Niemieccy kupcy i czarownica w Krakowie w 1642 r.

• Authors: Waldemar Kowalski

Title variants

EN

German Merchants and a Witch in Cracow in 1642

Abstracts

EN

On 25 October 1642, Adam Fister, a Cracow merchant, reported to the local justice that the Lübeck tradesman Casper Bekman had recurred to magical practices with the help of the witch he visited at the Spital Garden, behind the city walls, near St Florian’s Gate. Next to the Spital, serving as an almshouse, there was a cemetery with the graves discovered in 1837. They were groundlessly connected with the Polish Brethren, and this false interpretation has its continuation today in the name of Arian St., downtown Cracow. In fact, the hospital and the graveyard belonged to the local Lutheran congregation, and the Cracow merchants whose opinions Fister recalled at the court were its members.

PL

25 października 1642 r. krakowianin Adam Fister zdał relację miejscowemu wójtowi o magicznych rytuałach odprawianych na prośbę lubeckiego kupca Kaspra Bekmana przez czarownicę w ogrodzie szpitalnym za murami miejskimi, nieopodal Bramy Floriańskiej. Wzmiankowany w źródle szpital-przytułek sąsiadował z cmentarzem, którego groby odkryto w 1837 r. Połączono je wtedy bezpodstawnie z braćmi polskimi, a współczesnym świadectwem tej fałszywej tradycji jest ul. Ariańska. Faktycznie szpital i cmentarz należały do miejscowej gminy luterańskiej, jej członkami byli zaś zapewne wymienieni w źródle krakowscy kupcy.

Keywords

EN

witchcraft; merchants; Evangelicals; city justice; early modern Cracow; almshouse

PL

czary; kupcy; ewangelicy; sąd wójtowski; wczesnonowożytny Kraków; przytułek

• Publisher: Polska Akademia Nauk. Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla PAN w Warszawie
• Journal: Odrodzenie i Reformacja w Polsce
• Year: 2021
• Volume: 64
• Pages: 57-70

Dates

published

2021

Contributors

author

Waldemar Kowalski

• Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach

• https://orcid.org/000000031692338X

References

• Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie
• Acta Administratorialia, sygn. AAdm 14
• Acta Episcopalia, sygn. AEp 50
• Acta officialia, sygn. Aoff 129, 130
• Archiwum Narodowe w Krakowie
• Akta miasta Krakowa, Advocatialia Cracoviensia, sygn. 193
• Castrensia Cracoviensia Inscriptiones, sygn. 253–256
• Archiwum Parafii Ewangelicko-Augsburskiej w Krakowie
• Księga wtóra, br. sygn.
• Czarownica powołana abo krótka nauka i przestroga z strony czarownic, Poznań: [Wojciech Regulus], 1639, BCz, sygn. 40554I
• Klonowic S., Worek Judaszów, to jest złe nabycie majętności, Kraków: Sebastian Sternacki, 1603, BN, sygn. XVII.3.1419
• Kronika zboru ewangelickiego krakowskiego przez X. Wojciecha Węgierskiego, oprac. M. Pawelec, Kraków 2007
• Adamczyk J., Czary i magia w praktyce sądów kościelnych na ziemiach polskich w późnym średniowieczu (XV – połowa XVI wieku), w: Karolińscy pokutnicy i polskie średniowieczne czarownice. Konfrontacja doktryny chrześcijańskiej z życiem społeczeństwa średniowiecznego, red. M. Koczerska, Warszawa 2007 (Fasciculi Historici Novi, t. 7), s. 91–260
• Augustyniak U., Koncepcje narodu i społeczeństwa w literaturze plebejskiej od końca XVI do końca XVII wieku, Warszawa 1989
• Baranowski B., Ludzie gościńca w XVII–XVIII w., Łódź 1986
• Bem K., “The Devil Went Down to Oksa” – Witchcraft, Calvinist Piety in Mid-Seventeenth Century Private Town in Poland, artykuł w druku
• Bever E., Witchcraft Prosecutions and the Decline of Magic, „The Journal of Interdisciplinary History”, 40, 2009, s. 263–293
• Brojer W., Między pastwiskiem i akademią. Stanisława ze Skarbimierza kazanie „o zabobonach”?, w: Ambona. Teksty o kulturze średniowiecza ofiarowane Stanisławowi Bylinie, red. K. Bracha, W. Brojer, Warszawa 2016, s. 147–191
• Bylina S., Magia, czary i kultura ludowa w Polsce XV i XVI w., OiRwP, 35, 1990, s. 39–52
• Chrościcki J. A., O budynkach szpitali, przytułków i alumnatów, w: Charitas. Miłosierdzie i opieka społeczna w ideologii, normach postępowania i praktyce społeczności wyznaniowych w Rzeczypospolitej XVI–XVIII wieku, red. U. Augustyniak, A. Karpiński, Warszawa 1999, s. 195–200
• Colson J., Steensel A. van, Cities and Solidarities. Urban Communities in Medieval and Early Modern Europe, w: Cities and Solidarities. Urban Communities in Pre-Modern Europe, ed. J. Colson, A. van Steensel, London–New York 2017, s. 1–24
• Cowan A., Cultural Traffic in Lübeck and Danzig in the Sixteenth and Seventeenth Centuries, „Scandinavian Journal of History”, 28, 2003, s. 175–185
• Friedrich K., Cives Cracoviae: Bürgertum im frühneuzeitlichen Krakau zwischen Stadtpatriotismus und nationaler Pluralität, w: Krakau, Prag und Wien. Funktionen von Metropolen im frühmodernen Staat, hrsg. M. Dmitrieva, K. Lambrecht, Stuttgart 2000, s. 143–162
• Góralski Z., Szpitale na Lubelszczyźnie w okresie przedrozbiorowym, Warszawa–Łódź 1982
• Instrukcja wydawnicza dla źródeł historycznych: od XVI do połowy XIX wieku, red. K. Lepszy, Wrocław 1953
• Kaczor D., Przestępczość kryminalna i wymiar sprawiedliwości w Gdańsku w XVI–XVIII wieku, Gdańsk 2005 (Gdańskie Studia z Dziejów Nowożytnych, t. 2)
• Katalog Archiwum Aktów Dawnych Miasta Krakowa, t. 2, Kraków, rękopisy nr 1–3568, [red. S. Krzyżanowski], Kraków 1915
• Komorowski W., Protestanckie miejsca w Krakowie w XVI wieku: zbory, domy, cmentarze, w: Reformacja w Krakowie (XVI–XVII wiek). Materiały z sesji naukowej 6 maja 2017 roku, red. Z. Noga, Kraków 2018, s. 139–164
• Konarska-Zimnicka S., „Wenus panią roku, Mars towarzyszem…” Astrologia w Krakowie XV i początku XVI wieku, Kielce 2018
• Kowalczykówna M., Wróżby, czary i zabobony w średniowiecznych rękopisach Biblioteki Jagiellońskiej, „Biuletyn Biblioteki Jagiellońskiej”, 29, 1979, s. 5–18
• Kracik J., Rożek M., Hultaje, złoczyńcy, wszetecznice w dawnym Krakowie. O marginesie społecznym XVI–XVIII w., Kraków 1986
• Laberschek J., Rozwój przestrzenny krakowskiego zespołu osadniczego extra muros XIII–XVIII w., w: Kraków. Nowe studia nad rozwojem miasta, red. J. Wyrozumski, Kraków 2007 (Biblioteka Krakowska, t. 150), s. 297–354
• Levack B. P., Polowanie na czarownice w Europie wczesnonowożytnej, tł. E. Rutkowski, z dodatkiem Katalogu magii Mnicha Rudolfa zabytku z XIII w. w tł. [z łac.] E. Karwota, Wrocław 1991
• Madej-Anderson A., Lutherans in Cracow – Contesting the Sacred Topography, w: Lutheran Churches in Early Modern Europe, ed. A. Spicer, Farnham–Burlington (VT) 2012, s. 377–402
• Mikołajczyk M., Proces kryminalny w miastach Małopolski XVI–XVIII wieku, Katowice 2013
• Noga Z., Urzędnicy miejscy Krakowa, cz. 2: 1500–1794, Kraków 2008 (Spisy urzędników miejskich z obszaru dawnej Rzeczypospolitej, Śląska i Pomorza Zachodniego, t. 3: Małopolska, z. 1: Kraków)
• Nowakowska N., Church, State and Dynasty in Renaissance Poland. The Career of Cardinal Fryderyk Jagiellon (1468–1503), Aldershot–Burlington (VT) 2007 (Catholic Christendom, 1300–1700)
• Nyholm Kallestrup L., Knowing Satan from God. Demonic Possession, Witchcraft, and the Lutheran Orthodox Church in Early Modern Denmark, „Magic, Ritual, and Witchcraft”, 6, 2011, s. 163–182.
• Pilaszek M., Procesy o czary w Polsce w wiekach XV–XVIII, Kraków 2008
• Siewert F., Die Lübecker Rigafahrer-Compagnie im 16. und 17. Jahrhundert, Berlin 1896
• Słowiński J., Rozwój pisma łacińskiego w Polsce XVI–XVIII wieku, Lublin 1992
• Sójka J., Regulus Wojciech, PSB, 30, 1987, s. 749
• Stadin K., Seventeenth Century Baltic Merchants, w: Baltic Towns and Their Inhabitants. Aspects on Early Modern Towns in the Baltic Area, red. K. Stadin, Huddinge 2003, s. 56–73
• Tazbir J., Procesy o czary, OiRwP, 23, 1978, s. 151–177
• Wachholz L., O szpitalach innowierców w Krakowie. Szkic historyczny, „Archiwum Historii i Filozofii Medycyny”, 2, 1925, s. 169–176
• Wijaczka J., Handel zagraniczny Krakowa w połowie XVII wieku, Kraków 2002
• Wijaczka J., Luteranie w Koronie od 1517 do 1795 r., w: Kościoły luterańskie na ziemiach polskich (XVI–XX w.), t. 1: W czasach Rzeczypospolitej Obojga Narodów, red. J. Kłaczkow, Toruń 2012, s. 13–88
• Wijaczka J., Magia i czary. Polowanie na czarownice i czarowników w Prusach Książęcych w czasach wczesnonowożytnych, Toruń 2008
• Wijaczka J., Procesy o czary w Prusach Książęcych (Brandenburskich) w XVI–XVIII wieku, Toruń 2007
• Wijaczka J., rec.: M. Pilaszek, Procesy o czary w Polsce w wiekach XV–XVIII, Kraków 2008, „Kwartalnik Historyczny”, 116, 2009, s. 113–126
• Wyczański A., Uwarstwienie społeczne w Polsce XVI wieku. Studia, Wrocław 1977
• Wyporska W., Witchcraft in Early Modern Poland, 1500–1800, Basingstoke–New York 2013
• Zygner L., Kobieta-czarownica w świetle ksiąg konsystorskich z XV i początku XVI w., w: Kobieta i rodzina w średniowieczu i na progu czasów nowożytnych, red. Z. H. Nowak, A. Radzimiński, Toruń 1998, s. 91–101

Identifiers

DOI

10.12775/OiRwP.2020.03

Biblioteka Nauki

2212035