Casus „Gutfora”, czyli o polskich zwolennikach wczesnej reformacji i ich procesach. Uwagi źródłoznawcze w związku z książką Natalii Nowakowskiej o królu Zygmuncie Starym i Marcinie Lutrze

• Authors: Paweł Kras

Title variants

EN

„The Gutfor’s Case”, that is on the Polish Followers of the Early Reformation and Their Trials. Some Remarks Related to Natalia Nowakowska’s Study of King Sigismund I of Poland and Martin Luther

Abstracts

EN

The article engages in the polemics over the findings of research on the supporters of the Lutheran Reformation in the monarchy of King Sigismund the Old, presented in the study by Natalia Nowakowska, published in 2018. In the author’s opinion, the search query was conducted selectively, and some readings of Latin sources and their interpretation raise objections, as evidenced by, among other things, the case of the Cracow goldsmith Matthias Bochsler (Guthslar), dealt with in December 1532, and registered along with several other trials of Lutheranism, in the court book of Cracow bishops catalogued under the shelfmark AEp 2. The sources analysed by the British scholar do not fundamentally change the opinion of the small impact of Martin Luther’s ideas on the Polish society in the 1520s and 1530s, except for Prussian cities and elite groups of burghers of German origin active in Lesser Poland (Cracow) and Greater Poland (Poznań).

PL

Artykuł podejmuje polemikę z wynikami badań na temat zwolenników reformacji luterańskiej w monarchii Zygmunta Starego, które zostały przedstawione w opublikowanym w 2018 r. studium Natalii Nowakowskiej. Zdaniem autora kwerenda została przeprowadzona w sposób selektywny, a niektóre odczyty łacińskich źródeł i ich interpretacja budzą zastrzeżenia, o czym świadczy m.in. sprawa krakowskiego złotnika Macieja Bochslera (Guthslara) rozpatrywana w grudniu 1532 r. i odnotowana wraz z kilkunastoma innymi procesami o luteranizm w krakowskiej księdze biskupiej o sygnaturze AEp 2. Przeanalizowane przez brytyjską uczoną źródła nie zmieniają zasadniczo ocen o słabym oddziaływaniu idei Marcina Lutra na społeczeństwo polskie w latach dwudziestych i trzydziestych XVI w., z wyjątkiem miast pruskich i elitarnych grup mieszczan pochodzenia niemieckiego działających w Małopolsce (Kraków) i Wielkopolsce (Poznań).

Keywords

PL

król Zygmunt Stary; Marcin Luter; reformacja w Polsce; polscy luteranie; procesy o herezję

EN

King Sigismund I of Poland; Martin Luther; Reformation in Poland; Polish Lutherans; heresy trials

• Publisher: Polska Akademia Nauk. Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla PAN w Warszawie
• Journal: Odrodzenie i Reformacja w Polsce
• Year: 2021
• Volume: 64
• Pages: 123-155

Dates

published

2021

Contributors

author

Paweł Kras

• Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II

• https://orcid.org/0000000248441943

References

• Bogucka M., Renesansowy władca a religia. Kilka refleksji na temat pobożności ostatnich Jagiellonów, w: Ecclesia, cultura, potestas. Studia z dziejów kultury i społeczeństwa. Księga ofiarowana Siostrze Profesor Urszuli Borkowskiej, red. P. Kras i in., Kraków 2006, s. 501–512
• Borkowska U., Dynastia Jagiellonów w Polsce, Warszawa 2011
• Borkowska U., Królewskie modlitewniki. Studium z kultury religijnej epoki Jagiellonów (XV i początek XVI wieku), Lublin 1999
• Bukowski J., Dzieje reformacyi w Polsce od wejścia jej do Polski aż do jej upadku, t. 1, Kraków 1883
• Bukowski W., Salomonowie herbu Łabędź. Ze studiów nad patrycjatem krakowskim wieków średnich, w: Cracovia, Polonia, Europa. Studia z dziejów średniowiecza ofiarowane Jerzemu Wyrozumskiemu w sześćdziesiątą piątą rocznicę urodzin i czterdziestolecie pracy naukowej, red. K. Baczkowski i in., Kraków 1995, s. 113–157
• Cameron E., The European Reformation, wyd. 2, Oxford 2012
• Chmiel A., Kamienice krakowskie. Ulica Grodzka, cz. 2, Kraków 1955
• Duvernoy J., La procédure de répression de l’hérésie en Occident au Moyen-Âge, „Heresis”, 6, 1986, s. 47–53
• Jobert A., Od Lutra do Mohyły. Polska wobec kryzysu chrześcijaństwa 1517–1648, tł. E. Sękowska, Warszawa 1994
• Kłoczowski J., Dzieje chrześcijaństwa polskiego, t. 1–2, Paryż 1987
• Kosman M., Nowinki, spory i zbory. Z dziejów polskiej reformacji, Warszawa 1981
• Kowalska H., Reformacja w Krakowie w czasach Jana Kochanowskiego, w: Cracovia litterarum. Kultura umysłowa i literacka Krakowa i Małopolski w dobie Renesansu. Księga zbiorowa Międzynarodowej Sesji Naukowej w czterechsetlecie zgonu Jana Kochanowskiego (w Krakowie, 10–13 października 1984 r.), red. T. Ulewicz, Wrocław 1991, s. 247–261
• Kras P., Ad abolendam diversarum haeresium pravitatem. System inkwizycyjny w średniowiecznej Europie, Lublin 2006
• Kras P., Husyci w piętnastowiecznej Polsce, Lublin 1998
• Kras P., Jagiellonowie wobec reformacji. Próba bilansu, w: Europa Jagellonica 1386–1572. Sztuka, kultura i polityka za panowania Jagiellonów. Materiały sesji zorganizowanej przez Zamek Królewski w Warszawie – Muzeum i Instytut Historyczny Uniwersytetu Warszawskiego, red. P. Mrozowski, P. Tyszka, P. Węcowski, Warszawa 2015 (Zamek Królewski w Warszawie – Muzeum. Studia i Materiały, 5), s. 197–223
• Kras P., Jak czytać protokoły inkwizycyjne? Sprawy husyckie w acta episcopalia biskupa poznańskiego Andrzeja Bnińskiego. Uwagi wstępne, w: Kultura pisma w średniowieczu. Znane problemy, nowe metody, red. A. Adamska, P. Kras, Lublin 2013, s. 195–241
• Kras P., Od represji do kompromisu. Edykty antyprotestanckie Zygmunta I i Zygmunta II Augusta, w: Jagiellonowie i ich świat. Dynastia królewska w drugiej połowie XV i w XVI wieku, red. B. Czwojdrak, J. Sperka, P. Węcowski, Kraków 2016 (Studia Iagiellonica, t. 2), s. 353–378
• Krasiński W., Zarys dziejów powstania i upadku reformacji w Polsce, t. 1, wyd. J. Bursche, Warszawa 1903
• Kriegseisen W., Stosunki wyznaniowe w relacjach państwo-kościół między reformacją a oświeceniem (Rzesza Niemiecka, Niderlandy Północne, Rzeczpospolita polsko-litewska), Warszawa 2010
• MacCulloch D., Reformation. Europe’s House Divided 1490–1700, London 2003
• Noga Z., Krakowska rada miejska w XVI wieku. Studium o elicie władzy, Kraków 2007
• Noga Z., Krakowska rada miejska a reformacja, w: Reformacja w Krakowie (XVI–XVII wiek). Materiały z sesji naukowej z 6 maja 2018 roku, red. Z. Noga, Kraków 2018, s. 43–57
• Nowakowska N., Forgetting Lutheranism. Historians and the Early Reformation in Poland (1571–1548), „Church History and Religious Culture”, 92, 2012, nr 2/3, s. 281–303
• Nowakowska N., Sigismund of Poland and Martin Luther. The Reformation before Confessionalization, Oxford 2018
• Odrzywolska-Kidawa A., Stanowisko polskich dostojników kościelnych wobec idei reformacyjnych w latach 20-tych XVI wieku, w: Drogi i rozdroża kultury chrześcijańskiej Europy, red. U. Cierniak, J. Grabowski, Częstochowa 2003, s. 237–246
• Palmitessa J. R., The Reformation in Bohemia and Poland, w: A Companion to the Reformation World, ed. R. Po-chia Hsia, Oxford 2004, s. 185–204
• Pietrusiński J., Złotnicy krakowscy XIV–XVI wieku i ich cech, Warszawa 2000 (Złotnicy Krakowscy XIV–XVI wieku i ich Księga Cechowa, t. 1)
• Ptaszyński M., Czy reformacja Polsce była luterańska? O polemikach antyluterańskich w Polsce w pierwszej połowie XVI wieku, OiRwP, 63, 2019, s. 5–62
• Schramm G., Reformation und Gegenreformation in Krakau. Die Zuspitzung des konfessionellen Kampfes in der polnischen Hauptstadt, „Zeitschrift für Ostforschung”, 19, 1970, s. 1–41
• Skierska I., Źródła do badania praktyk religijnych średniowiecznej Polsce: akta sądów kościelnych i kapituł, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, 87, 2007, s. 175–195
• Sucheni-Grabowska A., Zygmunt August, król polski i wielki książę litewski, 1520–1562, Warszawa 1996
• Tazbir J., Społeczny i terytorialny zasięg polskiej reformacji, „Kwartalnik Historyczny”, 82, 1975, s. 723–735
• Urban W., Sprawy kościelne na sejmach i sejmikach odbywanych w Małopolsce 1535–1548, „Zeszyty Naukowe WSP w Opolu. Historia”, 26, 1988, s. 193–201
• Waldoch S., Początki reformacji w Elblągu i jego regionie, „Rocznik Elbląski”, 4, 1969, s. 9–43
• Wojciechowski Z., Zygmunt Stary (1506–1548), oprac. A. F. Grabski, Warszawa 1979
• Wotschke T., Geschichte der Reformation in Polen, Halle 1911
• Zdanek M., Inkwizytorzy dominikańscy w diecezji krakowskiej w średniowieczu, w: Inkwizycja papieska w Europie Środkowo-Wschodniej, red. P. Kras, Kraków 2010 (Studia i Źródła Dominikańskiego Instytutu Historycznego w Krakowie, t. 7), s. 219–237

Identifiers

DOI

10.12775/OiRwP.2020.06

Biblioteka Nauki

2212015