Głos buntu. O politycznym potencjale opowieści o Jakubie Szeli na przykładzie spektaklu Historia Jakubowa. Opowieść chłopska i babska

• Authors: Magdalena Bednarek

Title variants

EN

The Voice of Rebellion: The Political Potential of Jakub Szela’s Story as Illustrated by the Example of the Narrative Spectacle Historia Jakubowa. Opowieść chłopska i babska

Abstracts

EN

The article presents the political potential of the narration about the peasants’ experience in contemporary Polish populist movements. The analysis concentrates on the narrative spectacle Historia Jakubowa. Opowieść chłopska i babska by Małgorzata Litwinowicz, which was shown for the first time in 2020, during the Black Protests. The aim of the article is to demonstrate that the story about the peasant resistance is used in Polish culture to construct “the people” as a political agent. This happens only if the medium of the piece of art is the voice. The reason why this correlation occurs is that the embodied voice has a greater capacity for affective impact, and as such it has a powerful influence on the audience, which leads to the building of a common identification – and a community.

PL

Artykuł podejmuje refleksję na temat politycznego potencjału narracji o wiejskim doświadczeniu w kontekście współczesnych ruchów populistycznych na przykładzie widowiska Historia Jakubowa. Opowieść chłopska i babska Małgorzaty Litwinowicz, który miał premierę w 2020, równolegle z trwającymi Czarnymi Protestami. Analiza tego spektaklu pozwala postawić tezę, że dzięki afektywnemu oddziaływaniu opowieść o chłopskim oporze służy we współczesnej kulturze formowaniu nieliberalnej kategorii ludu jako podmiotu działań politycznych w tych projektach, które mają charakter przynajmniej w części audialny. Wybór głosu jako medium dla sztuki próbującej wyrazić ludowy gniew i jego siłę transformacyjną wobec porządku społecznego jest uzasadniony jego większą zdolnością do afektywnego oddziaływania – a przez to do budowania identyfikacji grupy, a następnie wspólnoty społecznej.

Keywords

EN

Małgorzata Litwinowicz; Jakub Szela; peasant uprising; the people; women's rights

PL

Małgorzata Litwinowicz; Jakub Szela; prawa kobiet; bunt chłopski; lud

• Publisher: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze
• Journal: Literatura Ludowa
• Year: 2023
• Volume: 67
• Issue: 3-4
• Pages: 85-99

Dates

published

2023

Contributors

author

Magdalena Bednarek

• Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

• https://orcid.org/0000000339035529

References

• Antonik, D. (2015). Czarowanie głosem. Wizerunki werbalne pisarzy a ekonomia afektywna. W: E. Wichrowska, A. Szczepan-Wojnarska, R. Sendyka, R. Nycz (red.), Historie afektywne i polityki pamięci (s. 139–160). Instytut Badań Literackich PAN.
• Bal, M. (2015). Afekt jako siła kulturowa. W: E. Wichrowska, A. Szczepan-Wojnarska, R. Sendyka, R. Nycz (red.), Historie afektywne i polityki pamięci (s. 33–46). Instytut Badań Literackich PAN.
• Balcerzan, E. (1975). Wstęp. W: B. Jasieński, Utwory poetyckie, manifesty, szkice (s. III–LXXXIV). Ossolineum.
• Czapliński, P. (2016). Przemieszczenia. O powojennej prozie chłopskiej. W: R. Sendyka, T. Sapota, R. Nycz (red.), Migracyjna pamięć, wspólnota, tożsamość (s. 189–205). Instytut Badań Literackich PAN.
• Czeczot, K. (2016), Ofelizm. Romantyczne zawłaszczenia, feministyczne interwencje. Instytut Badań Literackich PAN.
• Diduszko-Zyglewska, A. (2012, 31 grudnia). Pochwalone, czyli wkurzone dzieweczki i ochrypłe kukułeczki. Krytyka Polityczna. https://krytykapolityczna.pl/kultura/muzyka/pochwaloneczyli-wkurzone-dzieweczki-i-ochryple-kukuleczki/
• Głowacka, D. (2016). Po tamtej stronie. Świadectwo, afekt, wyobraźnia. Instytut Badań Literackich PAN.
• Grochowski, G. (2019), Kwestia chłopska. W: G. Wołowiec, D. Krawczyńska, G. Grochowski (red.), Chłopska (nie)pamięć. Dziedzictwo chłopskości w polskiej literaturze i kulturze (s. 7–11). Universitas.
• Gunnarson Payne, J. (2019), Kobiety jako „lud”. Czarne protesty jako sprzeciw wobec autorytaryzmu w perspektywie międzynarodowej. W: E. Korolczuk, B. Kowalska, J. Ramme, C. Snochowska-Gonzlaes (red.), Bunt kobiet. Czarne protesty i strajki kobiet (s. 155–183). Europejskie Centrum Solidarności.
• Jasieński, B. (1975). Utwory poetyckie, manifesty, szkice (red. E. Balcerzan). Ossolineum.
• Kasprzak, M. (2023). Po co nam dzisiaj rabacja? Dziennik Trybuna, 41–42, 13.
• Kowalska, B., Nawojski, R. (2019). Uwaga, uwaga, tu obywatelki! Obywatelstwo jako praktyka w czarnych protestach i strajkach kobiet. W: E. Korolczuk, B. Kowalska, J. Ramme, C. Snochowska-Gonzlaes (red.), Bunt kobiet. czarne protesty i strajki kobiet (s. 43–81). Europejskie Centrum Solidarności.
• Leder, A. (2019). Nienapisana epopeja. Kilka uwag o zapomnianym wyzwoleniu. W: G. Wołowiec, D. Krawczyńska, G. Grochowski (red.), Chłopska (nie)pamięć. Dziedzictwo chłopskości w polskiej literaturze i kulturze (s. 35–46). Universitas.
• Leszczyński, A. (2020). Ludowa historia Polski. Historia wyzysku i oporu. Mitologia panowania. WAB.
• Litwinowicz, M. (2006) (red.). Przyjemności opowiadania. Instytut Kultury Polskiej UW.
• Litwinowicz, M. (2020, 23 listopada). Historia Jakubowa. Opowieść ludowa chłopska i babska [wideo]. YouTube. https://www.youtube.com/watch?v=d6y5tReyb1s&t=1028s
• Litwinowicz-Droździel, M. (2016). Szafran i sen. Doświadczenia kobiet wiejskich na podstawie narracji autobiograficznych (XIX/XX wiek). W: A. Galant, A. Zawiszewska (red.), Kobieta, literatura, medycyna (s. 171–183). Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego.
• Litwinowicz-Droździel, M. (2021). Wielogłosy. O historiach ludowych. Widoki. Teorie i praktyki kultury wizualnej, 31. https://doi.org/10.36854/widok/2021.31.2462
• Litwinowicz-Droździel, M. (2022). Kapitały niedostatku. Historie ludowe i etyka współczesności. Kultura Współczesna, 1, 29–37.
• Majewska, E. (2017). Tramwaj zwany uznaniem. Feminizm i solidarność po neoliberalizmie. Instytut Wydawniczy Książka i Prasa.
• Markiewka, T. S. (2020). Gniew. Wydawnictwo Czarne.
• Mouffe, Ch. (2015). Agonistyka. Polityczne myślenie o świecie (przeł. B. Szalewa). Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
• Nowacki, D. (2020). Obecność Szeli. Trzy przykłady z nowej prozy polskiej. Konteksty Kultury, 17(4), 453–469. doi:https//10.4467/23531991KK.20.036.13255
• Pobłocki, K. (2021). Chamstwo. Wydawnictwo Czarne.
• Ramme, J., Snochowska-Gonzalez, C. (2019). Nie/zwykłe kobiety. Populizm prawicy, wola ludu a kobiecy suweren. W: E. Korolczuk, B. Kowalska, J. Ramme, C. Snochowska-Gonzlaes (red.), Bunt kobiet. Czarne protesty i strajki kobiet (s. 85–117). Europejskie Centrum Solidarności.
• Rauszer, M. (2020). Bękarty pańszczyzny. Historia buntów chłopskich. Wydawnictwo RM.
• Rawiński, M. (1971). Słowo o Jakubie Szeli Brunona Jasieńskiego wobec folkloru. Pamiętnik Literacki, 62(1), 81–116.
• Smoleń, B. (2006). Chłopka. W: M. Janion (red.), Polka. Medium, cień, wyobrażenie. Katalog wystawy (s. 130–136). Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski.
• Starnawski, M. (2012). „Któż tam będzie wisiał?” – Bunt chłopski w miejskiej wyobraźni. Studia Litteraria et Historia, 1, 1–52. https://doi.org/10.11649/slh.2012.003
• TOC (b.d.), Pochwalone. Czarny War. Pismo Folkowe [wydanie internetowe]. Pobrano 26 października 2023 z: https://pismofolkowe.pl/artykul/pochwalone-4309
• Urbańczyk, A. (2018). Rewolucja jako konieczność biopolityczna w twórczości Brunona Jasieńskiego. Wielogłos, 36(2), 35–49.
• Wasiewicz, J. (2021). Pamięć – chłopi – bunt. Transdyscyplinarne badania nad chłopskim dziedzictwem. Historia pamięci pierwszego powstania ludowego na ziemiach polskich. Instytut Wydawniczy Książka i Prasa.
• Wojtowicz, W. (2010). Między literaturą a kulturą. Studia o „literaturze mieszczańskiej” przełomu XVI i XVII wieku. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego.

Identifiers

DOI

10.12775/LL.3.2023.006

Biblioteka Nauki

31344026