Wzorzec interpretacyjny „wiary w funkcjonowanie państwa” w opowieściach wspomnieniowych Wilamowian o Volksliście

• Authors: Tymoteusz Król

Title variants

EN

The Interpretive Pattern of “the Belief in the Functioning of the State” in Memoirs of Vilamovians about the Volksliste

Abstracts

EN

The Vilamovians are an ethnic group living on the borderland of Silesia and Lesser Poland. They are descendants of settlers who came to this place in the 13th century, as evidenced by the continuously functioning Germanic language called Wymysorys. In 1941 they signed the Volksliste, which became one of the causes of their postwar persecutions. In memoir-based stories of the Vilamovians there are recurrent elements of narration – interpretive models, topoi and linguistic fossils – which are shared by all group members as a result of the process of fabulization and folklorization. I refer to this group as the “Vilamovian-centric community of memory”. One of the most important models occurring in the narration of this community is the interpretive model of “the belief in the functioning of the state”. Its main function is to justify the actions of the Vilamovians as a group to an outside listener who, according to the perceptions of community members, has a false image of what the Volksliste was.

PL

Wilamowianie to grupa etniczna mieszkająca na pograniczu Śląska i Małopolski. Są oni potomkami osadników przybyłych z zachodniej Europy, o czym świadczy zachowany do dziś germański język wilamowski (Wymysiöeryś). W 1941 r. Wilamowianie podpisali Volkslistę, co było jednym z powodów ich powojennych prześladowań. W opowieściach wspomnieniowych wielu Wilamowian na ten temat pojawiają się powtarzające się elementy narracji – wzorce interpretacyjne, toposy i skamieliny językowe, które w wyniku procesu fabularyzacji i folkloryzacji są dzielone przez wszystkich członków grupy. Tę grupę nazwałem wilamowskocentryczną wspólnotą pamięci. Jednym z najważniejszych wzorców interpretacyjnych występujących w narracji tej grupy jest wzorzec „wiary w funkcjonowanie państwa”. Jego głównym zadaniem jest usprawiedliwienie Wilamowian jako grupy przed odbiorcą z zewnątrz, który – według wyobrażeń członków wspólnoty – ma fałszywy obraz tego, czym była Volkslista.

Keywords

PL

Wilamowice; opowieść wspomnieniowa; Volkslista; wspólnota pamięci

EN

Wilamowice; personal narratives; memories; the Second World War; Volksliste; community of memory

• Publisher: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze
• Journal: Literatura Ludowa
• Year: 2023
• Volume: 67
• Issue: 3-4
• Pages: 57-73

Dates

published

2023

Contributors

author

Tymoteusz Król

• Instytut Slawistyki PAN

• https://orcid.org/0000000314086530

References

• Fic, M. (2018). Część trzecia. W: L. Krzyżanowski (red.), Wilamowice 1818–2018. Miasto i ludzie (s. 259–400). Stowarzyszenie „Wilamowianie”.
• Filip, E. T. (2005). Flamandowie z Wilamowic? Stan badań. Bielsko-Bialskie Studia Muzealne, 4, 146–198.
• Hajduk-Nijakowska, J. (2005). Żywioł i kultura. Folklorystyczne mechanizmy oswajania traumy. Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego.
• Hajduk-Nijakowska, J. (2016). Doświadczanie pamięci. Folklorystyczny kontekst opowieści wspomnieniowych. Uniwersytet Opolski.
• Hastrup, K. (2008). Droga do antropologii. Między doświadczeniem a teorią (przeł. E. Klekot). Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
• Kajfosz, J. (2009). Magia w potocznej narracji. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
• Kajfosz, J. (2011). Folklor jako tekst w obiegu i jego potencjał konstruowania rzeczywistości. W: J. Hajduk-Nijakowska, T. Smolińska (red.), Nowe konteksty badań folklorystycznych (s. 53–78). Polskie Towarzystwo Ludoznawcze.
• Kijonka, J. (2016). Tożsamość współczesnych Górnoślązaków. Studium Socjologiczne. Wydawnictwo „Śląsk”.
• Knoblauch, H. (2000). Topik und Soziologie. Von der sozialen zur kommunikativen Topik. In T. Schirren, G. Ueding (eds.), Topik und Rhetorik. Ein interdisziplinäres Symposium (pp. 651–667). Degruyter.
• Krawczyk-Wasilewska, V. (1986). Współczesna wiedza o folklorze. Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.
• Król, T. (2022a). Jak nam zagrają, tak musimy tańcować. Taniec i polityka. Równość, 1, 41–44.
• Król, T. (2022b). Volkslista i powojenne prześladowania. Analiza opowieści wspomnieniowych Wilamowian z perspektywy folklorystycznej. Wrocławski Rocznik Historii Mówionej, 12, 120–140. https://doi.org/10.26774/wrhm.339
• Król, T. (2022c). Świętowanie w opowieściach wspomnieniowych Wilamowian o powojennych prześladowaniach. Kultura i Społeczeństwo, 66(1), 79–99.
• Król, T. (2022d). „Ale to chyba nie jest wilamowskie”. Mniej znane wyznaczniki odrębności kulturowej Wilamowian. Adeptus, 19, 1–19.
• Krzyżanowski, L. (2018). Część druga. W: L. Krzyżanowski (red.) Wilamowice 1818–2018. Miasto i ludzie (s. 139–258). Stowarzyszenie „Wilamowianie”.
• Kubica, G. (2011). Śląskość i protestantyzm. Antropologiczne studia o Śląsku Cieszyńskim, proza, fotografia. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
• Kuhn, W. (1981). Geschichte der deutschen Sprachinsel Bielitz (Schlesien). Holzner Verlag.
• Lehmann, A. (2007). Reden über Erfahrung. Kulturwissenschaftliche Bewusstseinsanalyse des Erzählens. Dietrich Reimar Verlag.
• Libera, Z., Robotycki, Cz. (2001). Wilamowice i okolice w ludowej wyobraźni. W: A. Barciak (red.), Wilamowice. Przyroda, historia, język, kultura oraz społeczeństwo miasta i gminy (s. 371–399). Urząd Gminy Wilamowice.
• Macdonald, S. (2021). Krainy pamięci. O dziedzictwie i tożsamości we współczesnej Europie (przeł. R. Kusek). Międzynarodowe Centrum Kultury
• Michna, E. (2015). Pomiędzy odzyskiwaniem pamięci a „odpominaniem”. II wojna światowa i Tragedia Górnośląska w narracjach dążących do emancypacji liderów śląskich. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Etnograficzne, 43, 1–12.
• Nijakowski, L. M. (2006). Domeny symboliczne. Konflikty narodowe i etniczne w wymiarze symbolicznym. Wydawnictwo Naukowe Scholar.
• Nijakowski, L. M. (2009). O pojęciu dyskryminacji historycznej na przykładzie wspólnoty pamięci o „dziadku w Wehrmachcie”. W: A. Jasińska-Kania, S. Łodziński (red.), Obszary i formy wykluczenia etnicznego w Polsce. Mniejszości narodowe, imigranci, uchodźcy (s. 105–122). Wydawnictwo Naukowe Scholar.
• Olejnik, L. (2006). Zdrajcy Narodu? Losy volksdeutschów w Polsce po II wojnie światowej. Wydawnictwo Trio.
• Simonides, D. (1969). Współczesna śląska proza ludowa. Powiatowy Instytut Śląski.
• Studnicki, G. (2015). Śląsk Cieszyński. Obrazy przeszłości a tożsamość miejsc i ludzi. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
• Tokarska-Bakir, J. (2008). Legendy o krwi. Antropologia przesądu. Wydawnictwo W.A.B.
• Welzer, H., Moller, S., Tschuggnall, K. (2009). „Dziadek nie był nazistą”. Narodowy socjalizm i Holokaust w pamięci rodzinnej. W: M. Saryusz-Wolska (red.), Pamięć zbiorowa i kulturowa. Współczesna perspektywa niemiecka (s. 351–410). Universitas.
• Wylegała, A. (2014). Wyzwolenie czy „wyzwolenie”. Biograficzne i społeczne wymiary pamięci przemarszu przez Polskę Armii Czerwonej. Przypadek Wielkopolski. Kultura i Społeczeństwo, 58(3), 87–101.

Identifiers

DOI

10.12775/LL.3.2023.004

Biblioteka Nauki

31344022