Farmers and traders: two ethe of work, two conventions of storytelling in memory-based stories told by the Vilamovians about the Second World War and the post-war persecutions

• Authors: Tymoteusz Król

Title variants

PL

Gospodarze i handlarze: dwa etosy pracy, dwie konwencje opowiadania w opowieściach wspomnieniowych Wilamowian o drugiej wojnie światowej i powojennych prześladowaniach

Abstracts

PL

Wilamowianie to grupa etniczna zamieszkująca miasto Wilamowice na pograniczu Śląska i Małopolski. W literaturze przedstawiani byli oni jako grupa monolityczna, której członkowie słynęli z zajmowania się handlem. Tymczasem wilamowska społeczność dzieliła się na kilka warstw społecznych. Szczególnie dwie dominujące – duzi gospodarze i handlarze reprezentowali odmienne etosy. Wpłynęły one również na dwie konwencje opowiadania: gospodarską i handlarską, które widoczne są w opowieściach wspomnieniowych Wilamowian. W tej pierwszej w centrum stoi praca jako wartość sama w sobie. Tymczasem w tej drugiej praca jest tylko środkiem, a celem jest pomnażanie majątku. Dziś, w wyniku fabularyzacji i folkloryzacji treści rozpowszechnianych w mediach dominująca stała się konwencja handlarska. Tymczasem wśród starszego pokolenia silniejsza była konwencja gospodarska, która do dzisiaj jest silna w opowieściach wspomnieniowych o Volksliście i powojennych prześladowaniach Wilamowian. Opowieści te nie mówią nam jednak o tym, jak naprawdę zachowywali się Wilamowianie, ale o tym, jakie wartości wyznawali narratorzy w momencie przekazywania treści. Na ich formę wpływała tradycja narratorska społeczności, którą mogła być nie tylko grupa etniczna, ale również zawodowa.

EN

The Vilamovians are an ethnic group living in the town of Wilamowice in the borderland of Silesia and Lesser Poland. Literature has presented them as a homogeneous group whose members were famous for being traders, yet in reality the Wilamowice community was divided into several social strata. Especially the two dominant ones – large farm owners and traders – represented different ethe, which influenced two storytelling conventions, one focused on trade, the other – on agriculture. These conventions are apparent in memory-based stories told by the Vilamovians. In the former, it is work that constitutes the central motif and is valued in itself; in the latter, work is only the means to an end, which is to acquire more wealth. Today, as a result of the fabulisation and folklorisation of the content disseminated in the media, the trade-oriented convention has become dominant. Meanwhile, the work-oriented convention was more popular among the older generation, and is still clearly discernible today in memory-based stories about the Volksliste and the post-war persecution of the inhabitants of Wilamowice. These stories, however, do not tell us how the Vilamovians really behaved, but about what values the narrators professed at the time of conveying the given message. Their form was influenced by the narrative tradition of the given community – be it ethnic or professional.

Keywords

EN

memory-based story; Vilamovians; Wilamowice; storytelling convention; ethos

PL

opowieść wspomnieniowa; Wilamowianie; Wilamowice; konwencja opowiadania; etos

• Publisher: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze
• Journal: Łódzkie Studia Etnograficzne
• Year: 2023
• Volume: 62
• Pages: 123-143

Dates

published

2023

Contributors

author

Tymoteusz Król

• Instytut Slawistyki Polskiej Akademii Nauk

References

• Bathelt, H. (1955). Beskidenheimat. Esslingen: Bielitz-Bialaer Beskidenbriefe.
• Bathelt, H. (1957). Wenn die Feuermännchen tanzen. Märchen, Sagen und Schwänke aus der Ostdeutschen Heimat. Münchingen bei Stuttgart: H. Bathelt.
• Beil, A.M. (1942). Gegenwartsentwicklung der Bielitzer Trachten. Schlesische Blätter für Volkskunde, 4, 13–33.
• Bilczewski, T. (2014). Komparatystyka postkolonialna, ginące języki, wspólnoty wyobrażone: O pewnym locus środkowoeuropejskiej wielokulturowości. In: H. Gosk, D. Kołodziejczyk (eds.), Historie, społeczeństwa, przestrzenie dialogu: Studia postzależnościowe w perspektywie porównawczej (pp. 437–447). Kraków: Universitas.
• Chromik, B., Król, T., Małanicz-Przybylska, M. (eds.) (2020). Wilamowianie i ich stroje. Dokumentacja językowego i kulturowego dziedzictwa Wilamowic. Warszawa: Centrum Zaangażowanych Badań nad Ciągłością Kulturową.
• Fic, M., Krzyżanowski, L., Meus, K. (2018). Wilamowice 1818–2018: Miasto i ludzie. Wilamowice: Stowarzyszenie „Wilamowianie”.
• Filip, E. (2003). Elementy stroju świadczące o odrębności wilamowiczan (powiat bielski) w świetle dawnych inwentarzy i testamentów. In: Z. Kłodnicki (ed.), Pogranicza kulturowe i etniczne w Polsce (pp. 195–205). Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, Uniwersytet Wrocławski.
• Grzeszczuk, S. (1970). Błazeńskie zwierciadło. Rzecz o humorystyce sowizdrzalskiej XVI i XVII wieku. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
• Jaworska, G., Pieniążek, W.W. (1995). Konteksty ekonomicznego myślenia. Wolny rynek na wsi z punktu widzenia antropologa. Warszawa: Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej.
• Hajduk-Nijakowska, J. (2016). Doświadczanie pamięci. Folklorystyczny kontekst opowieści wspomnieniowych. Opole: Uniwersytet Opolski.
• Kajfosz, J. (2009). Magia w potocznej narracji. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
• Kajfosz, J. (2011). Folklor jako tekst w obiegu i jego potencjał konstruowania rzeczywistości. In: J. Hajduk-Nijakowska, T. Smolińska (eds.), Nowe konteksty badań folklorystycznych (pp. 53–78). Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze.
• Kantor, R. (1982). Ubiór – strój – kostium. Funkcje odzienia w tradycyjnej społeczności wiejskiej w XIX i w początkach XX wieku na obszarze Polski. Kraków: Uniwersytet Jagielloński.
• Knoblauch, H. (2000). Topik und Soziologie. Von der sozialen zur kommunikativen Topik. In: T. Schirren, G. Ueding (eds.), Topik und Rhetorik. Ein interdisziplinäres Symposium (pp. 651–667). Tübingen: Degruyter.
• Krawczyk-Wasilewska, V. (1986). Współczesna wiedza o folklorze. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.
• Król, T. (2022a). „Ale to chyba nie jest wilamowskie”. Mniej znane wyznaczniki odrębności kulturowej Wilamowian. Adeptus, 19, 11–19.
• Król, T. (2022b). Świętowanie w opowieściach wspomnieniowych Wilamowian o powojennych prześladowaniach. Kultura i Społeczeństwo, 1, 79–99.
• Król, T. (2022c). Volkslista i powojenne prześladowania. Analiza opowieści wspomnieniowych Wilamowian z perspektywy folklorystycznej. Wrocławski Rocznik Historii Mówionej, 12, 120–140.
• Król, T. (2022d). „Góry, pagórki, przykryjcie nas” – analiza opowieści wspomnieniowych Wilamowian o Volksliście i powojennych prześladowaniach. Maszynopis pracy doktorskiej obronionej 28 października 2022 r. w Instytucie Slawistyki PAN w Warszawie.
• Król, T., Olko, J., Wicherkiewicz, T. (2017). Awakening the Language and Speakers Community of Wymysiöeryś. European Review, 26 (1), 179–191.
• Krzyworzeka, A. (2014). Rolnicze strategie pracy i przetrwania. Studium z antropologii ekonomicznej. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
• Kubica, G. (2011). Śląskość i protestantyzm. Antropologiczne studia o Śląsku Cieszyńskim, proza, fotografia. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
• Latosiński, J. (1909). Monografia miasteczka Wilamowic: Na podstawie źródeł autentycznych. Kraków: Drukarnia Literacka pod zarządem L.K. Górskiego.
• Lehmann, A. (2007). Reden über Erfahrung. Kulturwissenschaftliche Bewusstseinsanalyse des Erzählens. Berlin: Dietrich Reimar Verlag.
• Libera, Z., Robotycki, Cz. (2001). Wilamowice i okolice w ludowej wyobraźni. In: A. Barciak (ed.), Wilamowice: Przyroda, historia, język, kultura oraz społeczeństwo miasta i gminy (pp. 371–399). Wilamowice: Urząd Gminy Wilamowice.
• Lipok-Bierwiaczonek, M. (2002). Wilamowice: Mit flamandzki, stereotypy i rzeczywistość kulturowa. Studia Etnologiczne i Antropologiczne, 6, 175–188.
• Łoś, A. (20.05.1999). Szwajt, czyli witaj. Rzeczpospolita, 26–29.
• Macdonald, S. (2013). Memorylands. Heritage and identity in Europe today. London–New York: Routledge.
• Majerska-Sznajder, J. (2019). Rewitalizacja kulturowa w Wilamowicach. In: E. Kocój, T. Kosiek, J. Szulborska-Łukaszewicz (eds.), Dziedzictwo kulturowe w regionach europejskich: odkrywanie, ochrona i (re)interpretacja (pp. 183–204). Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
• Majerska-Sznajder, J. (2022). Pandemia wirusa SARS-CoV-2 a współczesne postawy tożsamościowe młodych Wilamowian. Adeptus, 19, 1–22.
• Marcol, K. (2020). Toutowie. Język i pamięć w ustanawianiu wspólnoty Wiślan w Banacie. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
• Mojmir, H. (1936). Wörterbuch der deutschen Mundart von Wilamowice. Vol. 2. Kraków: Polska Akademia Umiejętności.
• Nijakowski, L. (2006). Domeny symboliczne. Konflikty narodowe i etniczne w wymiarze symbolicznym. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
• Perkowska, U. (2001). Druga wojna światowa (1939–1945). In: A. Barciak (ed.), Wilamowice: Przyroda, historia, język, kultura oraz społeczeństwo miasta i gminy (pp. 192–208). Wilamowice: Urząd Gminy Wilamowice.
• Schröder, H.J. (2005). Topoi des autobiographischen Erzählens. In: T. Hengartner, B. Schmidt-Lauber (eds.), Leben – Erzählen. Beiträge zur Erzähl- und Biographieforschung. Festschrift für Albrecht Lehmann (pp. 17–42). Berlin–Hamburg: Dietrich Reimer Verlag.
• Simonides, D. (1976). Współczesny folklor słowny dzieci i nastolatków. Wrocław: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Simonides, D. (1989). Wstęp. In: D. Simonides (ed.), Folklor Górnego Śląska (pp. 11–15). Katowice: Wydawnictwo Śląsk.
• Simonides, D., Hajduk-Nijakowska, J. (1989). Opowiadania ludowe. In: D. Simonides (ed.), Folklor Górnego Śląska (pp. 333–416). Katowice: Wydawnictwo Śląsk.
• Tokarska-Bakir, J. (2008). Legendy o krwi. Antropologia przesądu. Warszawa: Wydawnictwo W.A.B.
• Welzer, H., Moller, S., Tschuggnall, K. (2009). „Dziadek nie był nazistą”. Narodowy socjalizm i Holokaust w pamięci rodzinnej (trans. Paweł Masłowski). In: M. Saryusz-Wolska (ed.), Pamięć zbiorowa i kulturowa. Współczesna perspektywa niemiecka (pp. 351–410). Kraków: Universitas.
• Wicherkiewicz, T. (2003). The Making of a Language: The Case of the Idiom of Wilamowice, Southern Poland. Berlin-New York: Mouton de Gruyter.
• Wróblewska, V. (2005). Współczesny folklor słowny. In: A. Mianecki, A. Osińska, L. Podziewska (eds.), Folklor w badaniach współczesnych (pp. 7–15), Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.

Identifiers

DOI

10.12775/LSE.2023.62.08

Biblioteka Nauki

18104626