Peasant diary as a text of folklore?

• Authors: Elwira Wilczyńska

Title variants

PL

Pamiętnik chłopski jako tekst folkloru?

Abstracts

PL

Artykuł jest próbą odpowiedzi na pytanie o status genologiczny pamiętników chłopskich. Teksty te powstawały z całą pewnością od początku XIX w. niewykluczone jednak, że chłopi notowali swoje refleksje także wcześniej. Rozkwit gatunku przypadł na lata powojenne, gdy mieszkańców wsi do spisywania autobiografii zachęcali organizatorzy licznych konkursów i trwał zasadniczo do końca lat 70. XX w. Materiał źródłowy pozwala zbadać przemiany, jakim podlegały na przestrzeni wieku same teksty, jak i sposób postrzegania rzeczywistości i swojego w niej miejsca przez ich autorów. Badacze zapisów autobiograficznych zwracają uwagę na konieczność uformowania się zalążków postawy indywidualistycznej jako warunku koniecznego dla podjęcia trudu spisywania własnego życia. Lektura pamiętników chłopskich umożliwia prześledzenie dynamiki zmian zachodzących w świadomości chłopów od społeczeństwa tradycyjnego, opartego na przekazie ustnym, do (proto)nowoczesnego, osadzonego w kulturze pisma (druku). Autorka stawia hipotezę, że korzeni pamiętnikarstwa chłopskiego należy szukać w folklorze ustnym, na co wskazuje formalne podobieństwo pierwszych tego rodzaju zapisów do tradycyjnych gatunków folkloru. Z czasem jednak pamiętnikarstwo odrywa się od swojego pierwotnego podłoża, stając się wyrazem ekspresji indywidualnych cech autorów i staje się tym samym bliższe literaturze.

EN

The article attempts to answer the question of the genological status of peasant diaries. These texts were certainly being written from the beginning of the nineteenth century, but it is not impossible that peasants recorded their reflections earlier as well. The genre flourished in the post-war years, when organisers of numerous competitions encouraged the villagers to write their autobiographies, and lasted essentially until the late 1970s. The source material makes it possible to study the transformations that the texts themselves underwent over the period of a century, as well as the way their authors perceived reality and their own place in it. Researchers of autobiographical records point to the formation of the beginnings of an individualistic attitude as a prerequisite for a person taking the trouble to record the events of their own life. Peasant diaries make it possible to trace the dynamics of changes in peasant consciousness: from a traditional society based on oral transmission to a (proto-)modern one, rooted in the culture of writing (print). The author poses the hypothesis that the origins of peasant diarism should be sought in oral folklore, as indicated by the formal similarity of the first records of this type to traditional folklore genres. Over time, however, diarism breaks away from its roots, turning into an expression of the authors’ individual traits and thus coming closer to literature.

Keywords

EN

peasant diaries; folklore; oral culture; written culture

PL

pamiętniki chłopskie; folklor; kultura oralna; kultura piśmienna

• Publisher: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze
• Journal: Łódzkie Studia Etnograficzne
• Year: 2023
• Volume: 62
• Pages: 35-50

Dates

published

2023

Contributors

author

Elwira Wilczyńska

• Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa Polskiej Akademii Nauk

References

• Bartmiński, J. (1990). Folklor – język – poetyka. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
• Berger, P., Berger, B., Kellner, H. (1974). The Homeless Mind: Modernization and Consciousness. New York: Vintage Books.
• Bończa-Tomaszewski, N. (2005). Kultura niepiśmienna i jej wrogowie: Problemy „oralności” wsi polskiej w XIX wieku, Lud, 89, 71–89.
• Bukraba-Rylska, I. (2008). Socjologia wsi polskiej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Burke, P. (1997), Representations of the Self from Petrarch to Descartes. In: R. Porter (ed.), Rewriting the Self. Histories from Renaissance to the Present (pp. 17–28), London: Routledge.
• Burszta, J. (1972). Współczesny folklor widowiskowy: Zarys postaci zjawiska, Lud, 56, 83–102.
• Burszta, J. (1980). Wstęp. In: T. Skorupka, Kto przy Obrze, temu dobrze: Wspomnienia rolnika wielkopolskiego 1862–1935 (pp. 5–46). Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.
• Chałasiński, J. (1984). Młode pokolenie chłopów. Vol. 1. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.
• Cieński, A. (2002). Z dziejów pamiętników w Polsce. Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego.
• Deczyński, K. (1978). Pamiętnik chłopa nauczyciela. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.
• Drygas, I. (1913). Wspomnienia chłopa-powstańca z 1863 r. Kraków: Krakowska Drukarnia Nakładowa.
• Engelking, A. (2000). Klątwa: rzecz o ludowej magii słowa. Wrocław: Fundacja na Rzecz Nauki Polskiej.
• Fidelis, M. (2010). Women, Communism, and Industrialization in Post-war Poland. Cambridge: Cambridge University Press.
• Gajdzica, J. (1930a). Dlo pamięci narodu ludzkiego, Zaranie Śląskie, 6 (3), 148–151.
• Gajdzica, J. (1930b). Nieco z kroniki Cieszęśki, Zaranie Śląskie, 6 (3), 151–152.
• Giza, A. (1991). Życie jako opowieść: Analiza materiałów autobiograficznych w perspektywie socjologii wiedzy. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Gołębiowski, B. (1973). Pamiętnikarstwo i literatura. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.
• Gołębiowski, B., Grad, M., Jakubczak F. (eds.) (1983). Pamiętniki Polaków 1918–1978: Antologia pamiętnikarstwa polskiego. Vol. 3: Ludowa i socjalistyczna 1948–1978. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.
• Goody, J. (1977). The Domestication of the Savage Mind. Cambridge: University of Cambridge Press.
• Goody, J., Watt, I. (1963). The Consequences of Literacy. Comparative Studies in Society and History, 5 (3), 304–345.
• Grabski, W. (2004). Prace socjologiczne. Warszawa: Wydawnictwo SGGW.
• Hajduk-Nijakowska, J. (1980). Temat śpiącego wojska w folklorze polskim: Próba typologii. Opole: Wyższa Szkoła Pedagogiczna im. Powstańców Śląskich w Opolu.
• Halamska, M. (2020). Ciągłość i zmiana. Wieś polska 1918–2018. W poszukiwaniu źródeł teraźniejszości. Warszawa: Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN, Wydawnictwo Naukowe Scholar Spółka z o.o.
• Havelock, E.A. (1986). The Muse Learns To Write: Reflections on Orality and Literacy from Antiquity to the Present. New Haven: Yale University Press.
• Jakubczak, F. (1966). Konkursy na pamiętniki w Polsce 1921–1966. Warszawa: Komitet Badań nad Kulturą Współczesną PAN.
• Knothe, M. (1990). Kobieta w społeczności wiejskiej na przełomie XIX i XX wieku (na przykładzie parafii Zaborów w Galicji). In: A. Żarnowska, A. Szwarc (eds.), Kobieta i społeczeństwo na ziemiach polskich w XIX w. (pp. 79–92). Warszawa: Instytut Historyczny Uniwersytetu Warszawskiego.
• Krzywicki, L. (ed.) (1935). Pamiętniki chłopów: nr 1–51. Warszawa: Instytut Gospodarstwa Społecznego.
• Kuźma, I. (2003). Świat kobiet. Etnografia Polska, 47 (1–2), 103–127.
• Mędrzecki, W. (2000). Kobieta w rodzinie i społeczności wiejskiej w Polsce w okresie międzywojennym. In: A. Żarnowska, A. Szwarc (eds.), Równe prawa i nierówne szanse. Kobiety w Polsce międzywojennej (pp. 171-187). Warszawa: Wydawnictwo DiG.
• McLuhan, M. (1964). Understanding Media: The Extensions of Man. New York: The New American Library.
• Mianecki, A. (1999). Kilka uwag o genologii podań wierzeniowych, Literatura Ludowa, 43 (2), 51–73.
• Myśliwski, W. (2018), Kres kultury chłopskiej. In: J. Olejniczak (ed.), Myśl Myśliwskiego (pp. 311–323). Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
• Mytnik, J. (1999). Książki dla moich dzieci i innych ludzi… ręcznie spisane. Zeszyty Wojnickie, 1, 3–70.
• Ong, W.J. (2002). Orality and Literacy. The Technologizing of the Word. London and New York: Routledge.
• Ożóg, J.B. (1956). Wstęp. In: M. Szarek, Wiersze i proza (pp. 5–42). Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.
• Pigoń, S. (1974). Na drogach kultury ludowej. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.
• Pilch, J. (1909). Pamiętnik Pilcha. Na Ziemi Naszej, 1 (10), 2; 1 (11), 1–3; 1 (13), 3–5.
• Riesman, D. (1964). The Oral Tradition, the Written Word, and the Screen Image. In: D. Riesman, Abundance for What? And Other Essays (pp. 418–442). New York: Doubleday & Company.
• Riesman, D. (2004). Tradycja oralna a słowo pisane (trans. J. Jaworska). In: G. Godlewski (ed.), Antropologia słowa. Zagadnienia i wybór tekstów (pp. 395–401). Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
• Robotycki, Cz. (2011). Ludowe i amatorskie pisanie historii. Konteksty. Polska Sztuka Ludowa, 65 (1), 40–44.
• Rodak, P. (2022). Fenomen pisania o własnym życiu: Konkursy pamiętnikarskie w Polsce w XX wieku. Kultura i Społeczeństwo, 66 (2), 9–38.
• Simonides, D. (1972). Powstania Śląskie we współczesnych opowiadaniach ludowych. Opole: Instytut Śląski.
• Skorupka, T. (1980). Kto przy Obrze, temu dobrze: Wspomnienia rolnika wielkopolskiego 1862–1935. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.
• Skorupka, W. (1975). Moje morgi i katorgi. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.
• Słomka, J. (1983). Pamiętniki włościanina od pańszczyzny do dni dzisiejszych. Acquired from: wolnelektury.pl/katalog/lektura/slomka-pamietniki-wloscianina-od-panszczyzny-do-dni-dzisiejszych.html.
• Stańczak-Wiślicz, K. (2012). Narracje o zalotach, miłości i ślubie w pamiętnikach kobiet wiejskich w okresie PRL. Studia Historica Gedanensia, 3, 198–210.
• Sulima, R. (1977). Adresat relacji pamiętnikarskiej a potoczne wyobrażenia o „drugim” człowieku. In: E. Czaplejewicz (ed.), Problemy poetyki pragmatycznej (pp. 127–138). Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
• Sulima, R. (1992). Słowo i etos: Szkice o kulturze. Kraków: Zakład Wydawniczy FA ZMW „Galicja”.
• Szarek, M. (1956). Bieg mego życia. In: M. Szarek, Wiersze i proza (pp. 153–184). Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.
• Thomas, W.I., Znaniecki, F. (1984). The Polish Peasant in Europe and America. Champaign, Il.: University of Illinois Press.
• Titkow, A. (2007). Tożsamość polskich kobiet: Ciągłość, zmiana, konteksty. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Filozofii i Socjologii PAN.
• Uljasz, A. (2013). Jura Gajdzica (1777–1840): Chłopski bibliofil i pamiętnikarz z ziemi cieszyńskiej. Gdański Rocznik Ewangelicki, 7, 42–54.
• Wierzchoś, D. (2008), Zwyczajne życie zwykłych ludzi. Losy archiwum Towarzystwa Przyjaciół Pamiętnikarstwa. Histmag.org. Acquired from: histmag.org/Zwyczajne-zycie-zwyklych-ludzi.-Losy-archiwum-Towarzystwa-Przyjaciol-Pamietnikarstwa-1750.
• Wilczyńska, E. (2017). Dzieciństwo i dziecko w narracjach pamiętnikarek chłopskich. Litteraria Copernicana, 3 (23), 37–51.
• Wiśniewski, W. (1976). Pamiętnik emigranta. In: W.I. Thomas, F. Znaniecki, Chłop polski w Europie i Ameryce (trans. S. Helsztyński), (pp. 57–302). Vol. 3. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.

Identifiers

DOI

10.12775/LSE.2023.62.03

Biblioteka Nauki

18104639