Zbór ewangelicko-reformowany w Oksie (ok. 1566–1679) i jego pastorzy

• Authors: Kazimierz Bem

Title variants

EN

The Reformed Congregation at Oksa (c. 1566–1679) and Its Pastors

Abstracts

EN

The Reformed congregation in Oksa played an important role in the history of 17th century Calvinism in Lesser Poland. Throughout its over 100 years of existence and under the continued patronage of the Rej family the town was not only the place of numerous synods, the location an impressive church edifice, a Reformed school but also the seat of may influential pastors of the Church: Franciszek Stankar the Younger (1562–1621) and Jerzy Laetus (1609–c. 1656). The article traces the history of the congregation, the clergy who ministered there, its last 20 years and the circumstances surrounding its suppression in 1679.

PL

W siedemnastowiecznej Małopolsce wśród kalwińskich wspólnot ważną funkcję pełnił zbór w Oksie. Przez ponad sto lat (ok. 1566–1679) był nie tylko siedzibą zgromadzenia ewangelicko-reformowanego, ale także jednym z ważniejszych małopolskich ośrodków, ze szkołą, murowanym kościołem i jako miejsce obrad wielu synodów. Posługę pełniło tu kilku wybitnych pastorów, jak Franciszek Stankar Młodszy (1562–1621) i Jerzy Laetus (1609–ok. 1656), którzy sprawowali opiekę duchową nad rodziną patronów – Rejów – oraz mieszczanami ewangelikami. Artykuł systematyzuje losy tegoż zboru oraz koryguje pojawiające się na jego temat nieścisłości, w szczególności dotyczące okresu po 1660 r., przybliżając także okoliczności jego likwidacji w 1679 r.

Keywords

PL

Oksa; Małopolska; protestanci; kalwinizm; Rejowie; duchowni kalwińscy; kontrreformacja

EN

Oksa; Lesser Poland; Protestantism; Calvinism; Rej family; Reformed clergy; Counterreformation

• Publisher: Polska Akademia Nauk. Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla PAN w Warszawie
• Journal: Odrodzenie i Reformacja w Polsce
• Year: 2021
• Volume: 64
• Pages: 71-103

Dates

published

2021

Contributors

author

Kazimierz Bem

• Ewangelikalna Wyższa Szkoła Teologiczna

• https://orcid.org/0000000191288924

References

• Akta synodów różnowierczych w Polsce, t. 2: 1560–1570, oprac. M. Sipayłło, Warszawa 1972
• Akta synodów różnowierczych w Polsce, t. 3: Małopolska 1571–1632, oprac. M. Sipayłło, Warszawa 1983
• Album studiosorum Academiae Franekerensis (1581–1811, 1816–1844), Franeker 1968
• Album studiosorum Academiae Lugduno Batavae MDLXXV–MDCCCLXXV, ed. G. du Rieu Hagae Comitum 1875
• Ältere Universitätsmatrikeln. I. Universität Frankfurt a. O., Bd. 1: 1506–1648, Leipzig 1887
• Ältere Universitätsmatrikeln. I. Universität Frankfurt a. O., Bd. 2: 1648–1811, Leipzig 1888
• Andreae Wengerscii Libri quattuor Slavoniae reformatae, praef. I. Tazbir, Varsoviae 1973
• Boniecki A., Herbarz polski, t. 13, Warszawa 1909
• Uruski S., Herbarz szlachty polskiej, t. 8, Warszawa 1911
• Żychliński T., Złota księga szlachty polskiej, t. 15, Poznań 1893
• Augustyniak U., Testamenty ewangelików reformowanych w Wielkim Księstwie Litewskim w XVI–XVII wieku, wyd. 2 popr. i rozsz., Warszawa 2014
• Bem K., „Wilki i łagodne jagniątka Chrystusa”. Powstanie, rozwój i rola Holenderskiego Kościoła Reformowanego w XVI i XVII wieku, Warszawa 2013
• Bem K., Słownik biograficzny duchownych ewangelicko-reformowanych. Pastorzy i diakonisy Jednoty Małopolskiej i Jednoty Warszawskiej 1815–1939, Warszawa 2015
• Bruchnalski W., Diabeł w Okszy, „Lud”, 7, 1901, s. 146–150
• Chachaj M., Edukacja synów, wnuków i prawnuków Mikołaja Reja, w: Mikołaj Rej z Nagłowic. W pięćsetną rocznicę urodzin, red. W. Kowalski, Kielce 2005, s. 257–276
• Cynarski S., Starosta libuski Andrzej Rej z Nagłowic – dyplomata pierwszej połowy XVII w., w: Nad rzeką Ropą. Szkice historyczne, t. 3, Kraków 1968, s. 387–402
• Gmiterek H., Franciszek Stankar Młodszy (1562–1621), PSB, 42, 2003, s. 163–164
• Hajdukiewicz L., Wincenty Łyszkowic (zm. 1641), PSB, 18, 1978, s. 612–613
• Kalinowska A., Misja Andrzeja Reya w Anglii 1637 roku, OiRwP, 51, 2007, s. 9–17
• Karpiński A., W walce z niewidzialnym wrogiem. Epidemie chorób zakaźnych w Rzeczypospolitej w XVI–XVIII wieku i ich następstwa demograficzne, społeczno-ekonomiczne i polityczne, Warszawa 2000
• Kawałko M.J., Rejowiec. Jego okolice i właściciele w latach 1531–1869, Lublin 2011
• Kiedroń S., Jan Makowski (1588–1644): polski teolog we fryzyjskim Franekerze, OiRwP, 40, 1996, s. 37–51
• Kleyntjens J., Jiri en Jan Lateiner (Laetové), „Nederlands Archief voor Kerkgeschiedenis”, 27, 1934, s. 185–188
• Kowalska H., Barbara Słupecka (ok. 1582–1652), PSB, 39, 1999–2000, s. 101–102
• Kowalski, W., O nagłowickich chłopach, panach i plebanach w XVII wieku, czyli krótki suplement do Krótkiej rozprawy, w: Mikołaj Rej z Nagłowic. W pięćsetną rocznicę urodzin, red. W. Kowalski, Kielce 2005, s. 341–363
• Krasny P., Zbór kalwiński w Oksie. Przyczynek do badań nad formą centralną w polskiej architekturze sakralnej wieku XVI, w: Magistro et Amico: amici discipulique. Lechowi Kalinowskiemu w osiemdziesięciolecie urodzin, Kraków 2002, s. 257–269
• Kriegseisen W., Stosunki wyznaniowe w relacjach państwo-kościół między reformacją a oświeceniem (Rzesza Niemiecka, Niderlandy Północne, Rzeczpospolita polsko-litewska), Warszawa 2010
• Kukulski L., Dookoła „Pokuty w kwartanie”, „Pamiętnik Literacki”, 59, 1968, 2, s. 195–227
• Kukulski L., Tazbir J., Seweryn Morsztyn „Starszy” (ok. 1604 – prz. 1668), PSB, 21, 1976, s. 820–821
• Łukaszewicz J., Dzieje kościołów wyznania helweckiego w dawnej Małej Polsce, Poznań 1853
• Merczyng H., Rejowie z Nagłowic jako członkowie polskiego Kościoła ewangelickiego, Warszawa 2005
• Mikołaj Rej z Nagłowic. W pięćsetną rocznicę urodzin, red. W. Kowalski, Kielce 2005
• Namaczyńska, S., Kronika klęsk elementarnych w Polsce i krajach sąsiedzkich w l. 1648–1696, cz. 1, Lwów 1937
• Odložilík O., Moravští exulanti Jiří a Jan Veselští-Laetové, „Časopis Matice moravské”, 54, 1930, s. 79–182
• Pawelec M., Bartłomiej Bythner starszy (ok. 1559–1629). Z dziejów protestanckiego irenizmu na przełomie XVI i XVII wieku, Warszawa 2008
• Piwarski K., Marcjan Ścibor Chełmski (zm. ok. 1699), PSB, 3, 1937, s. 284–285
• Przypkowski T., Dysydenckie zabytki Kielecczyzny z XVI–XVII w., OiRwP, 1, 1956, s. 209–217
• Rawita-Witanowski M., Dawny powiat chęciński, Kielce 2001
• Skwarowie M. i M., Życie i twórczość Jerzego Laetusa Weselskiego. Przyczynek do dziejów braci czeskich na tle związków Polski i Niderlandów w XVII wieku wraz z tekstem kazania pogrzebowego, Szczecin 2004
• Spicer A., Calvinist Churches in Early Modern Europe, Manchester–New York 2007
• Tworek S., Działalność oświatowo-kulturalna kalwinizmu małopolskiego (połowa XVI – połowa XVIII w.), Lublin 1970
• Urzędnicy województwa bełskiego i ziemi chełmskiej XIV–XVIII w. Spisy, oprac. H. Gmiterek, R. Szczygieł, red. A. Gąsiorowski, Kórnik 1992
• Tomczak A., Walenty Dembiński, kanclerz egzekucji (ok. 1504–1584), Toruń 1963
• Urban W., Franciszek Płachta Seceminius (ok. 1560–1634), PSB, 26, 1981, s. 763–764
• Wajsblum M., Ex regestro arianismi. Szkice z dziejów upadku protestantyzmu w Małopolsce, Kraków 1937–1948
• Wasilewski T., Andrzej Rey (Rej) z Nagłowic h. Oksza (ok. 1616/1617 – ok. 1664), PSB, 31, 1988, s. 186–187
• Wiśniewski J., Historyczny opis kościołów, miast, zabytków i pamiątek w Jędrzejowskiem, Mariówka 1930
• Wołoszyn J. W., Problematyka wyznaniowa w praktyce parlamentarnej Rzeczypospolitej w latach 1648–1696, Warszawa 2003

Identifiers

DOI

10.12775/OiRwP.2020.04

Biblioteka Nauki

2211973