'Względnie', 'relatywnie', 'stosunkowo' – metapredykaty znaczeniowo różne

• Authors: Magdalena Danielewiczowa

Title variants

EN

'Względnie', 'relatywnie', 'stosunkowo' – metapredicates semantically distinct

Abstracts

EN

This article situates itself within a trend of structuralist semantics and discusses the Polish notions associated with the forms względnie, stosunkowo, and relatywnie. The expressions względnie and relatywnie represent various lexical units; however the form stosunkowo corresponds to only one concept. Although these units have endings typical of adverbs (-e /-o), they do not belong to the object level of the language, but instead they perform meta predicative or metatextual functions, characteristic of some so-called function words. This is directly related to the properties of the adjectives względny, stosunkowy, and relatywny, with which they remain in clear formal and semantic relations. Despite some similarities in meaning, the meta-predicates względnie, stosunkowo, and relatywnie are not synonyms, contrary to their lexicographic descriptions. This article aims to show the differences between them, and thus, elucidate their meanings.

PL

Artykuł sytuuje się w jednym z nurtów semantyki strukturalistycznej, a dotyczy trzech polskich pojęć ukrywających się za formami względnie, stosunkowo i relatywnie. Kształty względnie i relatywnie reprezentują różne jednostki leksykalne, należące do różnych poziomów języka, formie stosunkowo odpowiada jedno znaczenie. Choć leksemy stanowiące przedmiot analizy mają zakończenie -e / -o, tzn. takie, jak typowe przysłówki, nie należą one do języka przedmiotowego, pełnią funkcje metapredykatywne, charakterystyczne dla pewnych klas tzw. wyrazów funkcyjnych. Ma to bezpośredni związek m.in. z własnościami przymiotników względny, stosunkowy i relatywny, z którymi pozostają w wyraźnych zależnościach formalnych i semantycznych. Mimo podobieństw znaczeniowych metapredykaty względnie, stosunkowo i relatywnie nie są, wbrew niektórym opisom leksykograficznym, synonimami. W artykule podjęta została próba wykazania różnic między nimi i, co za tym idzie, przybliżenia ich znaczeń.

Keywords

PL

semantyka; przysłówek; metapredykat; opozycja znaczeniowa

EN

semantics; adverb; meta-predicate; semantic opposition

• Publisher: Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu. Wydawnictwo UMK
• Journal: Linguistica Copernicana
• Year: 2023
• Volume: 20
• Pages: 115-138

Dates

published

2023

Contributors

author

Magdalena Danielewiczowa

• Uniwersytet Warszawski

• https://orcid.org/0000000313711867

References

• Bańko M., Krajewska M., 1994, Słownik wyrazów kłopotliwych, Warszawa: PWN.
• Bańko M., 2006, Circulus vitiosus – circulus odiosus. Uwagi o cyrkularności w definicjach językowych, w: K. Rymut et al. (red.), Manuscula linguistica. In honorem Alexandrae Cieślikowa oblata, Kraków: Instytut Języka Polskiego PAN, s. 21–34.
• Bogusławski A.,1975, Measures are measures. In defence of the diversity of comparatives and positives, Linguistische Berichte 36, s. 1–9 [przedruk w tegoż: Sprawy słowa. Word matters. Warszawa 1994: Veda, s. 323–329].
• Bogusławski A.,1999, Inherently thematic or rhematic units of language, w: E. Hajiov, T. Hoskovec, O. Leka, P. Sgall, Z. Skoumalov (red.), Travaux du Cercle linguistique de Prague 3, Amsterdam: Benjamins, s. 211–224.
• Bogusławski A., 2008, Semantyka, pragmatyka. Leksykografa głos demarkacyjny, Warszawa: Wydawnictwo TAKT.
• Bogusławski A., 2018, Do kwestii „stałych lingwistycznych”. Czy „stała interpretacyjna” ‘wiesz, o czym mówię’?, Linguistica Copernicana 15, s. 27–36.
• Danielewiczowa M., 2009, Ewentualnie jako semantyczny równoważnik pewnego warunku, ewentualnie pewnej alternatywy, Linguistica Copernicana 1(1), s. 77–92.
• Danielewiczowa M., 2011, Wieloznaczność – skaza na języku czy na jego opisie?, w: M. Bańko, D. Kopcińska (red.), Różne formy, różne treści. Tom ofiarowany
• Profesorowi Markowi Świdzińskiemu, Warszawa: Wydział Polonistyki UW, s. 37–47.
• Danielewiczowa M., 2012, W głąb specjalizacji znaczeń. Przysłówkowe metapredykaty atestacyjne, Warszawa: BelStudio.
• Danielewiczowa M., 2017, Polskie nazwy czynności i nazwy wytworów czynności w świetle motywujących je czasowników, Prace Filologiczne 70, s. 143–157.
• Danielewiczowa M., 2022, Formalnie – przysłówki, semantycznie – wykładniki aspektu tematycznego, Issledovanija po slavjanskim jazykam, Korejskaja Associacija Slavistov, Seul 2022 / 27–1, s. 51–62.
• Doroszewski W., 1959, Usatysfakcjonować. Niemniej: nie mniej, względnie. Funkcje zaimka się. Dyskutować. Gra liczbowa. Toaleta. Wymowa łaciny. Podhalański. Preselekcyjny. Pojazd mechaniczny, Poradnik Językowy, z. 9, s. 425–432.
• Duraj-Nowosielska I., 2021, Chcąc – nie chcąc? Intencjonalność działania w wyrażeniach języka polskiego, Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK.
• Grochowski M., 1986, O metapredykatywnej funkcji niektórych wyrażeń partykułowo- przysłówkowych w strukturze tekstu, w: T. Dobrzyńska (red.), Teoria tekstu. Zbiór studiów, Wrocław: Ossolineum, s.139–148.
• Grochowski M., 2011, Metaoperatory o postaci komparatiwu przysłówka (we współczesnym języku polskim), w: Срето З. Taнaсић (red.), Граматика и лексика у словенским језицима, s. 85–94.
• Grochowski M., 2018, Operatory metapredykatywne otwierające pozycję dla komparatywu, Prace Filologiczne 72, s. 59–70.
• Grochowski M., 2021, Polskie słowo co w funkcji metaoperatora metapredykatywnego. Slavia - časopis pro slovanskou filologii 90 (2), s. 138–146.
• Grzegorczykowa R., 1975, Funkcje semantyczne i składniowe polskich przysłówków, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wyd. PAN.
• Król K., 1929, Drobiazg – lecz nie bez znaczenia, Poradnik Językowy, z. 10, s. 145–146.
• Magner E., 2016, Spójnik względnie, Edukacja Filozoficzna 61, s. 41–56.
• Stępień M., 2014, Wyrażenia parentetyczne w strukturze wypowiedzi, Warszawa: BelStudio.
• Pogonowski J., 1988, Semantic engineering, w: Herzfeld M., Melazzo L. (red.), Semiotic Theory and Practice. Proceedings of the Third International Congress of the IASS, Palermo, 1984, Berlin – N.Y. – Amsterdam: Mouton de Gruyter, s. 899– 907.
• Puzynina J., 2001–2002, O pojęciu intensyfikacji, Roczniki Humanistyczne 49– 50/6, s. 321–327.
• [Redakcja], 1901, Pokłosie (z czasopism), Poradnik Językowy, z. 5, s.73–74.
• [Redakcja], 1911, Pokłosie (z czasopism), Poradnik Językowy, z. 5, s. 69–73 (stosunkowo).
• Wajszczuk J., 1997, System znaczeń w obszarze spójników polskich, Warszawa: Katedra Lingwistyki Formalnej UW.
• Wajszczuk J., 2005, O metatekście, Warszawa: Katedra Lingwistyki Formalnej UW.
• Wyrobek S., 1932, Względnie, Poradnik Językowy, z. 5/6, s. 84–86.

Identifiers

DOI

10.12775/LinCop.2023.008

Biblioteka Nauki

29431834