Kosmogoniczne źródła muzyki w kontekście autoklasyfikacji tradycyjnych instrumentów muzycznych Hucułów. Nowa perspektywa analizy

• Authors: Justyna Cząstka-Kłapyta

Title variants

EN

Cosmogonic sources of music in the context of the self- classification of traditional Hutsul musical instruments. A new perspective of analysis

Abstracts

EN

The Hutsul tradition divides musical instruments into two categories: the divine and the devilish ones. This classification serves as a starting point for a multifaceted analysis of the sources and products of traditional music. The analysis concerns various factors, including an attempt to reconstruct the original design idea of the instrument’s creator, the choice of material for the instrument, and the way in which its sound properties are used. Of key importance to these considerations is a thorough analysis of these qualities in various performance contexts, in relation to the archaic belief worldview that refers to cosmogony (myth), i.e. the relationship between man and nature (macrocosm) and with his conscious musicalized microcosm. The article addresses the issue of how these relationships are reflected in the form, matter, sound qualities, and the musical performance of both groups of instruments.

PL

W tradycji huculskiej instrumenty muzyczne dzielą się na dwie kategorie: boże i diabelskie. Podział ten stanowi punkt wyjścia do wielopłaszczyznowej analizy źródeł i wytworów muzyki ludowej. Refleksje badawcze dotyczą próby zrekonstruowania pierwotnego zamysłu konstrukcyjnego twórcy instrumentu, uzasadnienia wyboru odpowiedniego tworzywa instrumentu i sposobu wykorzystania jego właściwości brzmieniowych. Kluczowe dla rozważań jest dokładne prześledzenie tych jakości w różnych kontekstach wykonawczych w związku z archaicznym światopoglądem wierzeniowym, który odwołuje się do kosmogonii (mitu), czyli relacji łączących człowieka z naturą (makrokosmosem) i z jego uświadomionym umuzycznionym mikrokosmosem. W artykule podjęta została próba odpowiedzi na pytanie, w jaki sposób te relacje odzwierciedlają się w formie, materii, jakościach dźwiękowych, wykonawstwie muzycznym obu grup instrumentów.

Keywords

EN

tradition; musical instruments; sound; cosmogony; classification; magic; folk beliefs; myth

PL

tradycja; instrumenty muzyczne; dźwięk, kosmogonia; klasyfikacja; magia; wierzenia ludowe; mit

• Publisher: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze
• Journal: Łódzkie Studia Etnograficzne
• Year: 2023
• Volume: 62
• Pages: 217-236

Dates

published

2023

Contributors

author

Justyna Cząstka-Kłapyta

• Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, Oddział w Krakowie

References

• Chotkewicz, H. (2002). Muzyczni Instrumenty Ukraińskoho Narodu. Charkiw: Informacijno-wydawnycza kompanija „Balaklijszczyna”.
• Cząstka-Kłapyta, J. (2011). O uchwytnych zapożyczeniach i ich chronologii w tradycji muzycznej Hucułów. W: M. Troll, A. Warchalska (red.), Huculszczyzna w badaniach młodych naukowców (s. 213–228). Kraków: COTG PTTK.
• Cząstka-Kłapyta, J. (2014). Kolędowanie na Huculszczyźnie. Kraków: Oficyna Wydawnicza „Wierchy” COTG PTTK (płyta DVD z tekstami kolęd, materiałem filmowym).
• Cząstka-Kłapyta, J. (2016). Function and genesis of “trombita” music instrument with special attention to Huculschyna region. Balcanica Poznaniensia. Acta et studia, 23, 187–196. https://doi.org/10.14746/bp.2016.23.13.
• Cząstka-Kłapyta, J. (2020a). Babia Góra – góra zaświatów i góra kobiet. W: K. Słabosz-Palacz, P. Krzywda (red.), Kobiety Babiej Góry, Beskidów i Karpat. Materiały z VI Babiogórskiej Konferencji Naukowej zorganizowanej przez Babiogórskie Centrum Kultury im. dr Urszuli Janickiej-Krzywdy w Zawoi z okazji 36. Babiogórskiej Jesieni 18 września 2020 r. T. 1 (s. 11–32). Kraków–Zawoja: Babiogórskie Centrum Kultury im. dr Urszuli Janickiej-Krzywdy w Zawoi.
• Cząstka-Kłapyta, J. (2020b). Kosmogonia jako źródło interpretacji niektórych toponimów i hydronimów Tatr – próba nowego ujęcia. Prace Pienińskie, 30, 45–62.
• Cząstka-Kłapyta, J. (2020c). Kosmogonia Tatr i Podtatrza. Pozyskano z: http://kosmogoniatatr.dobrawola.eu/.
• Czekanowska, A. (2008). Kultury tradycyjne wobec współczesności. Muzyka, poezja, taniec. Warszawa: Wydawnictwo TRIO.
• Dahlig, P. (1993). Ludowa praktyka muzyczna. Warszawa: Instytut Sztuki PAN.
• Feld, S. (1990). Sound and Sentiment. Birds, Weeping, Poetics and Song in Kaluli Expression. Philadelphia: University of Pennsylvania Press.
• Gruszczyńska-Ziółkowska, A. (2003). Rytuał dźwięku. Warszawa: Instytut Muzykologii Uniwersytetu Warszawskiego i Polskie Towarzystwo Studiów Latynoamerykanistycznych.
• Gruszczyńska-Ziółkowska, A. (2021). Wprowadzenie. W: A. Gruszczyńska-Ziółkowska, K. Tatoń, I. Czajka (red.), Wydobyte z ciszy (s. 5–19). Warszawa: Instytut Muzykologii Uniwersytetu Warszawskiego, Muzeum Uniwersytetu Warszawskiego, Fundacja Nauk Humanistycznych Varia.
• Hnatiuk, O. (1997). Wiedźmy, czarty i święci Huculszczyzny. Mity i legendy. Warszawa: „Tyrsa” Sp. z o.o.
• Janicka-Krzywda, U. (2008). Magia z huculskich połonin. W: J. Stęszewski, J. Cząstka-Kłapyta (red.), Huculszczyzna, jej kultura i badacze. Międzynarodowa konferencja naukowa w ramach Festiwalu Huculskiego „Za głosem trembity” 2006 (s. 87–110). Kraków: COTG PTTK.
• Janicka-Krzywda, U. (2014). Kult świętych drzew w Karpatach. W: U. Janicka-Krzywda (red.), Kultura pasterska łuku Karpat i jej oddziaływanie na kulturę Babiogórców. Materiały z konferencji naukowej zorganizowanej przez Babiogórskie Centrum Kultury w Zawoi z okazji 30. „Babiogórskiej Jesieni” 19 września 2014 r. (s. 27–36). Zawoja: Babiogórskie Centrum Kultury im. dr Urszuli Janickiej-Krzywdy w Zawoi.
• Juzala, G. (2012). Semantyka kolęd wiosennych. Studium. Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii PAN.
• Kowalski, P. (1998). Leksykon. Znaki Świata – omen, przesąd, znaczenie. Warszawa–Wrocław: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Kwiecień, K. (2010). Wędrówka po tym i tamtym Płaju. Problematyka przeznaczenia i losów duszy we współczesnych wyobrażeniach Hucułów [rozprawa doktorska]. Uniwersytet Jagielloński, Wydział Filozoficzny – Instytut Religioznawstwa.
• Libera, Z. (1987). Semiotyka barw w polskiej kulturze ludowej i innych kulturach słowiańskich. Etnografia Polska, 31 (1), 115–138.
• Libera, Z. (2016). Oczy i widzenie (fragment semiotyki antropologii popularnej Europy Środkowej i Wschodniej w XIX i XX wieku). W: J. Lencznarowicz, J. Pezda, A. Zięba (red.), Polacy i świat, kultura i zmiana. Studia historyczne i antropologiczne ofiarowane Profesor Halinie Florkowskiej-Francić (s. 555–590). Kraków: Księgarnia Akademicka.
• Macijewski, I. (2008). Huculska trembita. W: J. Stęszewski, J. Cząstka-Kłapyta (red.), Huculszczyzna, jej kultura i badacze. Międzynarodowa konferencja naukowa w ramach Festiwalu Huculskiego „Za głosem trembity” 2006 (s. 77–86). Kraków: COTG PTTK.
• Macijewski, I. (2010). Huculska dutka. W: J. Cząstka-Kłapyta, J. Stęszewski (red.), Kultura współczesnej Huculszczyzny (s. 93–100). Kraków: COTG PTTK.
• Macijewski, I. (2012). Muzyczni instrumenty Huculiw. Winnycja: Nowa Knyha.
• Musychina, L. (2010). Ochronna i oczyszczająca funkcja ognia w magii ludowej Hucułów. W: J. Cząstka-Kłapyta, J. Stęszewski (red.), Kultura współczesnej Huculszczyzny (s. 33–44). Kraków: COTG PTTK.
• Przerembski, Z.J. (2006). Dudy. Dzieje instrumentu w kulturze staropolskiej. Warszawa: Instytut Sztuki PAN.
• Sachs, C. (1989). Historia instrumentów muzycznych (przeł. S. Olędzki), cz. 1. Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne.
• Schmidt, W. (2008). Rola skrzypiec w muzyce huculskiej. W: J. Cząstka-Kłapyta (red.), Huculi, Bojkowie, Łemkowie. Tradycja i współczesność. Materiały pokonferencyjne. Stanisław Vincenz – po stronie dialogu. Wybór listów i fotografii. W 120. rocznicę urodzin Stanisława Vincenza (s. 65–74). Kraków: COTG PTTK.
• Schneider, M. (1982). Podstawy intelektualne i psychologiczne śpiewu magicznego (przeł. M. Bartek). Res Facta, 9, 283–288.
• Sobieska, J. (2006). Polski folklor muzyczny. Warszawa: Centrum Edukacji Artystycznej.
• Stęszewski, J. (1974). Rzeczy, świadomość i nazwy w badaniach etnomuzykologicznych (na przykładzie polskiego folkloru). Rocznik Historii Sztuki, 10, 39–55.
• Szekieryk-Donykiw, P. (2007). Dido Iwanczik. Werchowyna: Huculszczyna.
• Szuchiewicz, W. (1902). Huculszczyzna. T. 2. Lwów: Muzeum im. Dzieduszyckich.
• Szuchiewicz, W. (1904). Huculszczyzna. T. 3. Lwów: Muzeum im. Dzieduszyckich.
• Szyjewski, A. (2003). Religia Słowian. Kraków: Wydawnictwo WAM.
• Szyjewski, A. (2016). Etnologia religii. Kraków: Zakład wydawniczy NOMOS.
• Uspieński, B. (1985). Kult św. Mikołaja na Rusi. Lublin: Wydawnictwo KUL.
• Vulkănescu, R. (1979). Kolumna Niebios. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.
• Vincenz, S. (2002). Na Wysokiej Połoninie. Prawda Starowieku. Sejny: Wydawnictwo Pogranicze.
• Vincenz, S. (2005). Na Wysokiej Połoninie. Barwinkowy Wianek. Sejny: Wydawnictwo Pogranicze.
• Zając, P. (2004). O zaświatach niedalekich i cudach nadzwyczajnych. „Nadprzyrodzone” w kulturze ludowej na przykładzie Huculszczyzny. Kraków: Wydawnictwo NOMOS.
• Zemp, H. (1978). Are’are classification of musical types and instruments. Ethnomusicology, 22 (1), 37–67.
• Żerańska-Kominek, S. (2009). Śmierć jako początek życia, płacz jako początek muzyki. In: P. Dahlig (ed.), Traditional musical cultures in Central-Eastern Europe (p. 67–81). Warszawa: University of Warsaw, Institute of Musicology, Warsaw Learned Society.
• Żmidziński, J. (2018). Wzór nieznany. Stanisław Vincenz a muzyka. Wrocław–Poznań: Wydział Edukacji Artystycznej i Kuratorstwa Uniwersytetu Artystycznego w Poznaniu oraz Agencja Wydawnicza a linea.

Identifiers

DOI

10.12775/LSE.2023.62.13

Biblioteka Nauki

18104661