Boccaccio czy Petrarka? O wybranych źródłach Facecyi polskich

• Authors: Anna Gallewicz

Title variants

EN

Boccaccio or Petrarch? On Selected Sources of the Polish Facetiae

Abstracts

EN

The article deals with four facetiae included in the fourth treatise of the anonymous collection Facecye polskie [Polish Facetiae], modelled on the novellas by Giovanni Boccaccio. The analysed texts share the protagonist’s brilliant verbal retort, which is a way to save him from oppression. The article discusses the translation strategies used by the Polish author and tries to answer the question about other possible sources of the facetia no. 138 than the Decameron.

PL

Artykuł dotyczy czterech facecji zawartych w traktacie czwartym anonimowego zbioru Facecye polskie, za których pierwowzory uważane są nowele Giovanniego Boccaccia. Analizowane teksty łączy błyskotliwa reakcja słowna bohatera, będąca sposobem na ratunek z opresji. Celem artykułu jest omówienie strategii translatorskich zastosowanych przez polskiego autora oraz próba odpowiedzi na pytanie o inne możliwe źródła facecji 138 aniżeli Dekameron.

Keywords

EN

Facecye polskie; Giovanni Boccaccio; Francesco Petrarch; Renaissance; translation; motto

PL

Facecye polskie; Giovanni Boccaccio; Francesco Petrarka; renesans; tłumaczenie; motto

• Publisher: Polska Akademia Nauk. Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla PAN w Warszawie
• Journal: Odrodzenie i Reformacja w Polsce
• Year: 2023
• Volume: 67
• Pages: 33-58

Dates

published

2023

Contributors

author

Anna Gallewicz

• Uniwersytet Warszawski

• https://orcid.org/0000000334087231

References

• Teksty źródłowe
• Alighieri D., Biesiada, tł. i oprac. M. Bartkowiak-Lerch, Kęty 2004
• Alighieri D., Boska Komedia, tł. J. Mikołajewski, Kraków 2021
• Alighieri D., Convivio, a cura di F. Brambilla Ageno, Firenze 1995, http:// www.bibliotecaitaliana.it/testo/bibit001673 (21 XI 2022)
• Boccaccio G., Decameron, a cura di A. Quondam, M. Fiorilla, G. Alfano, Milano 2015
• Boccaccio G., Decameron, vol. 1, a cura di V. Branca, Torino 1980
• Boccaccio G., Dekameron, tł. E. Boyé, tekst popr. i uzup. M. Brahmer, z oryg. por., przedm. i przyp. K. Żaboklicki, Warszawa 1993
• Boccaccio G., Esposizioni sopra la Commedia di Dante, w: I commenti danteschi dei secoli XIV, XV e XVI, a cura di P. Procaccioli, Roma 1999, http://www.bibliotecaitaliana.it/testo/bibit000800 (21 XI 2022)
• Facecye polskie z roku 1624. Abo zartowne a trefne powieści biesiadne, tak z rozmaitych Authorów zebrane, iako też y powieści ludzkiej spisane. Teraz znowu poprawione, y przydano, wyd. A. Brückner, Kraków 1903
• Górnicki Ł., Dworzanin polski, w: Pisma, t. 1, oprac. R. Pollak, Warszawa 1961
• Morata O. F., Opera Omnia, cum eruditorum testimoniis. Quibus, preter Caelii Secundi Curionis epistolas selectas et orationes, accesserunt M. A. Paganutii fabulae ex Aesopo latine factae, et Joh. Boccacci quaedam ex italico, Basilea, P. Perna 1580, s. 537–541, https://books.google.pl/books?id=ssBXAAA AcAAJ&printsec=frontcover&redir_esc=y&hl=pl#v=onepage&q&f=false (21 XI 2022)
• Painter W., Palace of Pleasure, vol. 1, ed. by J. Jacob, London 1890, https:// www.gutenberg.org/files/20241/20241-h/20241-h.htm#novel1_31 (22 XI 2022)
• Petrarca F., De Rebus Memorandis, beteiligt Stephan Vigilius, Augspurg, Stayner 1541, Münchener Digitalisierungszentrum Digitale Bibliothek, https://www.digitale-sammlungen.de (25 XI 2022)
• Petrarca F., Rerum memorandarum libri, a cura di M. Petoletti, Firenze 2014 Petrarca F., Von Gedenckwürdigen Sachen: Das ist, Von Aller Handt fürtreflichen Handlungen und Geschichten, so sich von Anbeginn der Welt wunderbarlich zugetragen und begeben haben, beteiligt Stephan Vigilius, Franckfurt am Mayn, Cnipius, Steinmeyer, Egenolph 1591, Münchener Digitalisierungszentrum Digitale Bibliothek, https://www.digitale-sammlungen.de (25 XI 2022)
• Petrarca F., Wybór pism, wybór, wstęp i koment. K. Morawski, tł. F. Faleński, J. Kurek, K. Morawski, Wrocław 1982
• Opracowania
• Bausi F., Lettura di “Decameron” VI, 9. Ritratto del filosofo averroista, „Per leggere”, 9, 2005, s. 5–19
• Brahmer M., Petrarkizm w poezji polskiej XVI wieku, Kraków 1927
• Cherchi P., L’onestade e l’onesto raccontare del “Decameron”, Firenze 2004
• Contieri N., Petrarca in Polonia e altri studi, a cura di G. Maver, Napoli 1966
• Franczak G., Vix imitabilis. La Griselda polacca fra letteratura e cultura popolare, Kraków–Udine 2006
• Gorni G., Guido Cavalcanti nella novella del Boccaccio (Decameron VI, 9) e in un sonetto di Dino Compagni, „Cuadernos de Filologia Italiana”, n. extraordinario, 2001, s. 39–45
• Graciotti S., La facezia umanistica in Polonia, w: Italia, Venezia e Polonia tra Medio Evo e età moderna, a cura di V. Branca, S. Graciotti, Firenze 1980, s. 371–395
• Jones F. N., Boccaccio and His Imitators in German, English, French, Spanish and Italian Literature. “Decameron”, Chicago 1910
• Knape J., Petrarca in Germania fino alla fine del Cinquecento, „Prospero. Rivista di culture anglo-germaniche”, 2, 1995, s. 5–24.
• Knape J., Verstand und Beredsamkeit: Petrarcas “Memorialbuch” und seine deutsche Rezeption, w: Francesco Petrarca in Deutschland. Seine Wirkung in Literatur, Kunst und Musik, hrsg. von A. Aurnhammer, Tübingen 2006, s. 59–90, https://ub01.uni-tuebingen.de/xmlui/bitstream/handle/ 10900/88297/Knape%20%282006%29%20-%20Verstand%20und%20Beredsamkeit.%20Petrarcas%20Memorialbuch%20und%20seine%20 deutsche%20Rezeption.pdf?sequence=1&isAllowed=y (24 XI 2022)
• Krzyżanowski J., L. Domenichi w „Facecjach Polskich” (Paralele III), „Pamiętnik Literacki”, 28/1/4, 1931, s. 275–285
• Krzyżanowski J., Pogłosy Dekameronu w powieści polskiej XVI i XVII w., w: Szymon Szymonowicz i jego czasy. Rozprawy i studia, red. S. Łempicki, Zamość 1929, s. 201–233
• Krzyżanowski J., Wstęp, w: Dawna facecja polska (XVI–XVII w.), oprac. J. Krzyżanowski, K. Żukowska-Billip, Warszawa 1969, s. 5–21
• Litwornia A., Petrarka w kulturze przedromantycznej Polski. Rekonesans, w: Barok polski wobec Europy. Kierunki dialogu, red. A. Nowicka-Jeżowa, Warszawa 2003, s. 333–361
• Lo Cascio R., Le nozioni di cortesia e di nobiltà dai Siciliani a Dante, w: Atti del Convegno di Studi su Dante e la Magna Curia, Palermo 1967, s. 113–184
• Ludzkość, w: Słownik polszczyzny XVI wieku, http://spxvi.edu.pl/indeks/haslo /62433#znaczenie-1 (22 XI 2022)
• Manning C. E., Liberalitas – The Decline and Rehabilitation of A Virtue, „Greece & Rome”, 32, 1985, 1, s. 73–83
• Maślanka-Soro M., Nowołacińska literatura włoska w Rzeczypospolitej XV– XVIII wieku, w: W przestrzeni Południa. Kultura Pierwszej Rzeczypospolitej wobec narodów romańskich: estetyka, prądy i style, konteksty kulturowe, red. M. Hanusiewicz-Lavallee, Warszawa 2016 (Kultura Pierwszej Rzeczypospolitej w Dialogu z Europą. Hermeneutyka Wartości, t. 2), s. 119– 164
• Miszalska J., Z ziemi włoskiej do Polski. Przekłady z literatury włoskiej w Polsce do końca XVIII wieku, Kraków 2015
• Parma M., Fortuna spicciolata del “Decameron” fra Tre e Cinquecento. Per un catalogo delle traduzioni latine e delle riscritture italiane volgari, „Studi di Boccaccio”, 31, 2003, s. 203–270
• Picone M., Boccaccio e la codificazione della novella. Letture del “Decameron”, a cura di N. Coderey, C. Genswein, R. Pittorino, Ravenna 2008
• Picone M., Leggiadri motti e pronte risposte: la sesta giornata, w: Introduzione al “Decameron”, a cura di M. Picone, M. Mesirca, Firenze 2004, s. 163–186
• Pirovano D., Due novelle del Boccaccio (Dec. VI 9 e VII 7) tradotte in latino da Francesco Pandolfini, „Giornale storico della letteratura italiana”, 175, 1998, s. 557–576
• Reczek S., Podręczny słownik dawnej polszczyzny, Wrocław–Warszawa–Kraków 1968
• Stankiewicz-Kapełuś E., Z zagadnień polskiej facecjonistyki („Figliki” M. Reja – „Facecje polskie”), w: Z badań nad dawną książką. Studia ofiarowane prof. Alodii Kaweckiej-Gryczowej w 85-lecie urodzin, t. 1, Warszawa 1991, s. 117–145
• Stewart P. D., La novella di Madonna Oretta e le due parti del “Decameron”, w: Retorica e mimica nel “Decameron” e nella commedia del Cinquecento, Firenze 1986, s. 19–38
• Ślaski J., Italia – Germania – Polonia. Un capitolo delle relazioni letterarie multilaterali al tempo dell’Umanesimo rinascimentale, w: Il Rinascimento in Polonia. Atti dei Colloqui Italo-Polacchi 1989–1992, a cura di J. Żurawska, Napoli 1994, s. 301–314
• Vallone A., La “cortesia” dai provenzali a Dante, Palermo 1950
• Weintraub W., Czytelnik łacińskiego Boccaccia i Petrarki, w: idem, Rzecz czarnoleska, Kraków 1977, s. 356–357
• Wisłocki W., Incunabula typographica Bibliothecae Universitatis Jagellonicae Cracoviensis inde ab inventa arte imprimendi usque ad a. 1500, secundum Hainii “Repertorium bibliographicum” una cum conspectus virorum, qui libros olim habuerant, benefactorum bibliothecae ligatorum Cracoviensium, Cracoviae 1900
• Wojtkowska-Maksymik M., O locie z wieży. Historia Poggia Braccioliniego o kardynale Bordeaux i szalbierzu oraz opowieść o księdzu, co złe wino miał z Facecyi polskich, „Prace Filologiczne. Literaturoznawstwo”, 10 (13), 2020, s. 355–368.
• Wojtkowska-Maksymik M., Śmiech i teoria trefnowania w „Dworzaninie polskim” Łukasza Górnickiego, w: „Dworzanin polski” Łukasza Górnickiego. Dzieło, inspiracje, autor, red. M. Wojtkowska-Maksymik, J. Dygul, Warszawa 2016, s. 157–178
• Ziomek J., Renesans, Warszawa 1999

Identifiers

DOI

10.12775/OiRwP.2023.02

Biblioteka Nauki

31020339