrzeganiem granicy pełnoletności w miastach polskich w XV i pierwszych dekadach XVI w. Osiągnięcie pełnoletności, czyli lat sprawnych (anni discretionis) było regulowane prawem, a termin ten występuje regularnie w rejestrach sądów miejskich i sądów wyższych prawa niemieckiego. Analiza materiału źródłowego umożliwia zatem odpowiedź na pytanie, jak wyglądał w praktyce proces wchodzenia w pełnoletność, jakie wiązały się z tym prawa i obowiązki oraz pozwala zaobserwować różnice i podobieństwa w sposobie traktowania dorastających dziewcząt i chłopców.

Keywords

EN

coming of age; adolescence; town; late Middle Ages; Kingdom of Poland

PL

pełnoletność; dorastanie; miasto; późne średniowiecze; Królestwo Polskie

• Publisher: Polska Akademia Nauk. Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla PAN w Warszawie
• Journal: Kwartalnik Historyczny
• Year: 2023
• Volume: 130
• Issue: 3
• Pages: 467-492

Dates

published

2023

Contributors

author

Agnieszka Bartoszewicz

• Wydział Historii Uniwersytetu Warszawskiego

• https://orcid.org/0000000252822933

References

• Acta scabinalia Casimiriensia 1407–1427. Księga ławnicza kazimierska 1407–1427, wyd. Bożena Wyrozumska, Drukrol, Towarzystwo Miłośników Historii i Zabytków Krakowa, Kraków 1996 (Fontes Cracovienses, t. 4).
• Akta radzieckie poznańskie, t. 1: 1434–1470, wyd. Kazimierz Kaczmarczyk, PTPN, Poznań 1925 (Wydawnictwa Źródłowe Komisji Historycznej, t. 7).
• „Cały świat nie pomieściłby ksiąg”. Staropolskie opowieści i przekazy apokryficzne, wyd. Wojciech R. Rzepka, Wiesław Wydra, PWN, Warszawa 2008.
• Decreta iuris supremi Magdeburgensis castri Cracoviensis. Die Rechtssprüche des Oberhofs des deutschen Rechts auf der Burg zu Krakau, t. 1–2, wyd. Ludwik Łysiak, Karin Nehlsen-v. Stryk, Vittorio Klostermann, Frankfurt am Main 1995–1997.
• Groicki Bartłomiej, Artykuły prawa magdeburskiego, które zową „Speculum Saxonum”. Z łacińskiego języka na polski przełożone i znowu drukowane, odczyt Maria Filipiak, Kraków 2022 (Fontes Iuris Polonici. Seria Prawo Miejskie [Materiały], https:// www.iura.uj.edu.pl/dlibra/publication/3507/edition/2736/content?ref=descs, edycja wersji: 7 XI 2022; dostęp: 12 IX 2023).
• Groicki Bartłomiej, Artykuły prawa majdeburskiego. Postępek sądów około karania na gardle. Ustawa płacej u sądów, [red. i oprac. Karol Koranyi], Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa 1954 (Biblioteka Dawnych Polskich Pisarzy-Prawników, t. 2).
• Groicki Bartłomiej, Obrona sierot i wdów, oprac. Izabela Wasik, red. Maciej Mikuła, Kraków 2022 (Fontes Iuris Polonici. Seria Prawo Miejskie [Materiały] https:// iura.uj.edu.pl/Content/2305/PDF/Groicki%20Obrona%20editio.pdf, edycja wersji: 30 VI 2022; dostęp: 17 XI 2022).
• Groicki Bartłomiej, Porządek sądów i spraw miejskich prawa majdeburskiego w Koronie Polskiej, Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa 1953 (Biblioteka Dawnych Polskich Pisarzy-Prawników, t. 1).
• Kodeks dyplomatyczny miasta Krakowa, cz. 1, wyd. Franciszek Piekosiński, nakładem Akademii Umiejętności Krakowskiej, Kraków 1879 (Monumenta Medii Aevi Historica Res Gestas Poloniae Illustrantia, t. 5).
• Księga ławnicza miasta Nowej Warszawy, t. 1: 1416–1485, wyd. Adam Wolff, Ossolineum, Wydawnictwo PAN, Wrocław 1960.
• Księga ławnicza miasta Płocka 1489–1517, wyd. Danuta Poppe, Societas Scientiarum Plocensis, Warszawa 1995.
• Księga radziecka miasta Starej Warszawy, t. 1: 1447–1527, wyd. Adam Wolff, Ossolineum, Wrocław 1963.
• Księga sądowa podlubelskiej wsi Konopnicy 1521–1555, oprac. Grzegorz Jawor, Małgorzata Kołacz-Chmiel, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2009.
• Księga sądowa wsi Wary 1449–1623, oprac. Ludwik Łysiak, Ossolineum, Wydawnictwo PAN, Wrocław 1971.
• Księgi ławnicze krakowskie z lat 1408–1417. Księgi wójtowskie krakowskie. Fragmenty z lat 1411–1412, wyd. Marcin Starzyński przy współpracy Patrycji Wieńciarz, IH PAN, Archiwum Narodowe w Krakowie, Warszawa–Kraków 2020 (Starodawne Prawa Polskiego Pomniki, Seria 2: Pomniki Prawa Polskiego, Dział 3: Prawo Miejskie, t. 4).
• Księgi ławnicze miasta Starej Warszawy z XV wieku, t. 1: Księga no 525 z lat 1427–1453, wyd. Stefan Ehrenkreutz, Warszawskie Archiwum Główne, Warszawa 1916 (Monumenta Iuris, t. 3).
• Księgi ławnicze Starej Warszawy z lat 1453–1535, red. Agnieszka Bartoszewicz, WUW, Warszawa 2020.
• Księgi sądowe miasta Wąwolnicy z lat 1476–1500, wyd. Grzegorz Jawor, Anna Sochacka, red. Ryszard Szczygieł, Wydawnictwo UMCS, Lublin 1998.
• Księgi wójtowsko-ławnicze miasta Lublina z XV wieku, wyd. Grzegorz Jawor, Małgorzata Kołacz-Chmiel, Anna Sochacka, Archiwum Państwowe w Lublinie, Lublin 2012 (Fontes Lublinenses, t. 4).
• Liber consulum civitatis Leopoliensis (1460–1506), wyd. Myron Kapral, Bohdana Petryshak, IУАД, ЦДIA, Leopoli 2020 (Opera Historica Leopolitana. Fontes, t. 9).
• Najstarsza księga Sądu Najwyższego prawa niemieckiego na Zamku Krakowskim, wyd. Abdon Kłodziński, PAU, Kraków 1936 (Archiwum Komisji Prawniczej, t. 10).
• Najstarsze staropolskie tłumaczenie Ortyli magdeburskich. Według rękopisu nr 50 Biblioteki Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, cz. 2: Transliteracja i transkrypcja tekstu, oprac. Józef Reczek, Wacław Twardzik, Ossolineum, Wrocław 1972.
• Ortyle sądów wyższych miast wielkopolskich z XV i XVI wieku, wyd. Witold Maisel, Ossolineum, Wrocław 1959 (Starodawne Prawa Polskiego Pomniki, Seria 2: Pomniki Prawa Polskiego, Dział 3: Prawo Miejskie, t. 1).
• Słowniczek łacińsko-polski wyrazów prawa magdeburskiego z wieku XV. Przedruk homograficzny z kodeksu kórnickiego, red. Zygmunt Celichowski, Biblioteka Kórnicka, Poznań 1875.
• Szczerbic Paweł, Ius municipale. To jest prawo miejskie majdeburskie, nowo z łacińskiego i z niemieckiego na polski język z pilnością i wiernie przełożone, wyd. Grzegorz M. Kowalski, Księgarnia Akademicka, Kraków 2011 (Bibliotheca Iagiellonica. Fontes et Studia, t. 20).
• „Wypisanie resztki dziatek” burmistrza Reszki Wyleżyńskiego, „Kronika Miasta Poznania” 67, 1999, 1: Władze miejskie, red. Jacek Wiesiołowski, s. 60–66.
• Bartoszewicz Agnieszka, Czas w małych miastach. Studium z dziejów kultury umysłowej późnośredniowiecznej Polski, ASPRA-JR, Wyższa Szkoła Humanistyczna im. Aleksandra Gieysztora, Warszawa–Pułtusk 2003.
• Bartoszewicz Agnieszka, Piśmienność mieszczańska w późnośredniowiecznej Polsce, WUW, Warszawa 2012.
• Boroda Krzysztof, Studenci Uniwersytetu Krakowskiego w późnym średniowieczu, Avalon, Kraków 2010.
• Delimata Małgorzata, Dziecko w Polsce średniowiecznej, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2004.
• Gadocha Marcin, Nauka sztuki kupieckiej w Krakowie XVI–XIX wieku. Zarys problemu, „Biuletyn Historii Wychowania” 28, 2012, s. 7–19.
• Gołąb Marcin, Testament Stanisława Tarnowskiego, pisarza żup wielickich, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 59, 2011, 3–4, s. 304–312.
• Guzowski Piotr, Geneza europejskiego modelu małżeństwa na przełomie średniowiecza i czasów wczesnonowożytnych z perspektywy historii Polski, „Przeszłość Demograficzna Polski” 31, 2012, s. 7–41.
• Heimann Heinz-Dieter, Wprowadzenie do historii średniowiecznej, tłum. Stefan Kwiatkowski, TNOiK „Dom Organizatora”, Toruń 1999 (oryg. niem. 1997).
• Justyniarska-Chojak Katarzyna, Dziecko w rodzinie mieszczańskiej w XVI–XVIII wieku w świetle przepisów prawa magdeburskiego (między normą a praktyką), w: Dzieciństwo i starość w ujęciu historyków, red. Anna Obara-Pawłowska, Małgorzata Kołacz-Chmiel, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2016, s. 243–266.
• Karpiński Andrzej, Kobieta w mieście polskim w drugiej połowie XVI i w XVII wieku, IH PAN, Warszawa 1995.
• Kitowski Piotr, Radecka Natalia, Normatywny model opieki nad sierotami w XVI-wiecznych rewizjach prawa chełmińskiego. Zarys instytucji, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 64, 2012, 1, s. 113–128.
• Kołacz-Chmiel Małgorzata, „Mulier honesta et laboriosa”. Kobieta w rodzinie chłopskiej późnośredniowiecznej Małopolski, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2018.
• Kopczyński Michał, Młodość na Kujawach w XVIII wieku. Rzecz o czeladzi i służbie w świetle parafialnych spisów mieszkańców z 1791 roku, „Przegląd Historyczny” 86, 1995, 3–4, s. 329–350.
• Koranyi Karol, Patkaniowski Michał, Groicki (Grodzicki) Bartłomiej, PSB, t. 8, Ossolineum, Wrocław–Kraków 1959–1960, s. 628–629.
• Korczak-Siedlecka Jaśmina, Model wychowania dziewcząt w szesnastowiecznej Polsce, „Odrodzenie i Reformacja w Polsce” 58, 2014, s. 49–71.
• Liedke Marzena, Uwagi o wieku uprawniającym do zawarcia małżeństwa w Wielkim Księstwie Litewskim w XVI–XVIII wieku, „Przeszłość Demograficzna Polski” 32, 2013, s. 7–24.
• Łozowski Piotr, Rodzina w Starej i Nowej Warszawie w XV i początkach XVI wieku, Instytut Badań nad Dziedzictwem Kulturowym Europy, Białystok 2021 (Prace Centrum Badań Struktur Demograficznych i Gospodarczych Przednowoczesnej Europy Środkowo-Wschodniej, t. 11, Dissertationes, t. 30).
• Łozowski Piotr, Sytuacja sierot i starców w mieście późnośredniowiecznym na ziemiach polskich. Przegląd badań, w: Dzieciństwo i starość w ujęciu historyków, red. Anna Obara-Pawłowska, Małgorzata Kołacz-Chmiel, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2016, s. 49–63.
• Mikuła Maciej, Edycje źródeł do dziejów prawa miejskiego w Polsce XIV–XVI w. Propozycja elektronicznej metaedycji źródeł normatywnych, „Krakowskie Studia z Historii Państwa i Prawa” 9, 2016, 4, s. 487–508.
• Mikuła Maciej, Prawo miejskie magdeburskie (Ius Municipale Magdeburgense) w Polsce XIV – pocz. XVI w. Studium o ewolucji i adaptacji prawa, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2018.
• Mikuła Maciej, Statuty prawa spadkowego w miastach polskich prawa magdeburskiego (do końca XVI wieku), „Z Dziejów Prawa” 7 (15), 2014, s. 33–63.
• Mikuła Maciej, Tradycje prawne w regulacjach testamentowych w miastach Królestwa Polskiego XIV–XVI wieku. Prawo sasko-magdeburskie, prawo kanoniczne i rzymskie oraz prawodawstwo lokalne, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 68, 2020, 2, s. 131–158.
• Myśliwski Grzegorz, Kij kalendarzowy z Wielkopolski. Przyczynek do dziejów chronometrii ludowej w XV–XVI wieku, w: „Inter Orientem et Occidentem”. Studia z dziejów Europy Środkowowschodniej ofiarowane Profesorowi Janowi Tyszkiewiczowi w czterdziestolecie pracy naukowej, red. Tadeusz Wasilewski, DiG, Warszawa 2002.
• Myśliwski Grzegorz, Starość i długowieczność w Polsce do połowy XVI w. na tle porównawczym, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 49, 2001, 3, s. 169–198.
• Noga Zdzisław, Krakowska rada miejska w XVI wieku. Studium o elicie władzy, Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej, Kraków 2003 (Prace Monograficzne. Akademia Pedagogiczna im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie, nr 355).
• Obuchowska Irena, Adolescencja, w: Psychologia rozwoju człowieka, t. 2: Charakterystyka okresów życia człowieka, red. Barbara Harwas-Napierała, Janusz Trempała, PWN, Warszawa 2000, s. 163–201.
• Reynolds Philip L., How Marriage Became One of the Sacraments. The Sacramental Theology of Marriage from its Medieval Origins to the Council of Trent, Cambridge University Press, Cambridge–New York 2016 (Cambridge Studies in Law et Christianity).
• Rymaszewski Zygfryd, Łacińskie teksty Landrechtu Zwierciadła Saskiego w Polsce. Versio Vratislaviensis, Versio Sandomiriensis, Łaski, Ossolineum, Wydawnictwo PAN, Wrocław–Warszawa–Kraków 1975 (Studia nad Historią Państwa i Prawa, seria 2, t. 15).
• Schmitt Jean-Claude, Les rythmes au Moyen Ậge, Gallimard, Paris 2016 (Bibliothèque Illustrée des Histoires).
• Sowina Urszula, Wdowy i sieroty w świetle prawa w miastach Korony w późnym średniowieczu i wczesnej nowożytności, w: Od narodzin do wieku dojrzałego. Dzieci i młodzież w Polsce, cz. 1: Od średniowiecza do wieku XVIII, red. Maria Dąbrowska, Andrzej Klonder, IAiE PAN, Warszawa 2002, s. 15–28.
• Starzyński Marcin, Krakowska rada miejska w średniowieczu, Societas Vistulana, Kraków 2010 (Maiestas, Potestas, Communitas, t. 3).
• Stopka Krzysztof, Szkoły katedralne Metropolii Gnieźnieńskiej w średniowieczu. Studia nad kształceniem kleru polskiego w wiekach średnich, PAU, Kraków 1994 (Rozprawy Wydziału Historyczno-Filozoficznego, Polska Akademia Umiejętności, t. 76).
• Wysmułek Jakub, Testamenty mieszczan krakowskich (XIV–XV wiek), PTH, Neriton, Warszawa 2015.
• Żołądź-Strzelczyk Dorota, Dzieciństwo w mieście na ziemiach polskich w XVI–XVIII wieku – możliwości źródłowe i perspektywy badawcze, „Biuletyn Historii Wychowania” 27, 2011, s. 7–18.
• Żołądź-Strzelczyk Dorota, Dziecko w dawnej Polsce, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2002.
• Гошко Teтянa, Звичай і права. Джерела, коментарі, дослідження, t. 2: Антропологія міст і міського права на руських землях у XIV – першій половині XVII століття, Критика, Київ 2019.

Identifiers

DOI

10.12775/KH.2023.130.3.01

Biblioteka Nauki

28763582